Οι συνθήκες που έχουν δημιουργηθεί από την πανδημία του κορωνοϊού πυροδοτούν ή επιδεινώνουν αναπόφευκτα σε έναν ευρύ αριθμό συνανθρώπων μας άγχος που συνδέεται με σκέψεις και πεποιθήσεις με τα εξής βασικά χαρακτηριστικά :
- Ανησυχία
- Αβεβαιότητα
- Καταστροφοποίηση
- Έλεγχος
Τα παραπάνω βιώνονται σε ποικίλο βαθμό έντασης και συχνότητας προκαλώντας άγχος ανάλογα και με την προσωπικότητα, την ψυχοσύνθεση ή την ψυχοπαθολογία του καθενός. Και οι τέσσερις αυτές έννοιες αποτελούν βασικό αντικείμενο ενασχόλησης της γνωσιακής ψυχοθεραπείας.
Η πανδημία του κορωνοϊού αποτελεί ίσως ένα κορυφαίο παράδειγμα του γεγονότος ότι η αβεβαιότητα και η αδυναμία πλήρους ελέγχου είναι διαχρονικό συστατικό της ζωής από την ίδια την απαρχή της. Θα μπορούσε να δει κανείς την ανθρώπινη εξέλιξη ως μια πορεία με σταδιακά βήματα μείωσης της αβεβαιότητας αν και σε αντιπαραβολή παρατηρούμε ότι αυτή η πορεία μπορεί να έχει εξαφανίσει κινδύνους, αλλά έχει δημιουργήσει άλλους. Φυσικά φαινόμενα, άγρια ζώα και σταδιακά «άλλοι άνθρωποι» αποτέλεσαν απειλές τις οποίες ο άνθρωπος έπρεπε να αντιμετωπίζει για να μη χάσει τη ζωή του, να επιβιώσει.
Στη σημερινή εποχή βέβαια η έννοια της απειλής για τον άνθρωπο έχει αλλάξει και διευρυνθεί πολύ. Η πανδημία του κορωνοϊού έρχεται να θυμίσει την προστατευτική σημασία της ανησυχίας και του φόβου. Μέσω της ανησυχίας και του φόβου για την απώλεια εκατομμυρίων ζωών, ολόκληρη η επιστημονική κοινότητα παγκοσμίως κινητοποιήθηκε σε ένα δύσκολο αγώνα δρόμου να βρει θεραπείες και εμβόλια.
Η πανδημία συντέλεσε στην ανάδειξη των αβεβαιοτήτων της ύπαρξης, αποτελώντας μια απειλή για το σημαντικότερο αγαθό που έχει ο καθένας μας, την ίδια του τη ζωή. Στην πορεία και καθώς τα μέτρα προστασίας εφαρμόστηκαν προστατεύοντας τις ζωές των περισσότερων, άλλες απειλές αναδύθηκαν π.χ. όσον αφορά τις σχέσεις μας, την εργασία, την οικονομική μας κατάσταση, αλλά και την ψυχική και σωματική μας υγεία. Η ζωή μας άλλαξε για ένα μεγάλο διάστημα. Και ίσως θα είναι κάπως διαφορετική στο εξής, καθώς ο κορωνοϊός συνεχίζει και υπάρχει και θα αποτελεί μια διαρκή απειλή μέχρι να μπορέσει η ιατρική επιστήμη να τον αντιμετωπίσει αποτελεσματικά.
Η γνωσιακή φιλοσοφία έχει συγκεκριμένες και βασικές τοποθετήσεις απέναντι στους «κινδύνους» της αβεβαιότητας και του «άγνωστου».
Αβεβαιότητα & κορωνοϊός
Ας δούμε λίγο πιο συγκεκριμένα την επίδραση της αβεβαιότητας στην καθημερινότητά μας την εποχή του κορωνοϊού. Μέχρι τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές υπάρχουν γνωστά & άγνωστα στοιχεία για τον αόρατο εχθρό.
Ας δούμε κάποιες χαρακτηριστικές φράσεις γεμάτες αβεβαιότητα και καταστροφοποίηση που μπορεί να περνούν με μικρές παραλλαγές από το μυαλό των περισσότερων σε αυτή την περίοδο.
- Αν βγω έξω θα πεθάνω από κορωνοϊό
- Αν κολλήσω κορωνοϊό θα πεθάνω
- Αν έχω κορωνοϊό και δεν το ξέρω θα κολλήσω τους δικούς μου και θα πεθάνουν
- Θα μπορέσω να ξαναδω τους δικούς μου από κοντά;
- Το να απολυμαίνω συνέχεια τον εαυτό μου και τα αντικείμενα που αγγίζω με εξασφαλίζει ότι δε θα κολλήσω κορωνοϊό;
- Με προστατεύει σίγουρα η μάσκα;
- Θέλω να φοράω μάσκα, αλλά μου προκαλεί δυσφορία
- Θέλω να είμαι σίγουρος ότι δε θα κολλήσω ποτέ κορωνοϊό
- Κι αν δε βγει θεραπεία/εμβόλιο για τον κορωνοϊό;
- Δε θα βγω καθόλου από το σπίτι μου για να είμαι σίγουρος ότι δε θα νοσήσω
- Πως θ’ αντέξω συνέχεια στο σπίτι;
- Κι αν χάσω τη δουλειά μου;
- Αν έχω βήχα ή πυρετό έχω σίγουρα κορωνοϊό
- Αν αρρωστήσω από κάτι σοβαρό, μήπως θα κολλήσω κορωνοϊό αν πάω στο νοσοκομείο;
- Πώς μπορώ να ξέρω ότι δε θα κολλήσω κορωνοϊό τώρα που χαλαρώνουν τα μέτρα φυσικής απόστασης;
- Θα μπορέσω να πλησιάσω ξανά άνθρωπο;
- Πάντα θα φοβάμαι όταν πλησιάζω ανθρώπους
- Πώς θα είναι η ζωή μου πλέον;
Για κάποιους συνανθρώπους μας οι περισσότεροι εκ των οποίων έχουν δυσανεξία στην αβεβαιότητα, οι παραπάνω φράσεις μπορούν να προκαλέσουν άγχος ποικίλης βαρύτητας και να πυροδοτήσουν υποχονδριακές φοβίες. Δυσανεξία στην αβεβαιότητα είναι η μη ανοχή αβέβαιων στοιχείων του περιβάλλοντος ή θεώρησή τους κατά κανόνα ως απειλητικά και γι’ αυτό είναι συνήθως ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα ανθρώπων με επιρρέπεια στο άγχος.
Τι γνωρίζουμε ως τώρα συνοπτικά για τον covid-19
Η νόσος μεταδίδεται μέσω της αναπνευστικής οδού από σταγονίδια ή την επαφή με τα χέρια προκαλώντας τυπικά συμπτώματα ιογενούς λοίμωξης και κάποια άτυπα σε ορισμένους όπως π.χ. ανοσμία και αγευσία. Η μεταδοτικότητα του κορωνοϊού είναι μεγαλύτερη από τη μεταδοτικότητα της γρίππης.
Σε ένα ποσοστό τουλάχιστον 80-85% των ανθρώπων η νόσος εκδηλώνεται είτε χωρίς συμπτώματα είτε με ήπια συμπτώματα. Στο υπόλοιπο θα εκδηλωθεί πιο σοβαρά και σε ένα ~5% μπορεί να εκδηλωθεί σοβαρή πνευμονία με ενδεχόμενη νοσηλεία σε μονάδα εντατικής θεραπείας.
Τόσο η βαρύτητα της νόσησης, όσο και η θνητότητα αυξάνονται με την ηλικία και την ευπάθεια. Δηλαδή άνθρωποι ηλικιωμένοι ή/και με συνοδά σοβαρά νοσήματα έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να νοσήσουν σοβαρά και να πεθάνουν σε σχέση με τους νέους και τα παιδιά.
Δε θέλω να επεκταθώ πολύ με σχετικές πληροφορίες καθώς αυτές υπάρχουν παντού στο διαδίκτυο και από την επίσημη ενημέρωση στην Ελλάδα.
Η αλήθεια είναι ότι η πανδημία ήταν πρωτοφανής και στον τρόπο που παρουσιάστηκε και αντιμετωπίστηκε από την ιατρική κοινότητα, τα ΜΜΕ και τις κυβερνήσεις των κρατών. Ο κίνδυνος της διασποράς του ιού στο προηγούμενο διάστημα ήταν μεγάλος και υπήρξε πρωτοφανής κινητοποίηση σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Υπήρξε τεράστια πίεση στον τομέα της συμμόρφωσης της κοινωνίας στην τήρηση των μέτρων. Τα παραπάνω ως στόχο είχαν τον υπερτονισμό της απειλής του κορωνοϊού κυρίως σε συλλογικό επίπεδο, δηλαδή για τη σωτηρία των ηλικιωμένων συνανθρώπων μας και την αποφυγή κατάρρευσης των νοσοκομείων.
Ο κίνδυνος ήταν πραγματικός και ακόμη φυσικά δεν έχει τελειώσει, καθώς υπάρχουν άγνωστοι παράμετροι, όπως το πότε θα υπάρξει δεύτερο κύμα και πόσο βαρύ θα είναι αυτό. Είναι θολό το τοπίο σε σχέση με την ανοσία του πληθυσμού. Επίσης είναι άγνωστο το αν και πότε θα προκύψει αποτελεσματική θεραπεία και εμβόλιο. ΄
Μαγικές λύσεις στην επιστήμη δεν υπάρχουν, ούτε είναι κανόνας οι βεβαιότητες. Στην πραγματικότητα η ανθρώπινη ζωή είναι γεμάτη από αβεβαιότητες για την συντριπτική πλειοψηφία των οποίων δεν έχουμε επίγνωση. Πάνω σε αυτή τη βάση θα στηριχθεί το επόμενο 2ο μέρος της μικρής αυτής αρθρογραφίας που σχετίζεται με την πανδημία του κορωνοϊού.
Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος