Η πλήξη ή κοινώς βαρεμάρα ή ανία, είναι μια ψυχολογική διεργασία την οποία βιώνουμε όλοι με διαφορετικό τρόπο. Άλλοτε η πλήξη μας παρακινεί να κάνουμε πράγματα, άλλοτε γινόμαστε απαθείς ή παντελώς αδρανείς.
Πώς ορίζεται η βαρεμάρα;
Επιστημονικά, η πλήξη ορίζεται ως η απεχθής εμπειρία του να θέλει κάποιος, αλλά να νιώθει ανήμπορος, να συμμετέχει σε μια δραστηριότητα που θα προκαλούσε ευχάριστα συναισθήματα. Είναι μια ανεπιθύμητη συναισθηματική κατάσταση που σχετίζεται με την ανικανότητα να βρούμε εγκεφαλική διέγερση στις παρούσες συνθήκες. (Farmer & Sunberg,1986;Hamilton 1981; Iso – Ahola and Weissinger 1987; O’ Hanlon 1981). Αντανακλά μια ασυμφωνία ανάμεσα σε μια κατάσταση του παρόντος, η οποία δεν φαίνεται να έχει πλέον νόημα, και σε μια επιθυμητή κατάσταση.
Η διεργασία της πλήξης
Όταν βαριόμαστε, θέλουμε να εμπλακούμε σε μια δραστηριότητα αλλά δεν θέλουμε να εμπλακούμε σε οτιδήποτε είναι διαθέσιμο εκείνη την ώρα. Η ανία προκύπτει από την αντίληψη ότι μια κατάσταση δεν μας προσφέρει τα ίδια επίπεδα ικανοποίησης όπως στην αρχή. Αδυνατούμε να διατηρήσουμε την προσοχή μας σε ένα έργο ενώ παράλληλα υπάρχει μια τάση να ονειροπολούμε. Οι σκέψεις μας είναι επικεντρωμένες σε μια κατάσταση ή κάτι το οποίο μας προβληματίζει.
Ο κόσμος μοιάζει αδιάφορος, απόμακρος. Νιώθουμε συναισθηματικά παγιδευμένοι, κενοί. Ωστόσο, δεν είναι αυτός ο πραγματικός μας κόσμος (Sackett, 2010). Η τάση να εμμένουμε και να αναμασούμε τις σκέψεις και τα συναισθήματα ή τα προβλήματά μας, είναι που μας κάνει να επικεντρωνόμαστε στο εγώ και να αισθανόμαστε εγκλωβισμένοι (Nolen – Hoeksema et al,2008).
Πότε βαριόμαστε;
Βαριόμαστε όταν κάτι δεν μας κινεί το ενδιαφέρον πλέον, όταν δεν μας αρέσει αυτό με το οποίο ασχολούμαστε, όταν επαναλαμβάνουμε καταστάσεις ή συνηθίζουμε σε αυτές (ρουτίνα). Μερικές φορές αισθανόμαστε πλήξη στις κοινωνικές συναναστροφές, με άτομα με τα οποία ενδεχομένως δεν έχουμε κοινά ενδιαφέροντα ή σωστή επικοινωνία.
Γιατί βαριόμαστε;
Το αίσθημα της πλήξης προκύπτει κατά κύριο λόγο μέσω των σκέψεών μας. Πολλές φορές βαριόμαστε να κάνουμε πράγματα σκεπτόμενοι την διαδικασία που χρειάζεται να ακολουθήσουμε προτού να φτάσουμε στον τελικό μας στόχο, γιατί δεν βρίσκουμε νόημα, ενδιαφέρον, σκοπό, ικανοποίηση, ή γιατί μπορεί η ιδιοσυγκρασία και ο χαρακτήρας μας να είναι τέτοια ώστε θέλουμε να αναζητούμε συχνά νέες εμπειρίες που θα διατηρούν αμείωτο το ενδιαφέρον μας. Είτε διότι η χημεία μας με ένα άτομο δεν ταιριάζει. Όλη αυτή η διεργασία παρομοιάζεται με τον πόνο, καθώς και στις δύο ψυχολογικές καταστάσεις αναζητούμε τρόπους ώστε να τις ξεπεράσουμε.
Ποια συναισθήματα μας δημιουργεί η πλήξη;
Η πλήξη έχει διαφοροποιηθεί σε φυσιολογική περιστασιακή απόκριση σε καταστάσεις και σε χρόνιο χαρακτηριστικό ως έκφραση ψυχολογικής δυσλειτουργίας. Ενίοτε εκφράζει μια αμυντική διαδικασία, δυσάρεστη μεν προτιμότερη δε από την εμπλοκή σε εμπειρίες που φαντάζουν αγχογόνες και συγκρουσιακές. Μια άλλη μορφή διαφοροποίησης αφορά σε δύο διακριτές συναισθηματικές καταστάσεις που μπορεί να τη διέπουν : την ανήσυχη και την απαθή. Πιο απλά κάποιος μπορεί να βαριέται και να νιώθει στην τσίτα ή να είναι σε κατάσταση “νιρβάνας”.
Η πλήξη, ως ανεπιθύμητη κατάσταση, συνδέεται με δυσφορικά συναισθήματα. Αυτά μπορεί να είναι η δυσαρέσκεια, η θλίψη, η έλλειψη διάθεσης, το να νιώθουμε μπερδεμένοι ή χαμένοι, ο εκνευρισμός, το άγχος.
Συγκεκριμένα, ο βαθμός στον οποίο η κατάσταση ανίας σχετίζεται με τα συναισθήματα εκνευρισμού και αγανάκτησης, εξαρτάται από τα επίπεδα αυτονομίας μας την δεδομένη στιγμή. Όσο λιγότερη είναι η αυτονομία μας (πχ. επειδή βρισκόμαστε στον εργασιακό χώρο) τόσο υψηλότερη είναι η αγανάκτηση που νιώθουμε, αλλά και οι αρνητικές αντιδράσεις προς την αίσθηση πλήξης (Reijseger et al 2013 ; Van Hoff & Van Hofft 2017).
Σχετική έρευνα, κατέδειξε ότι όταν τα μέλη μιας ομάδας ήταν βαριεστημένα επεδείκνυαν σκληρή συμπεριφορά απέναντι σε άτομα που δεν ήταν μέλη της ομάδας αυτής.
Επιπλέον, όταν βαριόμαστε αδυνατούμε να συναντήσουμε γνωστικά τις ανάγκες μας. Η κατάσταση αυτή δημιουργεί δυσαρέσκεια, αφού μην μπορώντας να ικανοποιήσουμε τη σκέψη μας, οδηγούμαστε σε μια αρνητική επίδραση που εγείρει άγχος (Sommers & Vondanovich, 2000) και κατάθλιψη (Goldberg, Eastwood, Laguardia & Danckert, 2011; Krotaka & Todman 2014; Sommers & Vondanovich 2000).
Αυτό οφείλεται στον μηρυκασμό των σκέψεων που με τη σειρά του προκαλεί φόβο ότι «μένουμε στην απέξω» στις εξελίξεις που τρέχουν. Έτσι, δημιουργείται ανησυχία η οποία, όταν είναι παρατεταμένη, οδηγεί στην αίσθηση κόπωσης.
Εννοιολογικά, τόσο η ανηδονία όσο και η απάθεια συνδέονται στενά με τα κίνητρα καθώς είναι καταστάσεις πρωτογενούς εξασθένησης των κινήτρων (Marin, 1990), γεγονός που καθιστά δύσκολη τη διάκρισή τους από την πλήξη. Η ανηδονία θα μπορούσε να διαφοροποιείται υπό την πλευρά της βαρύτητας καθώς και της διάρκειας και συχνότητας
Η αντίδραση στην πλήξη
Το πώς αντιδρούμε απέναντι στην ανία εξαρτάται από παράγοντες όπως η έδρα ελέγχου μας (εσωτερική – εξωτερική), τα χαρακτηριστικά της αναβλητικότητας και της ευσυνειδησίας. Ειδικότερα, όταν η έδρα ελέγχου εντοπίζεται εξωτερικά, το κίνητρο για αλλαγή της κατάστασης είναι μεγαλύτερο και τα αρνητικά συναισθήματα λιγότερα.
Η αναβλητικότητα, ενισχύει την παραμονή σε μια ανιαρή κατάσταση μειώνοντας τα επίπεδα ικανοποίησης και λήψης ανταμοιβής, ενώ, η ευσυνειδησία είναι αυτή που πυροδοτεί την θέλησή μας να ολοκληρώσουμε ένα βαρετό έργο.
Άλλοι άνθρωποι καταπολεμούν την πλήξη με απρόσφορες συμπεριφορές όπως το να καταφεύγουν σε ανθυγιεινή διατροφή, στο να περνούν ώρες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, σε καταναλωτική συμπεριφορά ή ακόμα και στην καταπίεση του συναισθήματος αυτού.
