Πως αποφασίζουμε στις εκλογές
Η εκλογική μας συμπεριφορά επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες όπως π.χ. η ιδεολογία μας και τα οικονομικά μας συμφέροντα. Η έρευνα στη γνωστική ψυχολογία και την πολιτική επιστήμη υποδηλώνει ότι οι διαδικασίες λήψης αποφάσεων, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που αφορούν την συμπεριφορά μας στις εκλογές, επηρεάζονται έμμεσα και ασυνείδητα, τόσο από τη συναισθηματική μας κατάσταση, όσο και από διάφορες γνωστικές προκαταλήψεις που επηρεάζουν την κρίση μας. Ας εξετάσουμε μερικές από αυτές στη συνέχεια του άρθρου.
Γνωστικές προκαταλήψεις
Οι γνωστικές προκαταλήψεις είναι συστηματικοί μη ορθολογικά μοτίβα ερμηνείας ερεθισμάτων & πληροφοριών που χρησιμοποιεί αυτόματα ο ανθρώπινος εγκέφαλος. Μάθετε περισσότερα εδώ.
Μεροληψία επιβεβαίωσης (Confirmation Bias)
Η μεροληψία επιβεβαίωσης αναφέρεται στην τάση μας να αναζητούμε, να ερμηνεύουμε και να θυμόμαστε πληροφορίες που ευθυγραμμίζονται με τις υπάρχουσες πεποιθήσεις μας, ενώ ταυτόχρονα προεξοφλούμε ή αγνοούμε πληροφορίες που αμφισβητούν αυτές τις πεποιθήσεις. Στο πλαίσιο της εκλογικής συμπεριφοράς, αυτή η μεροληψία θα μπορούσε να σημαίνει ότι οι ψηφοφόροι αναζητούν ενεργά ειδήσεις, στατιστικά στοιχεία ή άλλες πληροφορίες που υποστηρίζουν τον υποψήφιο ή πολιτικό κόμμα που προτιμούν, ενώ αγνοούν ή υποβαθμίζουν στοιχεία που θα μπορούσαν να υπονομεύσουν αυτήν την υποστήριξη.
Αυτή η προκατάληψη ενισχύεται από το φαινόμενο των θαλάμων ηχούς (echo chambers) στη σημερινή ψηφιακή κοινωνία. Οι αλγόριθμοι των μέσων κοινωνικής δικτύωσης δημιουργούν συχνά θαλάμους ηχούς δείχνοντας στους χρήστες περιεχόμενο που ευθυγραμμίζεται με τις απόψεις τους, ενισχύοντας την προκατάληψη επιβεβαίωσης. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε πιο πολωμένες συμπεριφορές ψήφου καθώς οι ψηφοφόροι λαμβάνουν και επεξεργάζονται όλο και πιο μονόπλευρες πληροφορίες.
Μια μελέτη από τους Garrett και Stroud (2014) υπογραμμίζει αυτή την προκατάληψη στο πλαίσιο επιλογής ειδήσεων από τα ΜΜΕ. Διαπίστωσαν ότι η κομματική ένταξη επηρεάζει τις ειδήσεις που επιλέγουν να καταναλώνουν οι άνθρωποι, οδηγώντας σε σημαντική ανισορροπία στην έκθεση σε διαφορετικές απόψεις.
Παρατίθενται δύο ακόμη ενδεικτικές πηγές
- The Rise of Opinionated News Sources: How Confirmation Bias is Affecting How We Vote
- Resistance to Position Change, Motivated Reasoning, and Polarization
Φαινόμενο του φωτοστέφανου (Halo Effect)
Το φαινόμενο Halo, που αναφέρθηκε πρώτη φορά στο μακρινό παρελθόν από τον ψυχολόγο Edward Thorndike, είναι μια γνωστική προκατάληψη όπου η συνολική μας εντύπωση για ένα άτομο επηρεάζει την κρίση μας για τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά του (Thorndike, 1920). Σε ένα πολιτικό πλαίσιο, εάν ένας υποψήφιος εκλαμβάνεται ως ελκυστικός ή χαρισματικός, οι ψηφοφόροι μπορεί επίσης να τον θεωρήσουν πιο ικανό ή αξιόπιστο – μερικές φορές χωρίς ουσιαστικά στοιχεία που να υποστηρίζουν τέτοιους ισχυρισμούς.
Ομοίως, εάν οι ψηφοφόροι έχουν αρνητικές εντυπώσεις για έναν υποψήφιο, μπορεί να δουν όλες τις πολιτικές, τις δηλώσεις ή τις ενέργειές του μέσα από αυτό το αρνητικό πρίσμα. Αυτή η γνωστική προκατάληψη δείχνει ότι οι επιλογές μας στις εκλογες μπορεί να επηρεαστούν τόσο από την προσωπική συμπάθεια και παρουσίαση όσο και από τις θέσεις πολιτικής ή το πολιτικό ιστορικό.
Οι Budesheim και DePaola (1994) διερεύνησαν αυτή την προκατάληψη στις πολιτικές αξιολογήσεις, διαπιστώνοντας ότι οι υποψήφιοι που θεωρούνταν ελκυστικοί έλαβαν πιο θετικές αξιολογήσεις, αποδεικνύοντας το ρόλο του φαινομένου του φωτοστέφανου στη διαμόρφωση των αντιλήψεων των ψηφοφόρων.
Σφάλμα απόδοσης ομάδας (Group Attribution Error)
Το σφάλμα απόδοσης ομάδας αναφέρεται στην τάση μας να γενικεύουμε τα χαρακτηριστικά ή τις συμπεριφορές ενός ατόμου σε μια ολόκληρη ομάδα και αντίστροφα (Allison & Messick, 1985). Σε πολιτικά πλαίσια, οι ψηφοφόροι μπορεί να συσχετίσουν τις ενέργειες ή τις δηλώσεις ενός μέλους ενός πολιτικού κόμματος με ολόκληρο το κόμμα. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε στερεότυπα και μεροληπτική εκλογική συμπεριφορά, καθώς οι ψηφοφόροι μπορούν να ψηφίσουν υπέρ ή κατά ενός κόμματος με βάση τα χαρακτηριστικά που αντιλαμβάνονται σε έναν υποψήφιο ή να ψηφίζουν υποψηφίους στις εκλογές με βάση τα χαρακτηριστικά που αντιλαμβάνονται για όλη την παράταξη.
Bandwagon Effect
Το φαινόμενο bandwagon αναφέρεται στην τάση των ανθρώπων να ευθυγραμμίζουν τις πεποιθήσεις και τις συμπεριφορές τους με εκείνες μιας ομάδας. Στην πολιτική, εάν ένας υποψήφιος φαίνεται να είναι δημοφιλής και να υποστηρίζεται ευρέως, ορισμένοι ψηφοφόροι μπορεί να επιλέξουν να τον ψηφίσουν στις εκλογές απλώς και μόνο επειδή άλλοι το κάνουν.
Έχει μελετηθεί σε σχέση με την επίδραση των δημοσκοπήσεων στις αποφάσεις των ψηφοφόρων.
Σχετικές μελέτες :
- Are public opinion polls self-fulfilling prophecies?
- Marsh, C. (1984). Back on the Bandwagon: The Effect of Opinion Polls on Public Opinion. The British Journal of Political Science, 14(1), 51-74.
- Can Biased Polls Distort Electoral Results? Evidence From The Lab And The Field
Μεροληψία αρνητικότητας (Negativity Bias)
Η μεροληψία αρνητικότητας είναι η τάση να δίνουμε μεγαλύτερη βαρύτητα σε αρνητικές πτυχές ενός γεγονότος, προσώπου ή αντικειμένου παρά σε ισοδύναμες θετικές. Στον πολιτικό τομέα, οι αρνητικές διαφημίσεις εκστρατείας ή οι εκστρατείες συκοφαντικής δυσφήμισης μπορούν να επηρεάσουν δυσανάλογα την αντίληψη ενός ψηφοφόρου για έναν υποψήφιο.
Σχετική μελέτη:
Lau, R. R. (1985). Two explanations for negativity effects in political behavior. American Journal of Political Science, 119-138.
Και μια πρόσφατη μελέτη που συμβάλλει στην κατανόηση της αρνητικής ψήφου στις εκλογες.
Ευρετική Διαθεσιμότητα (Availability Heuristic) & Καταρράκτης διαθεσιμότητας (Availability Cascade)
Η ευρετική διαθεσιμότητα είναι μια νοητική συντόμευση που βασίζεται σε άμεσα παραδείγματα που έρχονται στο μυαλό κατά την αξιολόγηση ενός συγκεκριμένου θέματος, έννοιας, μεθόδου ή απόφασης. Αυτό σημαίνει ότι πιο πρόσφατα ή δραματικά γεγονότα μπορεί να επηρεάσουν δυσανάλογα τις αποφάσεις των ψηφοφόρων, όπως ένα σημαντικό γεγονός ή ένα σκάνδαλο λίγο πριν από τις εκλογές.
Availability Cascade : O καταρράκτης διαθεσιμότητας είναι ένας αυτοενισχυόμενος κύκλος όπου μια συγκεκριμένη είδηση, γραμμή, στάση αποκτά αυξανόμενη προβολή στον δημόσιο λόγο, γεγονός που αυξάνει τη διαθεσιμότητά της στους ανθρώπους και επομένως τους κάνει πιο πιθανό να την πιστέψουν και να τη διαδώσουν περαιτέρω. Μπορεί να έχει θετικό αντίκτυπο ανάλογα με το θέμα π.χ. η κλιματική αλλαγή.
Εκλογές και συναίσθημα
Τα συναισθήματα παίζουν σημαντικό ρόλο στην εκλογική συμπεριφορά, επηρεάζοντας τόσο τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων όσο και το κίνητρό μας να συμμετάσχουμε στις εκλογές. Ακολουθούν ορισμένοι βασικοί τρόποι με τους οποίους τα συναισθήματα μπορούν να επηρεάσουν την εκλογική συμπεριφορά σύμφωνα με έρευνες :
Το συναίσθημα ως κίνητρο
Τα συναισθήματα μπορούν να χρησιμεύσουν ως ισχυρά κίνητρα για πολιτική συμμετοχή. Για παράδειγμα, τα συναισθήματα θυμού για ένα θέμα ή έναν υποψήφιο μπορεί να ωθήσουν τα άτομα να πάνε στις κάλπες ως μορφή διαμαρτυρίας. Αντίθετα, μια ισχυρή αίσθηση ελπίδας ή έμπνευσης μπορεί να ενθαρρύνει τους ανθρώπους να ψηφίσουν υπέρ ενός υποψηφίου ή μιας πολιτικής.
Efficacy, emotions and the habit of participation
Φόβος και Άγχος
Ο φόβος και το άγχος μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά τη λήψη αποφάσεων σε ένα εκλογικό πλαίσιο. Οι πολιτικοί συχνά χρησιμοποιούν ρητορική βασισμένη στον φόβο στις εκστρατείες τους, αξιοποιώντας τις ανασφάλειες των ψηφοφόρων για διάφορα θέματα. Η έρευνα δείχνει ότι η πρόκληση φόβου ή άγχους μπορεί να οδηγήσει τους ψηφοφόρους να ευνοήσουν υποψηφίους που υποστηρίζουν πιο συντηρητικές, προστατευτικές πολιτικές ή να απορρίψουν υποψήφιους που τους έχουν δώσει λόγους να αισθάνονται ανασφάλεια.
Anxious Politics: Democratic Citizenship in a Threatening World 2015 Cambridge University
Συναισθηματικές προσκολλήσεις σε κόμματα ή υποψηφίους
Οι ψηφοφόροι συχνά αναπτύσσουν συναισθηματικούς δεσμούς με συγκεκριμένα πολιτικά κόμματα ή υποψηφίους. Αυτές οι συναισθηματικές συνδέσεις μπορούν να επηρεάσουν σε μεγάλο βαθμό τη συμπεριφορά των ψηφοφόρων, μερικές φορές παρακάμπτοντας άλλες εκτιμήσεις, όπως σοβαρά σφάλματα και άλλες παραμέτρους/αλλαγές στη θέση ενός υποψηφίου.
Affective Intelligence and Political Judgement. 2000 University of Chicago Press
Ο ρόλος του συναισθήματος στη λήψη αποφάσεων
Τα συναισθήματα μπορούν να επηρεάσουν τη διαδικασία λήψης αποφάσεων, κάνοντας ορισμένες επιλογές να φαίνονται πιο ελκυστικές από άλλες. Για παράδειγμα, οι ψηφοφόροι μπορεί να αισθάνονται μια αίσθηση ικανοποίησης ή χαράς όταν ψηφίζουν σύμφωνα με τις αξίες ή την ταυτότητά τους, κάτι που με τη σειρά του επηρεάζει τις επιλογές τους.
Affect and decision making: A “hot” topic. Journal of Behavioral Decision Making
Επίλογος
Οι προεκλογικές μάχες πλέον έχουν και νευροεπιστημονική ενημερότητα. Οι περισσότεροι πολίτες είναι ανυποψίαστοι για ορισμένους τρόπους που αποφασίζουν και άρα ευάλωτοι σε πιθανή χειραγώγηση από ενδιαφερόμενους κύκλους. Ταυτόχρονα όμως είναι υπερφορτωμένοι σήμερα με τόσο όγκο πληροφορίας στην ούτως ή άλλως απαιτητική καθημερινότητά τους, που η χρήση σύντομων δρόμων για τη λήψη απόφασης φαντάζει εν μέρει αναπόφευκτη.
Τα συναισθήματα επηρεάζουν σημαντικά την εκλογική μας συμπεριφορά, παίζοντας ρόλο στον τρόπο με τον οποίο αξιολογούμε τους υποψηφίους, τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε διάφορα πολιτικά ζητήματα ακόμη και στο αν θα συμμετάσχουμε ή θα κάνουμε αποχή.
Η βαθύτερη κατανόηση συναισθηματικών & γνωστικών παραγόντων παρέχει κρίσιμες πληροφορίες για τις επιλογές μας στις εκλογές, όσο και για την πολυπλοκότητα των διαδικασιών λήψης των πολιτικών μας αποφάσεων. Έχοντας επίγνωση αυτών, μπορούμε να προσπαθήσουμε να λάβουμε πιο ενημερωμένες αποφάσεις όταν ψηφίζουμε.
Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής