Τι είναι η δεπυ
Η δεπυ είναι μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή με πυρηνικά συμπτώματα τη διάσπαση προσοχής, την υπερκινητικότητα και την παρορμητικότητα, από τα οποία προέρχεται και η ονομασία διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας. Εντοπίζεται σε παιδιά και σε ενήλικες, αφού ξεκινάει οπωσδήποτε στην παιδική ηλικία και συνεχίζεται σε πάνω από τα 2/3 των περιπτώσεων στους ενήλικες (ΔΕΠΥ ενηλίκων).
ΔΕΠΥ ενηλίκων
Τα τελευταία χρόνια έχει σημειωθεί αυξημένη εγρήγορση στην παγκόσμια ψυχιατρική κοινότητα για την αναγνώριση της διαταραχής αυτής στον ενήλικο πληθυσμό ως συνέχεια από την παιδική και εφηβική ηλικία. Έχει προστεθεί και ως επίσημη διάγνωση στο εγχειρίδιο κατάταξης των ψυχιατρικών διαταραχών της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας (DSM-V). Παρά την προαναφερθείσα εγρήγορση η ΔΕΠΥ σε ενήλικες είναι ίσως από τις λιγότερο αναγνωριζόμενες παγκοσμίως διαταραχές, ενώ ο επιπολασμός της φτάνει εώς και 5%, ποσοστό ιδιαίτερα υψηλό, εάν αναλογιστεί κανείς για παράδειγμα ότι οι διάφοροι τύποι αγχωδών διαταραχών ξεχωριστά έχουν παρόμοια ποσοστά εμφάνισης. Η ΔΕΠΥ δείχνει σαφή προτίμηση στο αντρικό φύλο σε αναλογία τουλάχιστον 3>1.
ΔΕΠΥ στα παιδιά
Η δεπυ στην παιδική και εφηβική ηλικία δημιουργεί διάφορα προβλήματα στην σχολική και κοινωνική λειτουργικότητα των παιδιών λόγω της δυσκολίας συγκέντρωσης και συχνά παρουσιάζει συννοσηρότητα και με άλλες οντότητες όπως διαταραχές άγχους, διάθεσης, συμπεριφοράς (διαταραχή διαγωγής, εναντιωματική προκλητική διαταραχή) και χρήσης ουσιών. Σε πάνω από το 60% των περιπτώσεων η διαταραχή συνεχίζεται έστω και με μερική ύφεση στην ενήλικη ζωή. Οι παράγοντες κινδύνου συνέχισης της διαταραχής είναι το οικογενειακό ιστορικό, η ένταση των συμπτωμάτων, ο συνδυασμένος τύπος (βλέπε παρακάτω), η συννοσηρότητα και οι επιβαρυντικοί περιβαλλοντικοί παράγοντες.
ΔΕΠΥ συμπτώματα
Τα πυρηνικά συμπτώματα της ΔΕΠΥ είναι η διάσπαση προσοχής, η υπερκινητικότητα και η παρορμητικότητα.
Κλινικά υπάρχουν 3 τύποι στον καθένα από τους οποίους προεξάρχει η ελλειμματική προσοχή, η υπερκινητικότητα/παρορμητικότητα ή και τα δύο (συνδυασμένος τύπος). Εξυπακούεται ότι τα συμπτώματα πρέπει να έχουν μεγάλη διάρκεια τουλάχιστον 6 μηνών. Αυτό είναι σημαντικό γιατί ενίοτε σε όλους μας μπορεί να εμφανιστούν κάποια από τα συμπτώματα της διαταραχής π.χ. σε περιόδους έντονου στρες ή κόπωσης. Επιπλέον τα συμπτώματα θα πρέπει να έχουν ξεκινήσει στην παιδική ή εφηβική ηλικία ασχέτως εάν αναγνωρίστηκαν τότε ή όχι.
1.Διάσπαση προσοχής (ελλειμματική προσοχή)
Η προσοχή αποτελεί μια ανώτερη ψυχική λειτουργία μέσω της οποίας επιτυγχάνεται ενεργητική ή παθητική εστίαση σε αισθητηριακά δεδομένα ή σε άλλες ανώτερες λειτουργίες.
Στη δεπυ πυρηνικό σύμπτωμα είναι η διάσπαση προσοχής, το οποίο κάνει δύσκολη την εστίαση στις διάφορες ασχολίες και υποχρεώσεις της καθημερινότητας. Η προσοχή διασπάται εύκολα από εξωτερικά (ή εσωτερικά όπως σκέψεις) ερεθίσματα.
Χαρακτηριστικά το άτομο βιώνει συχνά ακούσιους αποσυντονισμούς από την άμεση πραγματικότητα.
Το άτομο πάσχει από εμφανή έλλειψη τάξης και οργάνωσης , χάνει πράγματα, ξεχνά πράγματα, δυσκολεύεται να ολοκληρώσει καθήκοντα που απαιτούν επαναλαμβανόμενη νοητική προσπάθεια όπως μια εργασία στο πανεπιστήμιο ή στον επαγγελματικό του χώρο και του ξεφεύγουν λεπτομέρειες.
Συμπτώματα διάσπασης προσοχής μπορεί να εκφραστούν με δυσλειτουργία σε ένα ή όλα τα παρακάτω
- Διατήρηση της προσοχής
- Μετατόπιση της προσοχής από ένα ερέθισμα σε άλλο
- Ιεράρχηση προτεραιότητας εστίασης της προσοχής, δηλαδή πιο απλά να επιλέξει τι είναι σημαντικό να προσέξει ανά πάσα στιγμή.
- Αναστολή της προσοχής σε ερεθίσματα που δεν έχουν προτεραιότητα
- Μνήμη εργασίας, δηλαδή την άμεση και βραχείας διάρκειας διατήρηση πληροφοριών στη μνήμη
Τα παραπάνω μεταφράζονται τελικά σε δυσκολία συγκέντρωσης σε διάφορες διαβαθμίσεις.
Συχνά υπάρχει δυσκολία στο multitasking, δηλαδή στην ενασχόληση με περισσότερα από ένα πράγματα ταυτόχρονα. Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό είναι ότι συχνά μοιάζει να μην ακούει τι του λένε σε μια συζήτηση και να χρειάζεται επανάληψη.
2.Υπερκινητικότητα
Η υπερκινητικότητα εκδηλώνεται με συνεχείς άσκοπες κινήσεις π.χ. του ποδιού (fidgeting) ή περπάτημα πέρα δώθε, δυσκολία παραμονής στην ίδια θέση (τάση για συνεχή κίνηση), υποκειμενικό αίσθημα ανυπομονησίας και έντασης, πολυλογία, εύκολη εναλλαγή θεμάτων και διακοπή των άλλων όταν μιλάνε.
Όταν δεν υπάρχει άμεσο ερέθισμα εστίασης, αυτή η έμφυτη έλλειψη ηρεμίας επικρατεί, προκαλώντας ενίοτε “παράσιτα” στην εγκεφαλική λειτουργία και σύγχυση. Κατ’ επέκταση αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ανικανότητα ανοχής σε καταστάσεις αδράνειας ή με άλλα λόγια μια μεγαλύτερη από το μέσο όρο αποστροφή στην πλήξη.
“Πάντα νιώθω ότι κάτι πρέπει να κάνω, αλλά δεν ξέρω τι”.
Μερικές φορές υπάρχουν προβλήματα στον κινητικό συντονισμό, με αποτέλεσμα την αδέξια συμπεριφορά (η οποία μπορεί να συμβάλει σε χαμηλή αυτοεκτίμηση).
Από την άλλη πλευρά να πούμε ότι σε μια κατηγορία ατόμων με τη διαταραχή παρατηρείται ιδιαίτερη κλίση σε χειρωνακτικές ή μηχανικές εργασίες, κάτι που συχνά καθορίζει και τον επαγγελματικό προσανατολισμό τους.
3.Παρορμητικότητα
Η παρορμητικότητα εκδηλώνεται με πράξεις εν απουσία σκέψης, ανυπομονησία και μπορεί να έχει δυσάρεστα αποτελέσματα στην καθημερινή ζωή όπως συχνοί καυγάδες, προβληματική οδήγηση με πολλές κλήσεις ή ατυχήματα, παραβατική συμπεριφορά, υπερβολικές σπατάλες χρημάτων, εύκολη εναλλαγή συντρόφων, αδυναμία σταθεροποίησης σε εργασιακό επίπεδο και σε επίπεδο σχέσεων. Τέλος ένα σημαντικό ζήτημα είναι και ο εθισμός σε ουσίες με συχνότερο το αλκοόλ, κατάσταση που δυσκολεύει και επιπλέκει τη θεραπευτική προσέγγιση.
Μάθετε περισσότερα στο ειδικό άρθρο για την παρορμητικότητα
Άλλα χαρακτηριστικά συμπτώματα
Το συναίσθημα στη δεπυ
Η ρύθμιση συναισθημάτων ορίζεται ως η ικανότητα ενός ατόμου να τροποποιεί μια συναισθηματική κατάσταση έτσι ώστε να προωθεί προσαρμοστικές στοχοκατευθυνόμενες συμπεριφορές. Έχει από καιρό αναγνωριστεί ότι η απορρυθμισμένη συναισθηματική λειτουργία είναι συχνή σε άτομα με νευροαναπτυξιακές διαταραχές, συμπεριλαμβανομένης της ΔΕΠΥ σε ποσοστό ως και 70%. Σχετικές εκδηλώσεις μπορεί να είναι μια έντονη συναισθηματική ευμεταβλητότητα, επιθετικότητα και εκρήξεις θυμού.
Κίνητρο
Η δεπυ ενηλίκων είναι μια κατάσταση που το κίνητρο μπορεί να υπολείπεται. Ως προς την έλλειψη κινήτρου υπάρχει φαινομενικά ομοιότητα με την κατάθλιψη. Ο ειδικός ψυχίατρος για τη δεπυ μπορεί να ξεχωρίσει τη διαφορά. Είναι συχνό στοιχείο των ατόμων με ΔΕΠΥ ενώ θέλουν να κάνουν πράγματα να μην μπορούν. Η κινητοποίηση δεν έρχεται με χαμηλής έντασης ερεθίσματα, αλλά συνήθως με κλιμάκωση του άγχους ή λόγω μάθησης συμπεριφορών που υποκειμενικά δίνουν πιο άμεση ανταμοιβή.
Συχνά εμφανίζεται αναποφασιστικότητα & αναβλητικότητα ακόμα και για ήσσονος σημασία θέματα.
Με λίγα λόγια, το κίνητρο μπορεί να τροφοδοτηθεί τις περισσότερες φορές από υψηλό ενδιαφέρον ή υψηλό στρες/άγχος.
Ανταμοιβή
Κατά την εξέλιξη της ωρίμανσης του παιδιού (συχνά και μετά τα 18 έτη της ηλικίας) εγκαθίσταται η ιδιότητα που λέγεται καθυστερημένη ικανοποίηση (delayed gratification). Με λίγα λόγια αυτό σημαίνει την ικανότητα να καταβάλλουμε προσπάθεια και να ενεργούμε χωρίς να αναμένουμε άμεση αλλά πιο μακροπρόθεσμη ανταμοιβή γι’ αυτό. Σχετικές έρευνες δείχνουν ότι άτομα με δεπυ έχουν ποικίλου βαθμού έλλειμμα στην ανάπτυξη αυτής της ικανότητας.
Εντέλει οτιδήποτε δεν επιφέρει άμεση ικανοποίηση/ευχαρίστηση δεν αποτελεί επαρκές ερέθισμα για να ενεργοποιήσει την προσοχή. Η εστίαση της προσοχής σε πιο ουδέτερα/αδιάφορα/αρνητικού ενδιαφέροντος ερεθίσματα είναι ιδιαίτερα δυσχερής σε άτομα με ΔΕΠΥ ασχέτως αν τα ερεθίσματα αυτά μπορεί να έχουν μεγάλη σημασία σε μακροπρόθεσμο πλάνο.
Στην πραγματικότητα όλοι οι άνθρωποι θα συγκεντρωθούν περισσότερο σε αυτά που τους αρέσουν. Δηλαδή αυτό δε συμβαίνει αποκλειστικά στα άτομα με ΔΕΠΥ, αλλά σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό σε αυτά. Ουσιαστικά αυτό έχει να κάνει με το σύστημα άμεσης ανταμοιβής του εγκεφάλου. Εφόσον λαμβάνουμε άμεση ανταμοιβή (ευχαρίστηση) κάνοντας αυτό που μας αρέσει, επιλέγουμε να το κάνουμε συχνότερα και αφοσιωνόμαστε σε αυτό.
Hyperfocus – Υπερβολική συγκέντρωση
Θέμα που χρήζει ιδιαίτερης διευκρίνησης είναι το δεδομένο ότι πολλά παιδιά ή ενήλικες με συμπτώματα ΔΕΠΥ μπορούν να συγκεντρωθούν και μάλιστα σε υψηλό βαθμό σε πράγματα που τους αρέσουν. Σχετικό με αυτό είναι το φαινόμενο “hyperfocus“, δηλαδή η “υπερσυγκέντρωση” σε κάτι. Θεωρείται ότι μπορεί να αποτελεί ένα είδος αντιρροπιστικού μηχανισμού στη διάσπαση της προσοχής.
Αυτό δημιουργεί συχνά σύγχυση στην αντίληψη του κόσμου περί της διαταραχής με διάφορους τρόπους. Είτε ότι εφόσον υπάρχει μια δυνατότητα συγκέντρωσης, δεν υπάρχει ΔΕΠΥ, είτε ότι το άτομο είναι καλομαθημένο ή δεν έχει θέληση για προσπάθεια και συγκεντρώνεται αποκλειστικά σε αυτά που εκείνο θέλει.
Γενικά η ΔΕΠΥ δε θεωρείται πρόβλημα θέλησης/βούλησης αλλά δυσλειτουργίας στην εκτέλεση και στο σύστημα ανταμοιβής.
Πώς γίνεται η διάγνωση της δεπυ
Η διάγνωση γίνεται μέσω κλινικής εξέτασης από ψυχίατρο, ενώ επικουρικά μπορούν να χρησιμοποιηθούν ειδικά γραπτά τεστ ερωτήσεων. Δεν υπάρχουν βιολογικοί δείκτες ή άλλες εξετάσεις διαγνωστικές της ΔΕΠΥ.
Κανένα χαρακτηριστικό της δεν είναι τόσο μοναδικό ώστε να μην μπορεί να βρεθεί σε διάφορους βαθμούς στον περισσότερο πληθυσμό χωρίς ΔΕΠΥ. Τα προβλήματα προσοχής, συγκέντρωσης και υπερκινητικότητας είναι χαρακτηριστικά που περιστασιακά ή πιο συχνά μπορούν να εντοπιστούν σε άτομα με άλλες ή χωρίς διαγνωσμένες διαταραχές. Αυτός είναι και ένας από τους λόγους που τροφοδοτεί αμφισβήτηση για τη συγκεκριμένη διάγνωση.
Έτσι, στον ενήλικο πληθυσμό η εικόνα μπορεί να μην είναι εμφανής και να ξεφύγει της διάγνωσης λόγω της συνύπαρξης σε υψηλά ποσοστά με αγχώδεις διαταραχές, διαταραχές διάθεσης και χρήσης ουσιών. Στην ουσία είναι συχνότερες οι εικόνες συννοσηρότητας παρά αποκλειστικά μια αμιγής εικόνα διάσπασης προσοχής. Για παράδειγμα δεπυ και άγχος διατηρούν στενές σχέσεις μεταξύ τους.
Η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής έχει κοινά γνωρίσματα με διαταραχές όπως π.χ. η διπολική διαταραχή και η οριακή διαταραχή προσωπικότητας.
Πρέπει να σημειωθεί ότι στη ΔΕΠΥ δεν υπάρχει νοητική υστέρηση.
Μερικές φορές υπάρχουν περιπτώσεις που συμπτώματα διάσπασης προσοχής και υπερκινητικότητας εμφανίζονται δευτερογενώς στο πλαίσιο διαταραχών του φάσματος του αυτισμού και συνδρόμων νοητικής υστέρησης.
Διαταραχές που δύναται να συνυπάρχουν
Για να είμαστε σαφείς: χωρίς διάγνωση και θεραπεία, η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής & υπερκινητικότητας επηρεάζει την αποδοτικότητα, μπορεί να επιφέρει σοβαρές συνέπειες στη ζωή του ατόμου και άλλες διαταραχές όπως η κατάθλιψη & εξαρτήσεις που να επιδεινώσουν ακόμη πιο πολύ τα πράγματα.
Ο μη νευροτυπικός εγκέφαλος
Εδώ θα αναφερθούν ορισμένα στοιχεία από την ως τώρα επιστημονική έρευνα που εντοπίζουν διαφορές σε λειτουργίες του εγκεφάλου ανθρώπων με ΔΕΠΥ.
- Μια μεγάλη διαχρονική μελέτη διαπίστωσε ότι για τις περισσότερες περιοχές του φλοιού, τα παιδιά με διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας φτάνουν στο μέγιστο φλοιικό πάχος αρκετά χρόνια αργότερα από τα παιδιά τυπικής ανάπτυξης, γεγονός που ενισχύει την παρουσία αναπτυξιακής καθυστέρησης.
- Το δίκτυο προεπιλεγμένης/βασικής λειτουργίας (Default Mode Network) φαίνεται να είναι υπερενεργό. Πρόκειται για δίκτυο εγκεφαλικών δομών (κατώτερος βρεγματικος φλοιός, μέσος προμετωπιαίος φλοιός, οπίσθιος φλοιός προσαγωγίου) που είναι ενεργές σε “κατάσταση ηρεμίας”, όταν δεν κάνουμε μια συγκεκριμένη εργασία ή όταν μπαίνουμε σε διαδικασίες ρουτίνας χωρίς να εστιάζουμε ενεργά σε εξωτερικά ερεθίσματα. Το δίκτυο αυτό είτε δεν απενεργοποιείται επαρκώς κατά τα ενεργά tasks, είτε ενεργοποιείται περισσότερο παρεμβαίνοντας σε αυτά (Cortese et al, 2012). Η υπόθεση είναι ότι η ασυνέπεια που χαρακτηρίζει πολλά άτομα με ΔΕΠΥ προκύπτει από ελαττωματική αλληλεπίδραση μεταξύ του προεπιλεγμένου δικτύου και των θετικών για την εργασία κυκλωμάτων.
- Υποενεργοποίηση του μετωποβρεγματικού δικτύου (περιλαμβάνει τον πλάγιο μετωπιαίο πόλο, το ραχιαίο πρόσθιο φλοιό του προσαγωγίου, τον ραχιαίο πλάγιο πρόσθιο προμετωπιαίο φλοιό, την πλάγια παρεγκεφαλίδα, την πρόσθια νήσο και τον κατώτερο βρεγματικό λοβό) παρατηρείται σε παιδιά, αλλά κυρίως στη ΔΕΠΥ ενηλίκων. Εμπλέκεται στην εκτελεστική δυσλειτουργία, ιεράρχηση, λήψη αποφάσεων, αίσθηση χρόνου.
- Το ραχιαίο δίκτυο προσοχής υποστηρίζει την επιλογή αισθητηριακών ερεθισμάτων με βάση εσωτερικούς στόχους ή προσωπικές προσδοκίες, ενώ το κοιλιακό δίκτυο προσοχής υποστηρίζει τον αναπροσανατολισμό της προσοχής σε εμφανή και συναφή με τη συμπεριφορά εξωτερικά ερεθίσματα. Το κοιλιακό δίκτυο μπορεί να είναι λιγότερο ενεργό στη ΔΕΠΥ ή ενίοτε υπερενεργό, υπεύθυνο για την περισπασιμότητα της προσοχής.
- Υποενεργοποίηση στο σωματοκινητικό δίκτυο παρατηρείται σε ένα ποσοστό παιδών, αφορώντας τον υπερκινητικό τύπο της διαταραχής.
- Υπερενεργοποίηση σε οπτικά κυκλώματα ως αντισταθμιστικός μηχανισμός.