Συχνά ορισμένες συμπεριφορές μοιάζει να μην έχουν άλλο σκοπό πέρα από την άμυνα απέναντι στην πληξη με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα το κουτσομπολιό!
Έρευνα του Wilson και των συνεργατών του το 2014, έδειξε ότι 67% των ανδρών και 25% των γυναικών συμμετεχόντων οι οποίοι βρίσκονταν απομονωμένοι για ώρες σε ένα δωμάτιο, επέλεξαν να τους χορηγηθεί ηλεκτροσόκ παρά να παραμείνουν άπραγοι.
Προδιάθεση για βαρεμάρα : Ο πρόγονος της πλήξης
Η τάση-προδιάθεση για βαρεμάρα θεωρείται ο πρόγονος της πλήξης. Πρόκειται για ένα χαρακτηριστικό -όχι παροδική κατάσταση – που αφορά στην έντονη και συνεχή αίσθηση βαρεμάρας, στο πόσο επιρρεπής είναι κανείς στο να βιώνει συνεχώς ανία.
Τα άτομα με τάση πλήξης εμφανίζουν χαρακτηριστικά όπως:
- Ελλείμματα στη διατήρηση της προσοχής σε ένα έργο
- Συναισθηματική αστάθεια
- Αργή αίσθηση του χρόνου ( ο χρόνος περνάει αργά)
- Γνωστικές αποτυχίες
- Εσωστρέφεια – κακές διαπροσωπικές και κοινωνικές σχέσεις
- Αδυναμία ελέγχου της παρορμητικότητάς τους
- Διατροφικές διαταραχές
- Εξαρτήσεις και κατάχρηση ουσιών (τζόγος, ναρκωτικά, αλκοόλ)
- Άγχος & κατάθλιψη
- Θυμός & κατάθλιψη
- Μειωμένη άντληση ικανοποίησης από εργασία
- Μη άντληση ευχαρίστησης και αμέτοχος σε σκέψεις
Τα παραπάνω στοιχεία εμφανίζουν συννοσηρότητα με την ΔΕΠ-Υ. Στην εφηβική ηλικία το χαρακτηριστικό αυτό σχετίζεται με την εκδήλωση παράτολμων σεξουαλικών συμπεριφορών (Miller et al 2014), ενώ εμφανίζει θετική συνάφεια με την ύπαρξη τραυματικής εγκεφαλικής κάκωσης. (Isacescu & Danckert 2018).
Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, σε σχετική έρευνα φάνηκε ότι άτομα με τάση πλήξης εμφανίζουν μεγαλύτερες πιθανότητες να σπάσουν τους κανόνες της κοινωνικής απομόνωσης, να κολλήσουν κορωνοϊό ή να γνωρίζουν κάποιον που νόσησε.
Η θετική πλευρά της βαρεμάρας!
Παρά τα αρνητικά συναισθήματα που προκαλεί το να αισθανόμαστε βαριεστημένοι, η πλήξη μπορεί να μας κινητοποιήσει να επιδιώξουμε έναν νέο στόχο όταν ο προηγούμενος παύει να μας ικανοποιεί, να μας ελκύει ή να έχει νόημα για εμάς. Λειτουργεί ως ένα προειδοποιητικό σημάδι ότι κάτι έχει νόημα και σημασία για εμάς. Κατευθύνει και ρυθμίζει τη συμπεριφορά μας, δίνοντας μας πληροφορίες, ώστε να κατανοήσουμε τι πραγματικά επιθυμούμε. Ο απεχθής της χαρακτήρας, μας ωθεί προς κάτι θετικό και αν τη διοχετεύσουμε κατάλληλα μπορεί να οδηγήσει σε σημαντική δημιουργικότητα!
Αντιμετώπιση πλήξης
Προκείμενου να αντιμετωπίσουμε το αρνητικό συναίσθημα της πλήξης, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε, να αποδεχτούμε και να συμφιλιωθούμε με την ύπαρξη αυτού. Κάποιες φορές το να πιέζουμε τον εαυτό αναζητώντας αναπληρωματικές εναλλακτικές, μπορεί και να έχει το αντίθετο αποτέλεσμα για ορισμένους εξ ημών (Nett et al 2010).
Η αντίληψη ότι η βαρεμαρα προέρχεται αποκλειστικά από εξωτερικές καταστάσεις, μπορεί να μας φέρει σε μεγαλύτερο τέλμα. Αντίθετα η κατανόηση ότι ο τρόπος που αντιμετωπίζουμε τα πράγματα μπορεί να εμπλέκεται στο πόσο πολύ και συχνά βαριόμαστε, είναι δυνατόν να μας ανοίξει την πόρτα προς την αντιμετώπιση του προβλήματος.
Όπως έχει αναφέρει ο Ινδός φιλόσοφος Τζίντου Κρισναμούρτι (1895-1986): «Δεν πρέπει να αποφεύγουμε την πλήξη γιατί τρεπόμαστε σε φυγή – δεν αντιμετωπίζουμε τα συναισθήματά μας»[…] «Όταν αποδεχόμαστε το πρόβλημα, οτιδήποτε δημιουργούσε πλήξη μεταμορφώνεται».
Η ενεργητική σκέψη και η φαντασία συνηγορούν υπέρ της καταπολέμησης της πλήξης και των παραγωγικών αντιδράσεων απέναντι σε αυτή.
Γενικότερα, οι στρατηγικές που μπορούμε να ακολουθήσουμε καθορίζονται από τα επίπεδα ενσυνειδητότητας, το να είμαστε ανοιχτοί, συνειδητοποιημένοι και προσεκτικοί στο τι συμβαίνει στο εδώ και τώρα. (Brown & Ryan, 2005). Η επίγνωση αυτή συντελεί στην αυτονόμηση, αναπτύσσοντας τις κατάλληλες στρατηγικές. Το να εστιάζουμε στις προσωπικές αξίες και να επανεκτιμήσουμε μια κατάσταση, εξουδετερώνει τις εμπειρίες πλήξης και οδηγεί σε υψηλά επίπεδα αίσθησης νοήματος από τη ζωή (Green Demers et al. 1998; Balkis & Duru, 2016)
Μερικά γνωμικά για τη βαρεμαρα
«Έχω την εντύπωση ότι αν δεν περιέπλεκε τόσο άσκοπα τη ζωή του, θα πέθαινε από την πληξη».
— Μπόρις Παστερνάκ (Δόκτωρ Ζιβάγκο)
Το καλό όταν είσαι διάσημος είναι ότι, όταν κάνεις τους άλλους να βαριούνται, νομίζουν ότι είναι δικό τους λάθος.
—Χένρυ Κίσινγκερ
«Πρέπει να αφήσεις τα μικρά πράγματα που συνήθως θα σε κούραζαν ξαφνικά να σε ενθουσιάσουν».
—Αντυ Γουόρχολ
Βαριόμουνα, να πώς άρχισε. Με έκανε να βαριέμαι, να πώς τελείωσε.
—Αλέξανδρος Δουμάς
Νομίζω ότι ένα από τα πιο σημαντικά πράγματα για τη δημιουργικότητα είναι η πλήξη.
—Μάγκι Ρότζερς
Το χασμουρητό μπορεί να μην είναι ευγενικό, αλλά είναι σίγουρα μια ειλικρινής γνώμη.
—Βολταίρος
Συγγραφή : Μαρία Πουλιανίτη Ψυχολόγος
Συγγραφή – Επιμέλεια : Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής
Πηγές:
- https://eltherapy.gr/article.php?id=234
- Shane W. Bench, Heathe C. Lench. (2013,Sep.) “On the Function of Boredom”. Behavioral Sciences. 3(3): 459 – 472. Ανακτήθηκε από: .https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4217586/
- Van Hooff Madelon L.M, Van Hooft Edwin A.J. (2018). “The state of boredom: Frustrating or depressing?”. Motivation and Emotion. 42(6): 931-946. Ανακτήθηκε από: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6208645/
- Andreas Elpidorou (2014,November). “The bright side of boredom”. Frontiers in Psychology. 5:1245. Ανακτήθηκε από: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4217352/
- Joachim Waterschoot a,* , Jolene Van der Kaap-Deeder b , Sofie Morb´ee a , Bart Soenens a, Maarten Vansteenkiste (2021). “How to unlock myself from boredom?” The role of mindfulness and a dual awareness- and action-oriented pathway during the COVID-19 lockdown. Elsevier. 175. Ανακτήθηκε από: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0191886921001045
- Alex J. Holte * , F. Richard Ferraro (2020). “Anxious, bored, and (maybe), missing out: Evaluation of anxiety attachment, boredom proneness, and fear of missing out (FoMO)”. Elsevier. 112. 106-465.