Τι είναι ανηδονία
Η ανηδονία ορίζεται ως η αδυναμία ή η μειωμένη δυνατότητα να νιώθουμε ευχαρίστηση. Αν και η ανηδονία μπορεί να υπάρχει ως χαρακτηριστικό και σε υγιή άτομα, αποτελεί βασικό σύμπτωμα ψυχικών διαταραχών με κυριότερες τη μείζονα κατάθλιψη και τη σχιζοφρένεια. Επιπλέον εντοπίζεται σε ηπιότερο συνήθως βαθμό και στις διαταραχές κατάχρησης ουσιών (κυρίως στη φάση της στέρησης), στη νόσο Πάρκινσον, στις διαταραχές πρόσληψης τροφής, στη διαταραχή μετατραυματικού στρες και στο χρόνιο πόνο.
Τύποι ανηδονίας
Παραδοσιακά αναφέρονται δύο τύποι :
Η κοινωνική ανηδονία εμφανίζεται όταν ένα άτομο δεν θέλει πλέον να περνά χρόνο με άλλους ανθρώπους και πάσχει από έλλειψη ευχαρίστησης σε κοινωνικές καταστάσεις.
Η μορφή αυτή διαφέρει από το κοινωνικό άγχος στο ότι η πρώτη χαρακτηρίζεται κυρίως από μειωμένο θετικό συναίσθημα ενώ το δεύτερο διακρίνεται τόσο από το μειωμένο θετικό συναίσθημα όσο και από υψηλό βαθμό αρνητικού συναισθήματος σε κοινωνικές περιστάσεις.
Η φυσική ανηδονία είναι η αδυναμία να αισθανθείτε φυσικές απολαύσεις όπως το φαγητό, το άγγιγμα ή τη σεξουαλική δραστηριότητα.
Κατανοώντας την ανηδονία
Η έρευνα για την ανηδονία έχει αποκαλύψει ότι μπορεί να γίνει καλύτερα κατανοητή ως ένα πολύπλευρο σύμπτωμα που εκδηλώνεται ως αποτέλεσμα ενός ή περισσοτέρων ελλειμμάτων στο σύστημα ανταμοιβής, παρά της πιο παραδοσιακής και στενής ερμηνείας ως έλλειμμα μόνο στη λήψη ευχαρίστησης (consummatory pleasure).
Υπάρχει μεγάλη διαβάθμιση στην ένταση με την οποία μπορεί να εκδηλώνεται, στη χρονική διάρκεια δηλαδή ανά διαστήματα (state) ή σε πιο σταθερή βάση (trait), αλλά και στην ποιότητα με την οποία βιώνεται.
Πιο σύγχρονη έρευνα μας δίνει μια αντίληψη της ανηδονικής κατάστασης ως ένα μείγμα δύο παραμέτρων που μπορεί να μοιάζουν, αλλά δεν είναι ακριβώς το ίδιο. Η μία αφορά στο «θέλω» και η άλλη το «μου αρέσει».
Motivational anhedonia
Συγκεκριμένα όταν το πρόβλημα εμφανίζεται στο ότι δε θέλουμε (καθόλου ή ελάχιστα) να μπούμε σε ευχάριστες δραστηριότητες, τότε αναγνωρίζεται η έλλειψη κινήτρου ως βασικό στοιχείο της ανηδονικής κατάστασης .
Consummatory anhedonia
Όταν το πρόβλημα έχει να κάνει με το ότι δε μας αρέσουν αυτά που ήδη κάνουμε ή λαμβάνουμε ελάχιστη ευχαρίστηση από αυτά, τότε η έλλειψη ευχαρίστησης/ικανοποίησης αποτελεί το στοιχείο εστίασης.
Ανταμοιβή και ανηδονία
Μπορεί να υπάρχουν προβλήματα στις εξής γνωστικές και συμπεριφορικές παραμέτρους που σχετίζονται με την ανταμοιβή.
- Προηγούμενη εκμάθηση συσχετίσεων ερεθίσματος-ανταμοιβής
- Επιθυμία για ανταμοιβή
- Προσδοκία για ανταμοιβή
- Προσπάθεια επίτευξης ανταμοιβής
- Λήψη ευχαρίστησης/βίωμα ανταμοιβής
- Κατανομή προσοχής
Μηχανισμός
Σύμφωνα με τη θεωρία της υποβάθμισης της ανταμοιβής (reward devaluation), ορισμένα ανηδονικά άτομα μπορεί να έχουν μια περίπλοκη σχέση με τη θετικότητα που εξηγείται μόνο εν μέρει μέσω της δυσλειτουργία του συστήματος ανταμοιβής του εγκεφάλου. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ορισμένα άτομα ενδέχεται να παρουσιάζουν προκαταλήψεις απομάκρυνσης της προσοχής από τις θετικές πληροφορίες λόγω προηγούμενης συσχέτισης θετικότητας με αρνητικά αποτελέσματα. Αν και η προοπτική ενός θετικού αποτελέσματος μπορεί κάποτε πρωταρχικά να είχε θεωρηθεί ως ανταμοιβή, είναι πιθανό ότι κατέληξε προς μια επιβλαβή κατεύθυνση και, ως εκ τούτου, να οδήγησε σε απογοήτευση .
Η επανειλημμένη απογοήτευση ως απάντηση σε θετικές πληροφορίες μπορεί να ενίσχυσε τη συσχέτιση της θετικότητας με αρνητικά αποτελέσματα. Έτσι οι θετικές πληροφορίες θεωρούνται πλέον ως απειλή και μπορούν να γίνουν αντιληπτές ως πιο επικίνδυνες από τις ουδέτερες ή ακόμη και τις αρνητικές πληροφορίες στο μυαλό του ατόμου.
Νευροβιολογία ανηδονίας
Νευροβιολογικά οι παράγοντες που εμπλέκονται στους ανηδονικούς μηχανισμούς ελέγχονται από τα συστήματα ανταμοιβής του εγκεφάλου που με απλά λόγια διέπονται από αλληλεπιδράσεις μεταξύ προμετωπιαίου φλοιού, βασικών γαγγλίων και μεταιχμιακού συστήματος. Μειωμένη δραστηριότητα και συνδεσιμότητα εντός του μεταιχμιακού συστήματος έχει βρεθεί ότι συσχετίζεται με την ανηδονία ως χαρακτηριστικό προσωπικότητας ακόμα και σε υγιή άτομα.
Το στρες φαίνεται να εμπλέκεται στην ανάπτυξη της ανηδονίας (μειωμένο κίνητρο / ανταπόκριση στην ανταμοιβή), εν μέρει μέσω αλλαγών στο μεταιχμιακό σύστημα. Σε μοριακό επίπεδο, η φλεγμονή ως απάντηση στο στρες θα μπορούσε να διαταράξει το σύστημα ανταμοιβής παρεμβαίνοντας στη σύνθεση ντοπαμίνης, ή μέσω οξειδωτικού στρες.
Ανηδονία στην κατάθλιψη
Η μειωμένη άντληση ηδονής έχει επίσης θεωρηθεί ιστορικά ένας προδιαθεσικός παράγοντας για κατάθλιψη μετά από σημαντικό στρες. Στην κατάθλιψη η δυσλειτουργία στην πραγματοποίηση προσπάθειας, η εκμάθηση ανταμοιβής, το σφάλμα πρόβλεψης ή / και το μειωμένο κίνητρο μπορεί να εμποδίσουν τα άτομα να φτάσουν στο «στάδιο ανταμοιβής» βιώνοντας άμεση ευχαρίστηση.
Η δυσκολία άντλησης ευχαρίστησης μπορεί να είναι βασανιστική για τον άνθρωπο που βιώνει κατάθλιψη.
Παρόλο που η μείζων κατάθλιψη και η σχιζοφρένεια φαίνεται να μοιράζονται μια κοινή ηδονική δυσλειτουργία, υπάρχουν πολλές σχετικές κλινικές και νευροβιολογικές διαφορές μεταξύ των δύο διαταραχών που απαιτούν περαιτέρω διερεύνηση.
Αντιμετώπιση ανηδονίας
Συγκεκριμένες προσεγγίσεις που να στοχεύουν αποκλειστικά στην ανηδονία δεν έχουν ακόμη εισαχθεί στην κλινική πράξη. Οι υπάρχουσες θεραπείες κατάθλιψης δίνουν συχνά έμφαση στην κατανόηση και τη μείωση του αρνητικού συναισθήματος. Ωστόσο, τα ανηδονικά άτομα μπορεί να έχουν μικρότερη ανταπόκριση σε αυτές τις θεραπείες γεγονός που επιβεβαιώνεται και από σχετικές μελέτες. Στη βιβλιογραφία έχουν ξεκινήσει πρόσφατα να αναφέρονται παρεμβάσεις με μεγαλύτερη έμφαση σε αυτό τον τομέα, κυρίως γνωσιακής συμπεριφορικής κατεύθυνσης.
Σε ό,τι αφορά τις φαρμακολογικές θεραπείες, συνιστάται η διερεύνηση προσαρμοσμένων θεραπειών για άτομα που βιώνουν motivational anhedonia χρησιμοποιώντας φάρμακα με δράση στη σχετική με την ντοπαμίνη νευροδιαβίβαση. Αυτό περιλαμβάνει διεγερτικά φάρμακα (μεθυλφαινιδάτη και μοδαφινίλη), αγωνιστές DA (βρωμοκρυπτίνη, πραμιπεξόλη), και τον αναστολέα επαναπρόσληψης NE / DA βουπροπιόνη.
Τέλος βιολογικές θεραπείες όπως ο επαναληπτικός διακρανιακός μαγνητικός ερεθισμός (rTMS) εισέρχονται σταδιακά στη φαρέτρα του ψυχιάτρου, εστιάζοντας στοχευμένα στις περιοχές εκείνες του εγκεφάλου που φαίνεται να συνδέονται στενότερα με τα κυκλώματα ανταμοιβής.
Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής