Πανδημία και Απομόνωση
Η φυσική απόσταση και η απομόνωση της πανδημίας μας φέρνει μακριά τον έναν από τον άλλον. Η διά ζώσης επαφή είναι σημαντική για την ανθρώπινη ευημερία και τη συναισθηματική υγεία. Η απομόνωση της πανδημίας έχει επιφέρει πρωτοφανές πλήγμα στις ανθρώπινες σχέσεις. Η τεχνολογία μπορεί να καταφέρνει να «μας φέρνει πιο κοντά», αλλά αυτό δεν είναι αρκετό ως διαρκές υποκατάστατο. Στην πραγματικότητα η τεχνολογία εξυπηρετεί την επικοινωνία των ανθρώπων που συνεχίζουν όμως να είναι μακριά ο ένας από τον άλλον.
Φθάνοντας -όχι ακριβώς αισίως- στον έναν χρόνο υπό καθεστώς πανδημίας, η επιστροφή στην κανονικότητα, η εικόνα μιας συναυλίας, ενός κατάμεστου γηπέδου, ενός γεμάτου εορταστικού τραπεζιού, φαντάζουν μακρινά και άπιαστα όνειρα, ενώ ο εγκλεισμός στο σπίτι αποτελεί τη νέα υφιστάμενη συνθήκη σε παγκόσμιο επίπεδο και επιφέρει πλήθος ψυχολογικών επιπτώσεων.
Στο εγχώριο πλαίσιο, κατά τη διάρκεια αυτού του διαστήματος περάσαμε από διάφορα στάδια και μεταβολές, σε πρακτικό και ψυχολογικό επίπεδο: ο πανικός και η κατάσταση συναγερμού του πρώτου lockdown ακολουθήθηκε από έναν φαινομενικό «εφησυχασμό» του καλοκαιριού χωρίς βέβαια να βρισκόμαστε ποτέ σε κατάσταση ηρεμίας, τον οποίο με τη σειρά του διαδέχτηκε ο ερχομός του φθινοπώρου μαζί με το 2ο κύμα πανδημίας, την εκτίναξη του κινδύνου, τη λήψη αυστηρότερων μέτρων και την καραντίνα που κρατεί ως σήμερα.
Όλους αυτούς τους μήνες, αυτό που ακούμε συνεχώς είναι η προτροπή να «μείνουμε σπίτι για να μείνουμε ασφαλείς». Αυτή η οδηγία έχει ζωτική σημασία για τον περιορισμό της μετάδοσης του COVID-19, αλλά ταυτόχρονα φέρει διαβρωτικές συνέπειες στον οικονομικό και τον ψυχολογικό τομέα. Βλέπουμε κάθε μέρα ειδήσεις, μαθαίνουμε ποιος είναι ο αριθμός των κρουσμάτων, πόσοι πέθαναν, πόσοι νοσηλεύονται. Έτσι, διαμορφώνουμε μια εικόνα των πληττόμενων από την πανδημία. Στους παραπάνω υπολογισμούς όμως, δεν λαμβάνεται υπόψη ο αριθμός των ατόμων που υποφέρουν ψυχικά λόγω του κορωνοϊού, αλλά εντάσσονται στα αφανή θύματα.
Παραδείγματα απομόνωσης
Για να γίνει πιο σαφής ο παραπάνω ισχυρισμός ας φανταστούμε μια πολυκατοικία σε μια συνοικία στο κέντρο της Αθήνας με πλασματικούς ενοίκους και ας δούμε πώς θα μπορούσε να είναι η ζωή τους τώρα.
Στο ισόγειο του κτίσματος κατοικεί ένας τριτοετής φοιτητής Οικονομικών Επιστημών. Εδώ κι ένα έτος παρακολουθεί διαδικτυακά τα μαθήματά του. Παράλληλα, συνεχίζει να βλέπει έναν αριθμό φίλων του και αθλείται καθημερινά, τρέχοντας στο πάρκο της γειτονιάς του. Δεν φέρει κάποια υποκείμενα νοσήματα και έτσι δεν φοβάται ιδιαίτερα για τον ιό. Φέτος θα πήγαινε Erasmus στην Ισπανία, αλλά λόγω της πανδημίας το ταξίδι του ακυρώθηκε. Γνωρίζει πως βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση απέναντι σε πολλούς ανθρώπους, ωστόσο αισθάνεται πως «χάνει» κάποια από τα καλύτερα χρόνια της ζωής του, ενώ τον τελευταίο μήνα όλοι του λένε πως έχει γίνει ιδιαίτερα ευερέθιστος.
Στον πρώτο όροφο διαμένει μια οικογένεια με 3 παιδιά που πηγαίνουν δημοτικό, γυμνάσιο, λύκειο. Οι γονείς εργάζονται στον ιδιωτικό τομέα και τον τελευταίο χρόνο εργάζονται από το σπίτι ή δια ζώσης ανάλογα με τα κύματα της πανδημίας, ενώ κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με τα σχολεία των παιδιών. Η οικογένεια δεν έχει 5 υπολογιστές για να εξυπηρετηθούν όλα τα μέλη στην τηλε-εργασία και στα μαθήματα του σχολείου. Επιπλέον το σπίτι δεν είναι τόσο μεγάλο ώστε να υπάρξει η αναγκαία απομόνωση για να συγκεντρωθεί σωστά ο καθένας στο έργο του. Αυτό προκαλεί αυξημένες εντάσεις και σε συνδυασμό με τον υψηλό χρόνο παραμονής στο σπίτι η ψυχολογία της οικογένειας δοκιμάζεται έντονα.
Στον δεύτερο όροφο μένει ένα ζευγάρι κοντά στα 30. Εκείνος έχασε την δουλειά του στην αρχή της πανδημίας και ο ύπνος τα βράδια έχει γίνει πλέον δύσκολος. Τελευταία έχει αυξήσει το κρασί που έπινε και καπνίζει δύο πακέτα τσιγάρα την ημέρα. Εκείνη εργάζεται σε ένα τηλεφωνικό κέντρο, αν και φαινομενικά βρίσκεται σε αναστολή εργασίας, ο εργοδότης της την αναγκάζει να δουλεύει κανονικά με αποτέλεσμα να έρχεται αναγκαστικά σε επαφή με δεκάδες άτομα την ημέρα παρόλο που πάσχει από διαβήτη και ως εκ τούτου είναι σε ομάδα αυξημένου κινδύνου.
Από τον Σεπτέμβριο που μια συνάδελφος της νόσησε τον ιό, πιστεύει συνεχώς πως και η ίδια έχει κολλήσει, βάζει θερμόμετρο τρεις φορές ημερησίως και ψάχνει στο διαδίκτυο κάθε «σύμπτωμα» της που της φαίνεται ύποπτο. Δεν συναντάει κανένα άλλο άτομο πέραν του συντρόφου της και έχει σταματήσει να πηγαίνει πια και στο σούπερ μάρκετ φοβούμενη μήπως εκτεθεί σε επιπλέον κίνδυνο.
Στον τρίτο όροφο μένει μια γιαγιά 82 ετών. Τα παιδιά της της φέρνουν τις απαραίτητες προμήθειες και δεν έχει χρειαστεί να εκτεθεί σε κίνδυνο. Μέσα στην πανδημία γεννήθηκε και το πρώτο της εγγόνι, αλλά δεν μπορεί να το συναντήσει. Κάθεται με τις ώρες μπροστά στην τηλεόραση, ενώ η κόρη της πρόσεξε πως από τον Οκτώβρη τα λεξιλόγιο της έχει συρρικνωθεί και δεν έχει πλέον διάθεση να μιλάνε ούτε τηλεφωνικά.
Δυστυχώς η παραπάνω πολυκατοικία, δεν είναι ένα συνονθύλευμα σπάνιων περιπτώσεων. Είναι όσα συμβαίνουν πίσω από τις κλειστές πόρτες, όσα συμβαίνουν και περνούν στα ψιλά γράμματα. Δεν είναι μικρά, δεν είναι ασήμαντα.
Τι συμβαίνει λοιπόν, στο ψυχολογικό κομμάτι όταν κάποιος «μένει στο σπίτι»;
Όπως έχουν δείξει αποτελέσματα προγενέστερων ερευνών αναφορικά με την απομόνωση, τα παρακάτω συναισθήματα είναι πιθανό να προκύψουν κατά τον εγκλεισμό μαζί με τις συνακόλουθες σκέψεις : Θλίψη («η κατάσταση θα χειροτερεύει μόνο»), Φόβος («θα πεθάνω, θα πεθάνουν οι δικοί μου;»), Άγχος («βρίσκομαι σε μια κατάσταση που δεν ελέγχω»), Ενοχή («κι αν τους το μεταδώσω; Φταίω εγώ που το κόλλησα»), Βαρεμάρα («Τίποτα δεν με ευχαριστεί»), Αβοηθητότητα («Δεν μπορεί κανείς να με βοηθήσει»), Θυμός (απέναντι στο κράτος που δε στηρίζει ουσιαστικά, απέναντι σε κάποιους που αδιαφορούν) και Συναισθηματική Εξάντληση («Τα παρατάω. Δεν θα προσπαθήσω άλλο.»)
Τα παραπάνω ευρήματα επιβεβαίωσε και μια έρευνα που πραγματοποιήθηκε από τους Tull και συν., η οποία διερεύνησε τον ψυχολογικό αντίκτυπο που σχετίζεται με την οδηγία για παραμονή στο σπίτι και της αντιλαμβανόμενης επίπτωσης της πανδημίας στην καθημερινή ζωή. Συγκεκριμένα, τα αποτελέσματα έδειξαν πως η παραπάνω οδηγία για παραμονή στο σπίτι εμφανίζει ισχυρή συνάφεια με υψηλότερα επίπεδα άγχους, μοναξιάς και οικονομικής ανησυχίας. Με απλά λόγια η ψυχική πίεση/κόπωση από τη συνέχιση των περιοριστικών μέτρων μεγαλώνει όσο αυτά συνεχίζονται.
Αστοχίες που επιβαρύνουν την ψυχολογία
Θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθούν οι επιπτώσεις από αναπόφευκτες αστοχίες στη διαχείριση της πανδημίας σε ευρύτερο επίπεδο. Δεν μας φτάνει η αβεβαιότητα και η απομόνωση με ό,τι αυτή συνεπάγεται, υπάρχουν και άλλα παρελκόμενα. Χαρακτηριστικά σύγχυση, εκνευρισμό και δυσπιστία προκαλούν :
- Η διασπαστική πολυφωνία των επιστημονικών θεωρήσεων για διάφορες παραμέτρους της πανδημίας που διακινούνται αφειδώς στα ΜΜΕ, βομβαρδίζοντας τους πολίτες που στην πλειοψηφία τους δεν έχουν το υπόβαθρο να αξιολογήσουν σωστά σύνθετα δεδομένα υγείας.
- Το ρητό «δάσκαλε που δίδασκες και νόμο δεν εκράτεις» που ανά διαστήματα επιβεβαιώνεται από δημόσια πρόσωπα και εξηγεί σε κάποιο βαθμό τις μειωμένες επιδόσεις του πληθυσμού σε επίπεδο κοινωνικής ευθύνης.
- Η αδυναμία αισθητής ουσιαστικής στήριξης του δημοσίου συστήματος υγείας ακόμη και ένα χρόνο μετά την έναρξη της πανδημίας. Οι πολίτες νιώθουν ανασφάλεια ως προς τη χρήση των ανοργάνωτων και υποστελεχωμένων υποδομών υγείας.
Η ψυχική υγεία είναι πολύ σοβαρό ζήτημα
Η προστασία έναντι της πανδημίας συνεχίζει να είναι επί του παρόντος προτεραιότητα σε βάρος της ανθρώπινης συναναστροφής. Η διαφύλαξη της ψυχικής υγείας όμως, είναι εξίσου σημαντική και δεν πρέπει να αμελείται. Η ψυχική υγεία είναι πολύ σοβαρή υπόθεση και ούτως ή άλλως οι σχετικοί δείκτες επιδεινώνονται παγκοσμίως ανεξαρτήτως κορωνοϊού. Η πανδημία πλέον πλήττει ακόμη περισσότερο την ψυχική υγεία με κόστος συνολικά στην υγεία, στην ποιότητα ζωής και τελικά σε ανθρώπινες ζωές. Αυτό το γεγονός πρέπει να σταματήσει να υποβαθμίζεται.
- Το πιο σημαντικό είναι να αναγνωρίσουμε πως είναι μια δύσκολη περίοδος και είναι εντάξει να μην είμαστε συνεχώς καλά ή το ίδιο παραγωγικοί με το παρελθόν. Πόσο μάλλον όταν δεν διανύουμε τον πρώτο μήνα, αλλά στον χρόνο από την έναρξη της πανδημίας.
- Μπορούμε να κάνουμε προσπάθειες να διατηρήσουμε το κοινωνικό μας δίκτυο, εκμεταλλευόμενοι τα ηλεκτρονικά μέσα. Φυσικά δεν είναι το ίδιο και δεν μπορεί να αντικαταστήσει την εκ του σύνεγγυς ανθρώπινη επαφή, είναι σίγουρα όμως καλύτερη επιλογή από την καθολική έλλειψή επαφής.
- Αν δούμε ότι δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τις καθημερινές δυσκολίες, αν έχουμε υποστεί κάποια σημαντική απώλεια ή αισθανόμαστε πως έχουμε βρεθεί σε ένα αδιέξοδο, είναι θεμιτό να απευθυνθούμε σε έναν ειδικό ψυχικής υγείας, καθώς είναι μια μάχη που δεν χρειάζεται και σε κάποιες περιπτώσεις δεν είναι εφικτό να δώσουμε μόνοι.
- Να θυμόμαστε ότι όσο και αν φαντάζει μακρινό ακόμη, η πανδημία θα τελειώσει.
Συγγραφέας – Ντουρακοπούλου Σαββίνα Ψυχολόγος
Συγγραφή – επιμέλεια – Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής
Βιβλιογραφία
Tull, M. T., Edmonds, K. A., Scamaldo, K. M., Richmond, J. R., Rose, J. P., & Gratz, K. L. (2020). Psychological outcomes associated with stay-at-home orders and the perceived impact of COVID-19 on daily life. Psychiatry research, 289, 113098.
ΜαυροµαράΛ., ΓεωργούληςΑ., ΓονιδάκηςΦ. (2020). ΣΥΝΤΟΜΟΣ Ο∆ΗΓΟΣ ΓΙΑ ΑΤΟΜΑ ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΟΝΤΑΙ ΣΕ ΑΠΟΜΟΝΩΣΗ ΛΟΓΩ ΤΟΥ ΚΟΡΩΝΟΪΟΥ (COVID-19). Ανακτήθηκε από: Eody.gov.gr