Θα πρέπει να σημειώσουμε εδώ ότι τα παραπάνω αναφέρονται ενδεικτικά και όπως πάντα ότι χρειάζεται πολύ περισσότερη έρευνα σε πολλαπλά πεδία για να αποκτήσουμε μεγαλύτερη κατανόηση της διαταραχής. Υπάρχουν πολλά ενδιαφέροντα ερωτήματα που μένει να απαντηθούν και αφορούν :
- Αν η διαταραχή αφορά δυσλειτουργία από πάνω προς τα κάτω (top-down, λανθασμένες οδηγίες από φλοιώδεις δομές) ή από κάτω προς τα πάνω (down-top, λανθασμένη αντίδραση και ανατροφοδότηση από υποφλοιώδεις δομές). Στη δεύτερη περίπτωση φαίνεται να εμπλέκονται προβλήματα με τη συναισθηματική απορρύθμιση. Ο συνδυασμός των δύο φαίνεται ο πιθανότερος.
- Τις διαφορές της ενήλικης με την παιδική ΔΕΠΥ και γιατί ορισμένα συμπτώματα υποχωρούν κατά την ενηλικίωση (πιθανώς σχετίζεται με τη σταδιακή ωρίμανση του προμετωπιαίου φλοιού), αλλά και γιατί άλλα όπως το φαινόμενο της εκτελεστικής δυσλειτουργίας εμφανίζεται σοβαρά επιδεινωμένο σε αρκετούς ενήλικες.
- Την ενδιαφέρουσα πιθανότητα ότι κάποιο παθολογικές αλλαγές μπορεί να μην είναι μόνο νευροαναπτυξιακής προέλευσης αλλά να συμβάλλει η πορεία της διαταραχής στο χρόνο, με βάση την αλληλεπίδραση του ατόμου με το περιβάλλον του.
Μύθοι για τη δεπυ
Τα συμπτώματα της ΔΕΠΥ αλλά και τα αίτια της γίνονται συχνά αντικείμενο παρερμηνείας. Άλλωστε υπάρχουν ορισμένοι που εσφαλμένα την αμφισβητούν και γενικά ως διαταραχή. Ο όγκος και η εγκυρότητα των επιστημονικών άρθρων για τη διαταραχή ελλειμματικής προσοχής δεν αφήνουν περιθώρια αμφιβολίας.
Γενικά ισχύει ότι ο εγκέφαλος των ανθρώπων με δεπυ έχει κάποιες διαφορές από νευροβιολογικής άποψης. Κάποιοι μύθοι που αφορούν την όλο και συχνότερα αναγνωριζόμενη αυτή κατάσταση είναι :
- Δεν είναι αποτέλεσμα ανεπαρκούς/κακής γονεϊκής μέριμνας, όμως μπορεί να επηρεαστεί θετικά ή αρνητικά.
- Δεν είναι τεμπελιά όπως το σχετικό στίγμα υποδηλώνει.
- Δεν αφορά έλλειμμα κατανόησης ή νοημοσύνης, αν και μπορεί να φαίνεται έτσι στο μη εξοικειωμένο παρατηρητή.
- Τα συμπτώματα της διαταραχής ελλειμματικής προσοχής δεν έχουν σκαμπανεβάσματα, αλλά είναι σταθερά.
- Η βαρύτητα των συμπτωμάτων δεν είναι σε όλους ίδια, αλλά κυμαίνεται από ήπια, μέτρια ως σοβαρή.
- Κατά την εξέλιξη της διαταραχής ελλειμματικής προσοχής και κυρίως στην ενήλικη ζωή μπορεί η υπερκινητικότητα να μειωθεί.
- Η λειτουργικότητα στη διαταραχή ελλειμματικής προσοχή & υπερκινητικότητας δύναται σε κάποιους να είναι στα φυσιολογικά επίπεδα. Όχι μόνο αυτό, αλλά είναι πιθανό άνθρωποι με διάσπαση προσοχής να είναι πολύ χαρισματικοί και ιδιαίτερα επιτυχημένοι στον τομέα τους.
- Η διάσπαση προσοχής στη ΔΕΠΥ δεν αποτελεί εσκεμμένη συμπεριφορά.
- Δεν είναι εφικτό να πιέσουμε άτομο με συμπτώματα διαταραχής ελλειμματικής προσοχής & υπερκινητικότητας να συγκεντρωθεί με παρόμοιο τρόπο που δε γίνεται να πιέσουμε άτομο με μυωπία να δει μακριά! Βέβαια σε ορισμένες περιπτώσεις το άτομο υιοθετεί μηχανισμούς αντιρρόπισης των συμπτωμάτων στην πορεία της ανάπτυξής του.
Ποια είναι η θεραπεία της δεπυ
Η βασική θεραπεία της ΔΕΠΥ είναι φαρμακευτική. Ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις όπως η CBT, η ψυχοεκπαίδευση, η συμβουλευτική π.χ. στην οργάνωση του χρόνου και άλλες μπορούν να ενισχύσουν το τελικό αποτέλεσμα. Στο ειδικό ιατρείο για τη διάσπαση προσοχής η φαρμακευτική ή/και ψυχοθεραπευτική αντιμετώπιση των συχνών συννοσηρών καταστάσεων (βλέπε αρχική εικόνα) επίσης εδραιώνει ένα όσο το δυνατόν βέλτιστο θεραπευτικό αποτέλεσμα.
Φάρμακα για δεπυ
Η αντιμετώπιση της δεπυ με φάρμακα έχει στις περισσότερες περιπτώσεις πολύ καλά αποτελέσματα. Τα φάρμακα δρουν πρωτίστως στη διάσπαση προσοχής & τη συγκέντρωση. Επιπλέον έχουν θετική επίδραση στο “συμμάζεμα των σκέψεων” δηλαδή στο πρόβλημα της ύπαρξης πολλών σκέψεων χωρίς επαρκή οργάνωση και ιεράρχηση μέσα στο μυαλό, που αντιμετωπίζουν πολλοί άνθρωποι με τη διαταραχή.
Η φαρμακευτική αγωγή περιλαμβάνει τη μεθυλφαινιδάτη, ουσία που ανήκει στα διεγερτικά φάρμακα του ΚΝΣ. Η δράση της εκδηλώνεται μέσω αναστολής της αντλίας επαναπρόσληψης των βιογενών μονοαμινών ντοπαμίνη & νοραδρεναλίνη αυξάνοντας τη συγκέντρωσή τους στη συναπτική σχισμή μεταξύ των νευρώνων. Κυκλοφορεί σε δύο μορφές στην Ελλάδα
- άμεσης αποδέσμευσης & μικρότερης διάρκειας δράσης (Ritalin) και
- παρατεταμένης αποδέσμευσης & μεγαλύτερης διάρκειας δράσης (Concerta)
Εξαιτίας της σημαντικής ντοπαμινεργικής και νοραδρενεργικής εννεύρωσης του προμετωπιαίου φλοιού (περιοχή του εγκεφάλου κατεξοχήν ρυθμιστική της προσοχής, της κινητικής δραστηριότητας και της παρορμητικότητας, αλλά και άλλων όπως της λήψης αποφάσεων και επίλυσης προβλημάτων), η επίδραση αυτή της μεθυλφαινιδάτης έχει θεραπευτικό αποτέλεσμα.
Με παρόμοιο τρόπο, αλλά με τη διαφορά ότι επιδρά μόνο στη νοραδρενεργική νευροδιαβίβαση, δρα η ατομοξετίνη (strattera), φάρμακο με επίσημη ένδειξη για τη διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας.
Άλλα φάρμακα που μπορεί να χρησιμοποιηθούν ως 2ης επιλογής θεραπεία είναι η μοδαφινίλη (modiodal/aspendos) και διεγερτικά αντικαταθλιπτικά όπως η βουπροπιόνη (wellbutrin) & η βενλαφαξίνη (effexor)
Τα δύο αυτά φάρμακα πρέπει να χορηγούνται υπό την αυστηρή επίβλεψη ψυχιάτρου αφενώς γιατί υπάρχει κάποιος κίνδυνος εθισμού στη μεθυλφαινιδάτη σε περίπτωση αλόγιστης χρήσης και αφετέρου λόγω της ανάγκης ελέγχου πιθανών ανεπιθύμητων ενεργειών και αλληλεπιδράσεων με άλλους φαρμακευτικούς παράγοντες. Επιπλέον δύναται να έχουν παράλληλη δράση και σε συννοσηρές καταστάσεις όπως η κατάθλιψη και η συναισθηματική αστάθεια. Ανεξάρτητα από αυτό οι συννοσηρές καταστάσεις πρέπει να αντιμετωπίζονται αναλόγως το ποια κλινική εικόνα προεξάρχει.
Για παράδειγμα σε περίπτωση κατάχρησης αλκοόλ θα πρέπει αρχικά να γίνει η θεραπεία αποτοξίνωσης και σε δεύτερο χρόνο η φάση της θεραπευτικής αντιμετώπισης της διάσπασης.
Μάθετε περισσότερα για τη δράση των διεγερτικών του ΚΝΣ φαρμάκων που χρησιμοποιούνται στη θεραπεία
Άσκηση & ΔΕΠΥ
Τα οφέλη της συχνής σωματικής άσκησης είναι πασίγνωστα για μια μεγάλη γκάμα διαταραχών ψυχικών και μη. Μελέτες δείχνουν ότι η σωματική άσκηση επιφέρει θετική επίδραση στη βελτίωση της προσοχής μέσω της έκλυσης ενδορφινών και της έμμεσης ενίσχυσης των επιπέδων ντοπαμίνης και νοραδρεναλίνης. Επιπλέον οι ασκήσεις συμβάλλουν στη μείωση της έντασης και της τάσης για υπερκινητικότητα. Η άσκηση συνίσταται ως συμπληρωματική προσέγγιση στη μείωση των συμπτωμάτων της διαταραχής ελλειμματικής προσοχής αν και για μικρό ποσοστό έχει επαρκή αποτελέσματα και ως κύρια αντιμετώπιση.
rTMS για τη δεπυ
Η θεραπεία rTMS έχει μελέτες και χρησιμοποιείται σταδιακά με ενθαρρυντικά αποτελέσματα στην αντιμετώπιση της διάσπασης προσοχής.
Η διαδικτυακή κοινότητα για τη ΔΕΠΥ http://www.adhdforum.gr είναι ένας πολύ ενδιαφέρον ιστότοπος (απρόσμενα χρήσιμος για τα ελληνικά δεδομένα) για άτομα με τη διαταραχή και όχι μόνο. Στο φόρουμ συζητούνται αρκετά εξειδικευμένα ζητήματα που αφορούν τη διαταραχή (για παράδειγμα οι δυσκολίες που φέρνει η πανδημία σε άτομα με διάσπαση προσοχής), ενώ έχουν δημιουργηθεί και ομάδες αυτοβοήθειας.
Βιβλίο
Συνιστάται ανεπιφύλακτα ένα εξαιρετικό βιβλίο για τη ΔΕΠΥ ονόματι “Scattered Minds” από τον Gabor Maté, το οποίο προσφέρει πολυδιάστατες πτυχές και γνώσεις για την διαταραχή.
Βίντεο
👉Μια τηλεοπτική παρουσίαση της ΔΕΠΥ, με αναφορές στα χαρακτηριστικά της, πως την καταλαβαίνουμε, τη συνέχισή της από τα παιδιά στους ενήλικες, πότε χρήζει θεραπείας, ορισμένα θετικά γνωρίσματα ατόμων που την έχουν.
👉Ένα ενδιαφέρον βίντεο ενίσχυσης της ενημερότητας του κοινού για τη ΔΕΠΥ
Η αναγνώριση της ΔΕΠΥ σε ανθρώπους, ενήλικες, εφήβους ή παιδιά θα πρέπει να είναι ένας τρόπος καλύτερης κατανόησης και υποστήριξης τους, όχι μια κρίση ότι υπάρχει κάτι ανεπανόρθωτα λάθος ή μια ταμπέλα που χαρακτηρίζει ολόκληρη την ύπαρξή τους.
Το άρθρο στα αγγλικά : ADHD
Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής