Που χρησιμοποιούνται τα αντιψυχωτικά φάρμακα
Τα αντιψυχωτικά φάρμακα χρησιμοποιούνται κυρίως για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της ψύχωσης στους ενήλικες, αλλά και σε παιδιά (σχιζοφρένεια , σχιζοσυναισθηματική διαταραχή κ.α.), τη διπολική διαταραχή, την ψυχωτική κατάθλιψη, τις καταστάσεις που περιλαμβάνουν ψυχοκινητική διέγερση, στο σύνδρομο Tourette, στα οργανικά ψυχοσύνδρομα δηλαδή στις περιπτώσεις οργανικής βλάβης του εγκεφάλου (π.χ. στις άνοιες) ή άλλων συστημάτων και σε αρκετές ακόμη περιπτώσεις.
Διακρίνονται στα παλαιότερα που η χρήση τους σταδιακά περιορίζεται και στα νεότερης γενιάς, τα οποία έχουν το σημαντικό πλεονέκτημα των λιγότερων ανεπιθύμητων ενεργειών. Κάποια από αυτά κυκλοφορούν και σε ενέσιμη μορφή, η οποία είναι θεραπεία εκλογής σε οξείες και επείγουσες καταστάσεις.
Ποια είναι τα νεότερα άτυπα αντιψυχωτικά φάρμακα (2ης γενιάς)
- Ρισπεριδόνη (risperdal)
- Ολανζαπίνη (zyprexa)
- Κουετιαπίνη (seroquel)
- Ασεναπίνη (sycrest)
- Αριπιπραζόλη (aripiprazole)
- Αμισουλπρίδη (solian)
- Παλιπεριδόνη (invega)
- Κλοζαπίνη (leponex)
- Ζιπρασιδόνη (geodon)
Τα δύο τελευταία χρόνια κυκλοφόρησαν ακόμη 2 νέα αντιψυχωτικά φάρμακα με καλύτερο προφίλ ανεπιθύμητων ενεργειών σε σχέση με τα πιο παλιά 2ης γενιάς :
- Καριπραζίνη (Reagila)
- Λουρασιδόνη (Latuda)
Τα αντιψυχωτικά φάρμακα είναι απαραίτητα στη θεραπεία της σχιζοφρένειας και γενικά της ψύχωσης. Ο τρόπος χρήσης τους και η όλη θεραπευτική διαδικασία περιγράφεται στο ακόλουθο σύνδεσμο.
Παρενέργειες αντιψυχωτικών
- Εξωπυραμιδικό σύνδρομο (παρκινσονικό) : Τρόμος, δυσκαμψία, βραδυκινησία, σιελόρροια, υπομιμία είναι μερικά από τα σχετικά σημεία. Από τα άτυπα αντιψυχωτικά το risperdal έχει τη μεγαλύτερη τάση για αυτή την παρενέργεια.
- Οξεία δυστονία : Μυική σύσπαση βραχείας ή παρατεταμένης διάρκειας που επιφέρει μη φυσιολογικές κινήσεις ή στάσεις π.χ. βολβοστροφή, ραιβόκρανο κ.α.
- Ακαθησία : Επίμονη παρόρμηση για συνεχή κίνηση σε συνδυασμό με έντονο αίσθημα ανησυχίας
- Όψιμη δυσκινησία : Ακούσιες, ακανόνιστες χορειοαθετωσικές κινήσεις γλώσσας, χειλέων, γνάθου, προσώπου, άκρων
- Κακόηθες νευροληπτικό σύνδρομο : όχι συχνά εμφανιζόμενο πλέον σοβαρό σύνδρομο που περιλαμβάνει διαταραχή συνείδησης, διαταραχή του αυτόνομου συστήματος, υπερπυρεξία, μυόκλονος, υπερτονία κ.α.
- Μεταβολικό σύνδρομο : Αύξηση βάρους, αύξηση χοληστερίνης, τριγλυκεριδίων, διαβήτης, παχυσαρκία. Κυρίως με zyprexa, leponex, μέτρια με paliperidone, risperdal, seroquel, πολύ λιγότερο με τα υπόλοιπα
- Καρδιαγγειακές : Παράταση QTc, υπόταση, ορθοστατική υπόταση, ταχυκαρδία
- Καταστολή, υπνηλία
- Υπερπρολακτιναιμία
- Δυσκοιλιότητα
- Σεξουαλική δυσλειτουργία
Για τις παραπάνω ανεπιθύμητες ενέργειες εδώ κάνουμε μια απλή αναφορά. Αρνητικές εμπειρίες και αντιδράσεις από όλα τα αντιψυχωτικά μπορεί να είναι ενίοτε σοβαρές, αν και είναι συνήθως αναστρέψιμες πλην ορισμένων ελάχιστων περιπτώσεων. Η διαχείρισή τους αν εμφανιστούν χρειάζεται κατάλληλους χειρισμούς από ειδικό ψυχίατρο με εμπειρία στις ψυχωτικές διαταραχές. Με τα νεότερα αντιψυχωτικά όπως το seroquel και το abilify, που έχουν σχετικά καλύτερο προφίλ, η συχνότητα και βαρύτητα των ανωτέρω παρενεργειών όπως της όψιμης δυσκινησίας έχει μειωθεί ιδιαίτερα.
Ο ανταγωνισμός των υποδοχέων ντοπαμίνης D2 μπορεί να είναι ένας κοινός παράγοντας πίσω από την επαγόμενη από αντιψυχωσικά αύξηση βάρους, αλλά και άλλοι υποδοχείς παίζουν σημαντικό ρόλο στον προσδιορισμό των σχετικών κινδύνων αύξησης βάρους που προκαλείται από τα αντιψυχωtικά φάρμακα, όπως οι υποδοχείς ισταμίνης Η1 και σεροτονίνης ΗΤ2C. Μάθετε περισσότερα.
Για τα εξωπυραμιδικά συμπτώματα αποτέλεσμα έχει η χορήγηση βιπεριδένης (Akineton), ενός κεντρικώς δρώντα αντιχολινεργικού παράγοντα που τα αναστρέφει μέσω αποκλεισμού των Μ1 μουσκαρινικών υποδοχέων της ακετυλοχολίνης. Η συχνότητά τους έχει μειωθεί ιδιαίτερα τις τελευταίες δεκαετίες με τη χρήση των νεότερων αντιψυχωτικών.
Κλασικά αντιψυχωτικά (1ης γενιάς)
Η μεγαλύτερη πιθανότητα να εμφανιστούν παρενέργειες είναι με τα παλαιότερα 1ης γενιάς αντιψυχωτικά, με βασικότερο εκπρόσωπο την αλοπεριδόλη (aloperidin). Άλλα κλασικά αντιψυχωτικά είναι η ζουκλοπενθιξόλη (clopixol), η τριφθοριοπεραζίνη ( stelazine), η λεβομεπρομαζίνη (nozinan) και η περφαιναζίνη που περιέχεται στο φάρμακο minitran , το οποίο περιέχει ως δεύτερο συστατικό το παλιό αντικαταθλιπτικό αμιτρυπτυλίνη (saroten) που πλέον δεν κυκλοφορεί.
Διαφορές παλιών και νέων αντιψυχωτικών
Η διαφορά των άτυπων αντιψυχωτικών από τα κλασικά όσον αφορά και την αποτελεσματικότητα και τις παρενέργειες έχει να κάνει με την πρόσδεσή τους τόσο στους D2 υποδοχείς της ντοπαμίνης στο μεταιχμιακό σύστημα και τα βασικά γάγγλια, όσο και στους υποδοχείς σεροτονίνης 5HT2.
Άλλη ευνοϊκή ιδιότητα των νεότερων «άτυπων» αντιψυχωτικών είναι η ταχύτερη αποδέσμευση από τους υποδοχείς ντοπαμίνης. Φαίνεται ότι το αντιψυχωτικό αποτέλεσμα δεν εξαρτάται από τη συνεχή δέσμευση των D2 υποδοχέων, εξαρτώνται όμως οι ανεπιθύμητες ενέργειες. Άρα η ταχεία αποδέσμευση σημαίνει πρακτικά λιγότερες ανεπιθύμητες ενέργειες.
Γενικά πρόκειται για σύνθετο μηχανισμό δράσης για τον οποίο όποιος ενδιαφέρεται να ενημερωθεί περισσότερο μπορεί να ακολουθήσει τον παρακάτω σύνδεσμο.
Αντιψυχωτικά μακράς δράσης
Ο ρόλος των αντιψυχωτικών φαρμάκων στην πρόληψη υποτροπών στη σχιζοφρένεια είναι πλήρως τεκμηριωμένος. Η διακοπή της αντιψυχωτικής αγωγής συνδέεται όχι μόνο με αυξημένο κίνδυνο υποτροπής αλλά και με φτωχότερη κοινωνική προσαρμογή, αυξημένο βαθμό αναπηρίας λόγω νόσου και αντίσταση στη θεραπεία. Σε μία προσπάθεια να αντιμετωπιστεί αυτό το πρόβλημα αναπτύχθηκαν μία σειρά ενέσιμων αντιψυχωτικών μακράς δράσης και Depot σκευασμάτων. Από την εμφάνισή τους τη δεκαετία του 60 συχνά χρησιμοποιούνται για όσους δυσκολεύονται στην καθημερινή λήψη φαρμάκων ή για όσους ασθενείς δεν αποδέχονται την καθημερινή λήψη φαρμάκων. Τα Depot και ενέσιμα αντιψυχωτικά μακράς δράσης αποτελούν σημαντικά φαρμακοτεχνικά σκευάσματα για σημαντικό αριθμό ανθρώπων στην φάση συντήρησης μιας σοβαρής και χρόνιας νόσου όπως η σχιζοφρένεια.
Τα νεότερα (2ης γενιάς) αντιψυχωτικά που μπορούν να χορηγηθούν σε ενέσιμη μορφή μακράς δράσης είναι :
- Ολανζαπίνη (zypadhera)
- Ρισπεριδόνη (risperdal consta)
- Παλιπεριδόνη (xeplion)
- Αριπιπραζόλη (abilify maintena)
Υπάρχουν και παλαιότερα αντιψυχωτικά (1ης γενιάς) σε ενέσιμη μακράς δράσης μορφή, τα οποία είναι η αλοπεριδόλη και ζουκλοπενθιξόλη.
Η χορήγηση αντιψυχωτικής αγωγής μακράς δράσης πρέπει να γίνεται πάντα στο πλαίσιο παρακολούθησης από ειδικό ψυχίατρο. Η ίδια η διαδικασία μπορεί να γίνει σε ειδικά διαμορφωμένα κέντρα υπό την επίβλεψη εκπαιδευμένου νοσηλευτικού προσωπικού. Η ανάγκη για εξατομικευμένη φροντίδα και η χορήγηση των Depot και ενέσιμων αντιψυχωτικών μακράς δράσης να γίνεται με ασφάλεια, από εξειδικευμένο προσωπικό Ψυχικής Υγείας, οδήγησε στην δημιουργία των Depot Κλινικών.
Στην κλινική Depot ο ασθενής λαμβάνει υπηρεσίες υψηλής ποιότητας με απώτερο στόχο τη βελτίωση της συμμόρφωσης στην φαρμακευτική αγωγή, την μείωση των υποτροπών αλλά και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής.
Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής