Ψυχικές Διαταραχές

Τι είναι ψυχική διαταραχή

Οι ψυχικές διαταραχές αποτελούν μια σειρά διαταραχών που επηρεάζουν το συναίσθημα, τη σκέψη, τη συμπεριφορά, τη λειτουργικότητα, την ποιότητα ζωής και εντέλει την ψυχική υγεία του ατόμου. Η έννοια διαταραχή θα μπορούσε να οριστεί ως ένα σύνολο προβλημάτων, τα οποία έχουν ως αποτέλεσμα την πρόκληση σημαντικής δυσκολίας, δυσφορίας, βλάβης και / ή ταλαιπωρίας στην καθημερινή ζωή ενός ατόμου.

Σημαντικές πληροφορίες για τις ψυχικές διαταραχές

• Είναι συχνές (25% Παγκόσμιος οργανισμός υγείας)
• Δεν είναι μόνιμες
• Δεν είναι θέμα αδυναμίας
• Δεν οδηγούν στη βία
• Δεν είναι ασύμβατες με την εργασία
• Είναι αντιμετωπίσιμες
• Προλαμβάνονται σε ικανό βαθμό
• Το στρες είναι παράγοντας κινδύνου

---

Ποιες είναι οι συχνότερες ψυχικές διαταραχές

Σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού πάσχει από κοινές ψυχικές διαταραχές, πολύ περισσότερες από όσες πιστεύαμε. Μια τελευταία μελέτη στην Ελλάδα τις τοποθετεί στο ~14%, με σημαντικούς περιορισμούς όμως (όπως το χαμηλό ποσοστό συμμετοχής) που υποδηλώνουν ότι το ποσοστό είναι αρκετά μεγαλύτερο. Οι κυριότερες ψυχικές διαταραχές είναι :

---

Είναι ίσως ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι ενώ υπάρχει στίγμα (λιγότερο βέβαια σε σχέση με το παρελθόν) προς τους ανθρώπους με ψυχικές διαταραχές, οι τελευταίες δεν κάνουν καθόλου διακρίσεις με την έννοια ότι εμφανίζονται σε όλους τους ανθρώπους ασχέτως φύλου, φυλής, χρώματος, ηλικίας, καταγωγής, επαγγέλματος (π.χ. γιατροί) κ.λ.π.

---

Διαταραχή ή ασθένεια

Η χρήση του όρου διαταραχή αντιρροπεί σε κάποιο βαθμό τον αμφιλεγόμενο όρο ασθένεια ή νόσο όταν μιλάμε για την ψυχική μας υγεία. Υπάρχει ένα διαχρονικό debate στην ευρύτερη επιστημονική και όχι μόνο κοινότητα για το κατά πόσο οι ψυχικές διαταραχές είναι ιατρικές ασθένειες με την έννοια ότι δεν έχουν μέχρι στιγμής εντοπιστεί βιολογικοί δείκτες που καθολικά και με αξιοπιστία να καταδεικνύουν παθολογία αιτιολογικά συσχετιζόμενη με αυτές. Αυτό δε σημαίνει ότι η σχετική έρευνα στα πεδία της γενετικής, της νευροβιολογίας, της νευροανατομίας δεν έχει να προσφέρει σχετικές ενδείξεις και ευρήματα.

Στη συζήτηση-διαμάχη αυτή επίσης παίζει ρόλο η πολυεπίπεδη συμμετοχή περιβαλλοντικών παραγόντων που αφορούν κυρίως την οικογένεια και την κοινωνία στην πυροδότηση και διαιώνιση των ψυχικών διαταραχών, παράγοντας καθολικά αποδεκτός.

Η αμφισβήτηση εννοιών και γνώσεων της ψυχιατρικής δεν μπορεί παρά να είναι αποδεκτή όταν διεξάγεται σε ένα καλώς εννοούμενο επιστημονικό ή και ευρύτερο πλαίσιο καθώς προάγει την εξέλιξη της επιστήμης και εντέλει της ανθρωπότητας γενικότερα. Βέβαια θα πρέπει να πούμε ότι συχνά ξεφεύγει από αυτό λαμβάνοντας χαρακτήρα θεωριών συνωμοσίας.

Υπό τα παραπάνω δεδομένα η υπεραπασχόληση όλων με την ψυχιατρική διάγνωση ως ταμπέλα ψυχικής διαταραχής πιθανώς να δημιουργεί περισσότερη σύγχυση και στίγμα παρά να λύνει προβλήματα.

Διαβάστε ένα εκτενέστερο άρθρο για την ψυχιατρική διάγνωση και τα δεδομένα ως σήμερα.

Οι θεραπείες για τις ψυχικές διαταραχές σήμερα

Ένα από τα μείζονα ζητήματα στην ψυχιατρική είναι η αποτελεσματικότητα των υπαρχόντων θεραπευτικών μεθόδων.

Είναι διάχυτη και διαχρονική η εντύπωση που διατηρεί η πλειοψηφία του κόσμου ότι «οι ψυχικές διαταραχές δε θεραπεύονται». Στόχος του άρθρου είναι να προσπαθήσει να φέρει σε πιο ρεαλιστικά μέτρα την εντύπωση αυτή.

Καταρχήν η φράση από μόνη της συνιστά μια γενίκευση και άρα δεν ευσταθεί. Μια σωστότερη έκφραση θα ήταν «κάποιες ψυχικές διαταραχές δε θεραπεύονται».

Η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν διαφορετικά ποσοστά αποτελεσματικότητας των θεραπευτικών μεθόδων για κάθε διαταραχή. Έτσι για παράδειγμα μπορούμε να πούμε ότι οι αγχώδεις διαταραχές έχουν υψηλά ποσοστά ανταπόκρισης στη θεραπεία είτε αυτή είναι φαρμακευτική, είτε ψυχοθεραπευτική είτε ο συνδυασμός τους, είτε και σε συνδυασμό με μη καθαρά ιατρικές παρεμβάσεις.

Από την άλλη πλευρά υπάρχει η σχιζοφρένεια, με χαμηλά ποσοστά επιτυχούς θεραπείας. Η διπολική διαταραχή βρίσκεται σε ελαφρώς καλύτερο επίπεδο από τη σχιζοφρένεια. Η κατάθλιψη σε ποσοστά 50-66% ανταποκρίνεται στην αρχική θεραπεία.

Από τις διαταραχές διατροφής η ψυχογενής ανορεξία συνιστά μια πολύ δύσκολη κατάσταση, ενώ η βουλιμία αντιμετωπίζεται αποτελεσματικότερα. Πολλοί άνθρωποι με διαταραχές προσωπικότητας δεν αναζητούν ποτέ θεραπεία, από την άλλη πλευρά βέβαια κάποιες από τις διαταραχές προσωπικότητας όπως η οριακή διαταραχή αποτελούν μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της ψυχιατρικής και μπορεί να απαιτούν χρόνια ψυχοθεραπεία. Τέλος η θεραπευτική αντιμετώπιση των εξαρτήσεων επίσης υπολείπεται σε αποτελεσματικότητα στις μέρες μας. Έτσι από τα παραπάνω προκύπτει ότι η «λαϊκή εντύπωση» στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό σε πραγματικά δεδομένα. Τελειώνει όμως το θέμα εδώ;

---

Ίαση ή θεραπεία;

Συνεχίζοντας, είναι σημαντικό να διευκρινίσουμε τον όρο θεραπεία. Αν με τον όρο αυτόν εννοούμε την πλήρη εξάλειψη του παθολογικού παράγοντα, την ίαση, τότε ατυχήσαμε στην πλειοψηφία των περιπτώσεων. Βέβαια εδώ πρέπει να αναγνωριστεί το εξής σημαντικό θέμα.Σε σημαντικό ποσοστό των ψυχικών διαταραχών η συνεχιζόμενη λήψη φαρμακευτικής αγωγής για συνήθως μεγάλα διαστήματα προσφέρει αντιμετώπιση των συμπτωμάτων. Θεωρείται αυτό θεραπεία; Σύμφωνα με τα λεξικά ναι.

Αν όχι, τότε το ίδιο μπορούμε να πούμε για την πλειοψηφία των ασθενειών ανεξαρτήτως ειδικότητας. Για παράδειγμα στο σακχαρώδη διαβήτη η διακοπή λήψης της αγωγής δεν είναι επικίνδυνη για τη ζωή του ασθενή; Το ίδιο δεν ισχύει για τις θυρεοειδοπάθειες, την καρδιαγγειακή νόσο, για διάφορες νευρολογικές παθήσεις κ.α.; Ίαση του διαβήτη θα μπορούσε να επιτευχθεί εάν υπήρχε τρόπος οριστικής επιδιόρθωσης της παθολογικής λειτουργίας των κυττάρων του παγκρέατος.

Ίαση στην ψυχιατρική αντίστοιχα θα μπορούσε να σημαίνει οριστική επιδιόρθωση των νευρικών κυττάρων και κυκλωμάτων του εγκεφάλου που εμπλέκονται στην εκάστοτε διαταραχή. Έτσι λοιπόν θα μπορούσε να ισχυριστεί κάποιος ότι η μοναδική ειδικότητα που σε ορισμένες περιπτώσεις (και όχι σε όλες) μπορεί να προσφέρει ίαση είναι η χειρουργική, γιατί παρέχει τη δυνατότητα αφαίρεσης του παθολογικού παράγοντα. Άρα αν υιοθετήσουμε την κατάλληλη ερμηνεία του όρου θεραπεία, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι οι διαφορές της ψυχιατρικής θεραπείας από αυτές άλλων ειδικοτήτων δεν είναι τόσο μεγάλες όσο φαινομενικά θεωρείται.

---

Υποχρεωτικά βάσει των παραπάνω, θα πρέπει να αφήσουμε προς το παρόν την έννοια ίαση και να ορίσουμε τη θεραπεία ως την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων των ψυχικών διαταραχών.

---

Στην ψυχιατρική η φαρμακευτική θεραπεία στοχεύει στην τροποποίηση μιας σειράς από νευρικές διασυνδέσεις στον εγκέφαλο, οι οποίες φαίνεται να δυσλειτουργούν με αποτέλεσμα να εκδηλώνονται διάφορα συμπτώματα όπως οι παραληρητικές ιδέες, οι ακουστικές ψευδαισθήσεις, το καταθλιπτικό, το ευφορικό, το δυσφορικό συναίσθημα, η απάθεια, το υπερβολικό άγχος, η συμπεριφορά εξάρτησης κ.α.

Να σημειώσουμε ότι τα φάρμακα δρουν θεραπευτικά αρκετά συχνά, χωρίς απαραίτητα να δρουν απευθείας πάνω στην αιτία του προβλήματος.

Οι άνθρωποι με ψυχικές διαταραχές είναι απαραίτητο να λαμβάνουν την πρέπουσα ιατρική φροντίδα. Θα πρέπει να τονιστεί ότι άτομα με σοβαρή ψυχική ασθένεια έχουν 2-3 φορές υψηλότερο ποσοστό θνησιμότητας από το γενικό πληθυσμό. Σωματικές ασθένειες, καρδιαγγειακές παθήσεις, σακχαρώδης διαβήτης, παχυσαρκία και αναπνευστικές παθήσεις (λόγω και υψηλού ποσοστού καπνίσματος) συμβαίνουν σε μεγαλύτερη συχνότητα σε άτομα με ψυχικές διαταραχές.

Κάτι που δεν πρέπει να ξεχνάμε στη συζήτηση περί θεραπείας είναι ότι σε μεγάλο ποσοστό η συμμόρφωση των ασθενών με τα φάρμακα είναι προβληματική. Υπάρχουν αρκετά σενάρια : άρνηση λήψης, ταχεία διακοπή ή διακοπή νωρίτερα από το συνιστώμενο, παράλειψη δόσεων, λήψη με διαφορετικό τρόπο από τις ιατρικές οδηγίες, διακοπή παρακολούθησης από τον ειδικό μετά από την πρώτη επίσκεψη με αποτέλεσμα τη μη σωστά συνεχιζόμενη ρύθμιση της φ.αγωγής κ.α.

Βέβαια πρέπει να σημειωθεί ότι μέρος της ανεπαρκούς συμμόρφωσης οφείλεται στο στίγμα και στην ίδια τη φύση των ψυχικών διαταραχών, καθώς σε σημαντικό ποσοστό εξ’ αυτών υιοθετείται η άρνηση ως μηχανισμός άμυνας τόσο από το άτομο που πάσχει, όσο και από τον περίγυρό του.

Έτσι παραβλάπτεται η ορθή κρίση του ασθενή σχετικά με την ύπαρξη ή όχι διαταραχής, αλλά και την πορεία της υγείας του (έλλειψη εναισθησίας) κυρίως στις ψυχωτικού τύπου διαταραχές. Έχει παρατηρηθεί δε σε ουκ ολίγες περιπτώσεις ότι ακόμη και το συγγενικό περιβάλλον που θεωρητικά και κυριολεκτικά (συνήθως) δε νοσεί, δε συμβάλλει όσο θα μπορούσε στη βελτίωση της συμμόρφωσης του ασθενή.

Διαβάστε ένα εκτενές άρθρο για τη φαρμακευτική θεραπεία των ψυχικών διαταραχών

---

Ποια είναι τα μέχρι στιγμής βιολογικά δεδομένα στις ψυχικές διαταραχές;

Στόχος είναι να βρεθούν μετρήσιμοι βιολογικοί δείκτες που να έχουν άμεση αιτιολογική σχέση με συμπτώματα. Το ότι αυτό μέχρι στιγμής δεν έχει γίνει, δε σημαίνει ότι δεν υπάρχει βιολογική αιτιολογία. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος με 86 δις νευρώνες είναι αδιανόητα πολύπλοκος.

Ισχυρότατες ενδείξεις προκύπτουν από έρευνες στη νευροανατομία/νευροφυσιολογία του εγκεφάλου, όπου με απεικονιστικές μεθόδους (CT,MRI,fMRI,SPECT,PET) αναγνωρίζονται τόσο αυξομειώσεις στο μέγεθος όσο και στη δραστηριότητα διακριτών εγκεφαλικών περιοχών στις διάφορες ψυχιατρικές διαταραχές. Επιπλέον σε νευροβιολογικό επίπεδο η έρευνα στο επίπεδο των νευροδιαβιβαστών και των υποδοχέων τους παρέχει ολοένα και αυξανόμενες ενδείξεις ότι η φαρμακευτική τροποποίηση της λειτουργίας τους επηρεάζει θετικά την ψυχική υγεία, προσφέροντας συχνά, όμως όχι πάντα θεραπευτικό αποτέλεσμα.

Παθολογικά επίπεδα μεταβολιτών διαφόρων νευροδιαβιβαστών ( π.χ. το 5HIAA μεταβολίτης της σεροτονίνης) σε εργαστηριακούς ελέγχους βιολογικών υγρών, αλλά και σε νεκροτομικές έρευνες, επίσης υποστηρίζουν τη θεώρηση αυτή. Η διερεύνηση της επίδρασης ψυχοδραστικών ναρκωτικών ουσιών στον εγκέφαλο συνεπικουρούν αυτό το πλαίσιο, με κορυφαίο παράδειγμα το κύκλωμα της ντοπαμίνης και πώς η διαταραχή του κατά τη χρήση ουσιών δημιουργεί εξάρτηση.

Επιπλέον, μεταλλάξεις στα γονίδια του κυτοχρώματος P450 ,το οποίο αποτελεί ηπατικό σύστημα ενζύμων μεταβολισμού (CYP2D6,CYP2C19,CYP2C9,CYP1A2,CYP3A4) δύναται να επηρεάσουν τη δραστικότητα των περισσότερων ψυχιατρικών φαρμακευτικών παραγόντων, με πιθανό αποτέλεσμα τη μη ανταπόκριση στη θεραπεία.

Τέλος η μοριακή γενετική είναι άλλος ένας τομέας που τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να εντοπίζει συγκεκριμένα τμήματα του ανθρώπινου γονιδιώματος που συμμετέχουν στην εκδήλωση διαταραχών όπως η κατάθλιψη και η σχιζοφρένεια. Γνωστό παράδειγμα αποτέλεσε π.χ. το γονίδιο της διαμεμβρανικής πρωτείνης μεταφορέα της σεροτονίνης, του οποίου άτομα που φέρουν το κοντό αλλήλιο σε ομόζυγη κατάσταση, θεωρείται ότι παρουσιάζουν μεγαλύτερη γενετική ευαλωτότητα σε καταθλιπτικά επεισόδια υπό το βάρος των εκάστοτε ψυχοπιεστικών γεγονότων.

Γενικά βιολογία και γενετική είναι ιδιαιτέρως σημαντικές παράμετροι στην προέλευση, διαιώνιση και θεραπεία των ψυχικών διαταραχών χωρίς όμως να είναι οι μοναδικές ή απόλυτα καθοριστικές.

Μάθετε περισσότερα για το τι ξέρουμε σήμερα για την κληρονομικότητα των ψυχικών διαταραχών

Πολυπλοκότητα

Τα παραπάνω ήδη υποδηλώνουν αυξημένο βαθμό πολυπλοκότητας την ώρα που αφορούν κυρίως τις θεραπείες σε ατομικό επίπεδο. Τι γίνεται όμως όταν τόσο η προέλευση όσο και η θεραπεία ψυχικών διαταραχών και προβλημάτων ψυχικής υγείας σχετίζεται και με άλλους παράγοντες;

Διαβάστε για την ψυχική ανθεκτικότητα, μια έννοια ιδιαίτερης σημασίας τόσο για την υγεία μας όσο και τη συνολική μας υπόστασης.

Η επιλογή της κατάλληλης θεραπείας δεν είναι απλό, αλλά μέγιστης σημασίας ζήτημα για την πορεία. Θα πρέπει να τονίσουμε ότι δεν είναι όλες οι θεραπείες κατάλληλες για όλα τα προβλήματα, ούτε μιας μορφής θεραπεία μπορεί να λύσει όλα τα προβλήματα. Γιατί μπορεί μια θεραπεία να απευθύνεται σε μόνο έναν ή δύο από τους ακόλουθους παράγοντες :

Ατομικοί παράγοντες

• Βιολογικοί παράγοντες (άρα πιθανή σύσταση για φαρμακευτική αγωγή)
• Ψυχολογικοί παράγοντες (διαπροσωπικές δυσκολίες, πεποιθήσεις, σχήματα)

Κοινωνία

• Πολιτισμικές επιρροές, εθνικότητα
• Κοινωνικοί παράγοντες (διαθεσιμότητα υπηρεσιών υγείας, κοινωνικές συνθήκες, φτώχεια, ανεργία, υπερεργασία, εκπαίδευση κ.α.)
• Κοινότητα-περίγυρος (συγγενείς, φιλίες, συναναστροφές, γειτονιά κ.α.)

Οικογένεια-ζεύγος

• Δεσμοί πρώιμης παιδικής ηλικίας
• Σχέσεις, δυναμικά εντός της οικογένειας, πυρηνική οικογένεια, γάμος, σύζυγος, παιδιά

Διαβάστε περισσότερα στο σχετικό άρθρο για την ψυχοθεραπεία.

Τέλος, θα πρέπει να σημειώσουμε ότι αν για μέρος των ψυχικών διαταραχών ευθύνεται ο τρόπος που η κοινωνία και οι πολιτικοοικονομικές συνθήκες είναι διαμορφωμένες (με λίγα λόγια), τότε συνεπάγεται ότι η θεραπεία τους δεν είναι ένα αποκλειστικά ιατρικό ή ψυχολογικό θέμα.

Μια στενή βιοϊατρική προσέγγιση παραμελεί εντελώς τη διάσταση της δημόσιας υγείας. Δεδομένων των στοιχείων, θα πρέπει να είμαστε σε θέση να μειώσουμε δραματικά τον επιπολασμό των προβλημάτων ψυχικής υγείας αντιμετωπίζοντας π.χ. αποτελεσματικότερα τη φτώχεια και την ανισότητα, ανακαλύπτοντας ποιες πτυχές της αστικής ζωής και περιβάλλοντος είναι τοξικές (δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η ζωή κοντά σε ένα πάρκο φαίνεται να επιδρά ενισχυτικά στην ψυχική μας υγεία).

Ορισμένες επιβαρυντικές επιρροές στην ψυχική υγεία όπως για παράδειγμα η μείωση του σχολικού εκφοβισμού και της κακοποίησης/παραμέλησης των παιδιών στην ευρύτερη οικογένεια δεν έχουν τύχει της αντίστοιχης με το μέγεθος του προβλήματος προσοχής. Δεν μπορούμε να δημιουργήσουμε έναν ψυχικά υγιέστερο κόσμο αν παρασυρόμαστε σε ένα βιολογικό tunnel vision, αγνοώντας την έννοια του ψυχικού τραύματος, κυρίως κατά την παιδική ηλικία.

Έγκειται λοιπόν στις κοινωνίες να αναγνωρίσουν το θέμα και πιο συγκεκριμένα στους έχοντες την εξουσία να λαμβάνουν σημαντικές αποφάσεις να στραφούν σε σωστότερες κατευθύνσεις που να προάγουν την ψυχική υγεία.

Διαβάστε για την κοινωνική προέλευση των ψυχικών διαταραχών.

Πράγματι η αύξηση της συχνότητας ορισμένων ψυχικών διαταραχών κατά τις τελευταίες δεκαετίες, καθώς και η ανθεκτικότητά τους στις υπάρχουσες θεραπείες σε όχι χαμηλά ποσοστά, είναι δύο πολύ σημαντικές ενδείξεις αύξησης των περιβαλλοντικών στρεσσογόνων παραγόντων και άρα της ανάγκης για ευρύτερη παρέμβαση.

Με απλά λόγια μιλάμε για ανθρώπους που υποφέρουν και τα περιθώρια να αγνοούμε το πρόβλημα είναι στενά.

---

Ως επίλογος, η αλματώδης εξέλιξη των νευροεπιστημών, σε συνδυασμό με ένα μεγαλύτερο έλεγχο των προαναφερόμενων παραμέτρων που επηρεάζουν την ψυχική υγεία και τους τρόπους θεραπείας, είναι ο δρόμος που μπορεί να προδιαγράψει ένα πιο ευοίωνο μέλλον για τη πορεία των ψυχικών διαταραχών παγκοσμίως.

---

Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής