Τι είναι οι διαταραχές προσωπικότητας
Διαταραχή προσωπικότητας με απλά λόγια θεωρούμε ότι έχει κάποιος/α όταν έχει χαρακτήρα με αρκετά δυσλειτουργικά στοιχεία. Με πιο επιστημονική ορολογία ορίζεται ως ένα μακροχρόνια δυσπροσαρμοστικό και επίμονο πρότυπο σκέψης και συμπεριφοράς. Συχνά οδηγεί σε έκπτωση της λειτουργικότητάς του και αφορά τις διαπροσωπικές του σχέσεις, την εικόνα του εαυτού του, τις αντιλήψεις του, τη διακύμανση και την ένταση των συναισθημάτων του και τον έλεγχο των παρορμήσεών του. Ξεκινά συνήθως πριν την ενήλικη ζωή.
Υπάρχουν 10 κατά DSM V τύποι διαταραχών προσωπικότητας με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά/κριτήρια για την κάθε μία από αυτές. Σε γενικές γραμμές κατηγοριοποιούνται σε 3 μεγάλες κατηγορίες. Συχνά προκύπτει διάγνωση μεικτής διαταραχής προσωπικότητας, δηλαδή το άτομο έχει στοιχεία από περισσότερες από μία διαταραχές προσωπικότητας.
Οι διαταραχές προσωπικότητας συνυπάρχουν και ορισμένες φορές καθιστούν κάποιον πιο επιρρεπή στην ανάπτυξη άλλης ψυχοπαθολογίας όπως :
CLUSTER A : Παρερμηνεία, απομόνωση, εκκεντρικότητα
- Παρανοειδής = Διάχυτο πρότυπο δυσπιστίας – καχυποψίας – παρερμηνείας κινήτρων των άλλων
- Σχιζοειδής = Διάχυτο πρότυπο απομάκρυνσης από κοινωνικές σχέσεις – μειωμένης συναισθηματικής έκφρασης
- Σχιζότυπη = Διάχυτο πρότυπο κοινωνικών & διαπροσωπικών ελλειμμάτων – αντιληπτικών και γνωσιακών διαστρεβλώσεων – εκκεντρικότητας
Τα ψυχωτικά επεισόδια είναι συχνότερα σε αυτές τις διαταραχές προσωπικότητας και ενίοτε αποτελούν προνοσηρό στάδιο ψύχωσης.
| ΠΑΡΑΝΟΕΙΔΗΣ | ΣΧΙΖΟΕΙΔΗΣ | ΣΧΙΖΟΤΥΠΗ |
| 1. Υποψίες βλάβης – εκμετάλλευσης – εξαπάτησης | 1. Έλλειψη ενδιαφέροντος για κοινωνικές και οικογενειακές καταστάσεις | 1. Παράδοξες πεποιθήσεις – Μαγική σκέψη π.χ. Τηλεπάθεια – Δεισιδαιμονίες |
| 2. Αβάσιμες υποψίες φερεγγυότητας φίλων – συνεργατών | 2. Έλλειψη ευχαρίστησης σχεδόν από κάθε δραστηριότητα | 2. Ασυνήθιστες αντιληπτικές εμπειρίες π.χ. Σωματικές παραισθήσεις |
| 3. Αδυναμία εκμυστήρευσης λόγω φόβου επιβλαβούς χρήσης των πληροφοριών | 3. Έλλειψη ενδιαφέροντος για σεξ με άλλο άτομο | 3.Παρανοειδής ιδεασμός – Καχυποψία |
| 4. Παθολογική ζήλια | 4. Μοναχικές δραστηριότητες | 4. Ιδέες αναφοράς |
| 5. Αδυναμία συγχώρεσης | 5. Αδιαφορία για την κριτική και τον έπαινο | 5. Παράδοξη – εκκεντρική εμφάνιση, συμπεριφορά |
| 6. Εσφαλμένες αντιλήψεις επιθέσεων κατά του χαρακτήρα – υπόληψής του | 6. Μη ύπαρξη φίλων | 6. Παράδοξη σκέψη και λόγος π.χ. Ασάφεια – Περιφερικότητα – Μεταφορές |
| 7. Παρερμηνεία σχολίων – γεγονότων ως κρυφά μηνύματα | 7. Συναισθηματική άμβλυνση | 7. Περισφιγμένο – απρόσφορο συναίσθημα |
| 8. Κοινωνικό άγχος λόγω παρανοϊκών φοβιών | ||
| 9. Έλλειψη στενών – έμπιστων προσώπων | ||
| DSM V ≥ 4 | DSM V ≥ 4 | DSM V ≥ 5 |
| 1 – 4% | ~3 – 4% | 1 – 2% |
| Άντρες > Γυναίκες | 2 > 1 | 1 = 1 |
CLUSTER B : Αστάθεια & παρορμητικότητα
Διάχυτο πρότυπο αστάθειας συναισθημάτων, σχέσεων, εικόνας, εαυτού, παρορμητικότητας
Μάθετε περισσότερα για την οριακή διαταραχή προσωπικότητας
Διάχυτο πρότυπο απουσίας ενσυναίσθησης & παραβίασης των δικαιωμάτων των άλλων
Μάθετε περισσότερα για την αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας/ψυχοπάθεια
Διάχυτο πρότυπο υπερβολικής συναισθηματικότητας & επιδίωξης προσοχής
Μάθετε περισσότερα για την ιστριονική διαταραχή προσωπικότητας
Διάχυτο πρότυπο αλαζονείας, αίσθησης μεγαλείου, απουσίας ενσυναίσθησης και ανάγκης θαυμασμού
Μάθετε περισσότερα για τη
- Η ιδιότητα της ενσυναίσθησης είναι ως επί το πλείστον απούσα σε αυτές τις διαταραχές προσωπικότητας, πρωτευόντως βέβαια στους αντικοινωνικούς (ψυχοπάθεια) και ναρκισσιστικούς χαρακτήρες. Ο συνδυασμός μάλιστα των δύο τελευταίων ονομάζεται κακοήθης ναρκισσισμός.
| ΟΡΙΑΚΗ | ΑΝΤΙΚΟΙΝΩΝΙΚΗ | ΙΣΤΡΙΟΝΙΚΗ | ΝΑΡΚΙΣΣΙΣΤΙΚΗ |
| 1. Ασταθείς σχέσεις: άκρα εξιδανίκευση – άκρα απαξίωση | 1. Αδυναμία συμμόρφωσης σε κοινωνικούς κανόνες | 1. Θεατρική συμπεριφορά – Υπερβολική συναισθηματική έκφραση | 1. Αίσθημα προσωπικού μεγαλείου |
| 2. Απεγνωσμένες προσπάθειες αποφυγής εγκατάλειψης | 2. Εκμετάλλευση των άλλων προς ίδιον όφελος | 2. Χρήση σωματικής εμφάνισης για προσέλκυση προσοχής | 2. Φαντασιώσεις υπέρμετρης επιτυχίας, ευτυχίας |
| 3. Παρορμητική συμπεριφορά: σεξ, διατροφή, οδήγηση, έξοδα | 3. Παρορμητικότητα | 3.Προκλητική σεξουαλικά, σαγηνευτική συμπεριφορά | 3. Πεποίθηση ότι πρέπει να συναλλάσσεται μόνο με άτομα ανώτερου επιπέδου |
| 4. Αίσθημα κενού | 4. Ανευθυνότητα | 4. Εντυπωσιακός λόγος | 4. Ζηλοφθονία |
| 5. Ασταθής εικόνα / αίσθηση εαυτού | 5. Ευερεθιστότητα – Επιθετικότητα | 5. Δυσαρέσκεια όταν δεν είναι το επίκεντρο της προσοχής | 5. Ανάγκη για θαυμασμό των άλλων |
| 6. Υποτροπιάζουσα αυτοκτονική συμπεριφορά | 6. Απερισκεψία – Αδιαφορία για ασφάλεια | 6. Υποβολιμότητα – Εύκολος επηρεασμός | 6. Εκμετάλλευση των άλλων προς ίδιον όφελος |
| 7. Συναισθηματική αστάθεια | 7. Έλλειψη μετάνοιας, ενοχής | 7. Ταχεία συναισθηματική ευμεταβλητότητα & ρηχότητα | 7. Έλλειψη ενσυναίσθησης, απροθυμία αναγνώρισης ταύτισης με άλλους |
| 8. Έντονος απρόσφορος θυμός, αδυναμία ελέγχου του | 8. Ιστορικό διαταραχών διαγωγής | 8. Θεώρηση σχέσεων πιο στενών απ’ ότι πραγματικά είναι | 8. Πεποίθηση ότι πρέπει να τυγχάνει ιδιαίτερης μεταχείρισης |
| 9. Παρανοϊκός ιδεασμός – Αποσυνδετικά συμπτώματα | 8. Αλαζονεία, Υπεροψία | ||
| DSM V ≥ 5 | DSM V ≥ 3 | DSM V ≥ 5 | DSM V ≥ 5 |
| 1 – 5% – Νοσοκομείο | 2 – 75% Φυλακές | 2 – 3% | 1% |
| Άντρες < Γυναίκες 1 < 3 | 3 > 1 | Άντρες < Γυναίκες | 1 = 1 |
Οριακή διαταραχή προσωπικότητας : Ίσως η πιο σύνθετη και ψυχοπιεστική διαταραχή προσωπικότητας. Επιπλέκεται με όλο το φάσμα της ψυχοπαθολογίας και έχει κοινά στοιχεία ή και συνύπαρξη με διπολική διαταραχή, αλλά και ΔΕΠΥ
- 50% Ψυχοτραυματισμός σε παιδική & βρεφική ηλικία, πρώιμη απώλεια
- 35% PTSD
- Ενδοοικογενειακές συγκρούσεις
CLUSTER C : Άγχος, φοβία, αποφυγή, ανασφάλεια, έλεγχος
- Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή προσωπικότητας = Διάχυτο πρότυπο έντονης ενασχόλησης με μεθοδικότητα, τελειοθηρία και νοητικό και διαπροσωπικό έλεγχο σε βάρος της αποδοτικότητας
- Αποφευκτική = Διάχυτο πρότυπο αναστολής, αισθημάτων ανεπάρκειας και υπερευαισθησίας στην αρνητική αξιολόγηση
- Εξαρτητική προσωπικότητα = Διάχυτο πρότυπο υπερβολικής ανάγκης φροντίδας, προσκόλλησης και φόβου αποχωρισμού
| ΙΔΕΟΨΥΧΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΗ | ΑΠΟΦΕΥΚΤΙΚΗ | ΕΞΑΡΤΗΤΙΚΗ |
| 1. Υπεραπασχόληση με λεπτομέρεια – Απώλεια ουσίας | 1. Αποφυγή επαγγελματικών δραστηριοτήτων που περιλαμβάνουν σημαντική διαπροσωπική επαφή | 1. Δυσκολία λήψης αποφάσεων χωρίς επιβεβαιώσεις από άλλους |
| 2. Τελειοθηρία & Μη ολοκλήρωση εργασίας | 2. Απροθυμία σύναψης σχέσεων | 2. Ανάληψη δικών του/της ευθυνών από άλλους |
| 3. Υπερβολική αφοσίωση στην εργασία & Αποκλεισμός ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων | 3. Περιορισμός στενών φιλικών σχέσεων | 3.Δυσκολία έκφρασης διαφωνίας ώστε να μην χάσει υποστήριξη |
| 4. Υπερβολική ευσυνειδησία, σχολαστικότητα σε θέματα ηθικής, δεοντολογίας, αξιών | 4. Διστακτικότητα συμμετοχής σε νέες δραστηριότητες | 4. Υπερβολική συμπεριφορά προς εξασφάλιση υποστήριξης |
| 5. Ακαμψία – Ισχυρογνωμοσύνη | 5. Συστολή σε νέες γνωριμίες | 5. Εκτελεστική δυσλειτουργία |
| 6. Αδυναμία ανάθεσης καθηκόντων σε άλλους που δεν είναι σαν και αυτόν | 6. Αρνητική, ανεπαρκής θεώρηση εαυτού | 6. Δυσαρέσκεια, αβοηθητότητα όταν είναι μόνη/ος |
| 7. Αδυναμία απαλλαγής από άχρηστα αντικείμενα | 7. Έντονη ενασχόληση με το ενδεχόμενο κριτικής / απόρριψης | 7. Απεγνωσμένη αναζήτηση εξαρτητικής σχέσης όταν απολέσει την προηγούμενη |
| 8. Μίζερος τρόπος διαχείρισης χρημάτων | 8. Υπεραπασχόληση με φόβους εγκατάλειψης | |
| DSM V ≥ 4 | DSM V ≥ 4 | DSM V ≥ 5 |
| 2 – 8% | ~ 2% | ~0, 5% |
| Άντρες > Γυναίκες 2 > 1 | Άντρες < Γυναίκες | |
Παθητική επιθετική διαταραχή προσωπικότητας
| 1. Παθητική αντίσταση στην εκπλήρωση συνηθισμένων καθηκόντων |
| 2. Αιτιάσεις μη κατανόησης |
| 3. Υπερβολικές αιτιάσεις προσωπικής κακοτυχίας |
| 4. Φθόνος & Μνησικακία για τους πιο τυχερούς |
| 5. Βλοσυρότητα, Φιλονικία |
| 6. Αβάσιμη κριτική & απέχθεια κατά της εξουσίας |
| 7. Εναλλαγή μεταξύ εχθρικής περιφρόνησης και μετάνοιας |
Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής