Τι είναι η επιλόχεια κατάθλιψη
Η επιλόχεια κατάθλιψη είναι μια συναισθηματική διαταραχή που επηρεάζει το 10-15% των γυναικών. Συνήθως εμφανίζεται έναν μήνα έως και χρόνο μετά τον τοκετό και έχει περιγραφεί από τις ίδιες σαν «κάποιος να τους έκλεψε τους πρώτες μήνες ζωής των παιδιών τους».
Η επιλόχεια κατάθλιψη εμφανίζεται στη λοχεία, την περίοδο δηλαδή μετά τον τοκετό, κατά την οποία χρειάζεται σωματική, αλλά και ψυχολογική προσαρμογή στις αλλαγές που φέρνει η έλευση του βρέφους.
Είναι βέβαια σημαντικό να διαχωρίσουμε την επιλόχεια κατάθλιψη από τη συναισθηματική δυσφορία, τα λεγόμενα “baby blues”, που αισθάνεται το μεγαλύτερο μέρος των γυναικών ξεκινώντας συνήθως 2-3 μέρες μετά τον τοκετό, η οποία υποχωρεί μέσα σε δύο βδομάδες. Η κατάσταση αυτή είναι συχνή και αναμενόμενη, χωρίς αυτό να σημαίνει βέβαια ότι δεν πρέπει να δοθεί η απαραίτητη ψυχολογική φροντίδα και προσοχή στη νέα μητέρα.
Η εγκυμοσύνη και η γέννα αντιπροσωπεύουν δύο πολύ σημαντικές διαδικασίες στη ζωή μιας γυναίκας, πυροδοτώντας πλήθος αλλαγών. Ειδικότερα, η περίοδος μετά τον τοκετό συνιστά ένα μεταβατικό και πρωτόγνωρο στάδιο με τη νέα μητέρα να καλείται να ανταπεξέλθει σε έναν νέο ρόλο με πολλές απαιτήσεις.
Μία από αυτές είναι και ο θηλασμός. Η ανάγκη θηλασμού μπορεί να δημιουργεί πίεση στη μητέρα, ειδικά στην πρώτη χρονική του φάση. Από τη μία η ανάγκη του βρέφους για γάλα, από την άλλη όμως μπορεί να χρειάζεται ορισμένος χρόνος για να ανταποκριθεί επαρκώς η νέα μητέρα.
Ενώ το ευχάριστο γεγονός συνήθως δημιουργεί αισθήματα ευτυχίας και ολοκλήρωσης, πολλές μητέρες μπορεί να αισθανθούν ανησυχία, άγχος και σωματική εξάντληση. Παράλληλα, οι μη ρεαλιστικές προσδοκίες που υπάρχουν στην κοινωνία για τη μητρότητα συχνά συγκρούονται με την πραγματικότητα, δημιουργώντας ένα αίσθημα αποτυχίας και προσωπικής ανεπάρκειας. Έτσι, πολλές μητέρες μπορεί να εμφανίσουν επιλοχεια καταθλιψη.
Αίτια επιλόχειας κατάθλιψης
Όπως και με τις περισσότερες ψυχικές διαταραχές τα αίτια της επιλόχειας κατάθλιψης έχουν πολλές διαστάσεις. Μία από αυτές είναι οι ανακατατάξεις των ορμονών που συμβαίνουν ως απότοκες της εγκυμοσύνης και της λοχείας. Όπως είναι γνωστό υπάρχει στενή αλληλεπίδραση του νευρικού συστήματος με τις ορμόνες.
Άλλοι παράγοντες μπορεί να είναι ένα προηγούμενο ατομικό ή κληρονομικό ιστορικό ψυχικής υγείας της μητέρας, χωρίς βέβαια αυτό να είναι κανόνας. Ενδοοικογενειακά προβλήματα πάσης φύσεως συμβάλλουν επίσης αρνητικά. Η στάση του συζύγου κατά κύριο λόγο έχει μεγάλη σημασία.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ενώ η επιλόχεια κατάθλιψη τυπικά έχει συνδεθεί με τις γυναίκες, σύμφωνα με πληθώρα ερευνών μπορεί να εμφανιστεί και στους άνδρες. Ειδικότερα, η προσκόλληση στις προσδοκίες περί φύλου, η έλλειψη πληροφόρησης, η καταπίεση των συναισθημάτων τους, τα συναισθήματα εξάντλησης, η δυσφορία προς το μωρό και το βίωμα παραμέλησης φαίνεται πως σχετίζονται με την εμπειρία των μπαμπάδων με επιλόχεια κατάθλιψη και επηρεάζουν την ψυχική τους υγεία και το οικογενειακό σύστημα.
Η ίδια η μητέρα, αλλά και ο περίγυρος της μπορούν να συμβάλλουν στην πρόληψη της διαταραχής, αλλά και στην καλύτερη διαχείριση της πορείας της. Η περίοδος της λοχείας είναι ομολογουμένως μια πολύ δύσκολη περίοδος τόσο σωματικά όσο και ψυχολογικά. Πολλοί γύρω μας διατηρούν δυσλειτουργικές στερεοτυπικές αντιλήψεις που συμβάλλουν επιβαρυντικά. Θεωρούνται αυτονόητα κάποια πράγματα, όπως μια ιδανική και απόλυτα σωστή μητρική ανταπόκριση, μια έμμεση απαγόρευση στην ύπαρξη και έκφραση αρνητικών συναισθημάτων κατά τη διάρκεια της επίπονης αυτής πορείας.
Μητέρα, σύζυγος και περιβάλλον συχνά διατηρούν ιδέες απόλυτου ελέγχου της ανάπτυξης του βρέφους και βρίσκονται σε μια διαρκή κατάσταση εγρήγορσης να μεταφράσουν ως απειλή κάθε παραμικρή απόκλιση από αυτό που νομίζουν ότι θα έπρεπε να συμβαίνει. Συχνά σε αυτή τη στάση συμβάλλει και ο τρόπος που προσλαμβάνουν τις οδηγίες ορισμένων ειδικών παιδικής υγείας. Συν τοις άλλοις η ψυχολογική μετάβαση σε μια κατάσταση που η βασική προτεραιότητα μετατοπίζεται από τον εαυτό μας σε κάποιον άλλο (το παιδί) δεν είναι αυτονόητα εύκολη και ανώδυνη.
Η αύξηση του στρες από όλα τα παραπάνω συνδέεται με εμφάνιση κατάθλιψης.
Ποια είναι τα συμπτώματα της επιλόχειας κατάθλιψης;
Τα συμπτώματα είναι κοινά με τα συμπτώματα της κατάθλιψης. Αφορούν τη σωματική σφαίρα όπως
- αϋπνία,
- κόπωση,
- μείωση της όρεξης
και την ψυχολογική σφαίρα όπως
- μείωση ευχαρίστησης,
- άγχος,
- ευερεθιστότητα,
- θυμός,
- αίσθημα ανεπάρκειας,
- ντροπή και ενοχή.
Τα δύο τελευταία μπορεί να είναι έντονα και βιώνονται ως απόρροια αρνητικών εκτιμήσεων της κατάστασης, π.χ. επειδή δεν μπορούν να προσέξουν το μωρό τους ή να συνδεθούν συναισθηματικά μαζί του, χαρακτηρίζοντας τον εαυτό τους ως «κακές μητέρες», καθώς και αίσθημα φόβου μήπως το βλάψουν.
Ποια είναι η καλύτερη μορφή θεραπείας της επιλόχειας κατάθλιψης;
Η επιλόχειος κατάθλιψη είναι πολύ σημαντικό να εντοπίζεται και να θεραπεύεται έγκαιρα, καθώς έχει φανεί ότι μπορεί να υπάρξουν σημαντικές επιπτώσεις για τις μητέρες και για τα παιδιά. Συγκεκριμένα, αν δεν ληφθεί θεραπεία η επιλόχειος κατάθλιψη μπορεί να οδηγήσει σε κατάχρηση αλκοόλ ή ψυχοδραστικών ουσιών, προβλήματα στη διαχείριση του βάρους και στο θηλασμό, δυσκολία στις κοινωνικές σχέσεις και σε εμμένουσα κατάθλιψη σε σύγκριση με τις γυναίκες, οι οποίες έλαβαν την κατάλληλη αγωγή.
Οι πιο ενδεδειγμένες μορφές θεραπείας για την επιλόχεια κατάθλιψη είναι η ψυχοθεραπεία και η φαρμακευτική αγωγή. Ιδιαιτέρως η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία φαίνεται να είναι η πιο αποτελεσματική προσέγγιση, στοχεύοντας στην αναγνώριση και την αντικατάσταση των δυσλειτουργικών προτύπων σκέψης και συμπεριφοράς που διατηρεί το άτομο. Παράλληλα, η χορήγηση αντικαταθλιπτικών κατέχει κυρίαρχη θέση στην αντιμετώπιση της κατάθλιψης. Συχνά η καλύτερη επιλογή είναι ο συνδυασμός της φαρμακευτικής με την ψυχοθεραπευτική αντιμετώπιση. Σε περιπτώσεις που η φαρμακευτική θεραπεία αντενδείκνυται όπως για παράδειγμα επί θηλασμού, ή όταν η αγωγή έχει μη ανεκτές παρενέργειες, πολύ καλή εναλλακτική αποτελεί η θεραπεία rTMS.
Συγγραφή : Ντουρακοπούλου Σαβίνα Ψυχολόγος
Συγγραφή και επιμέλεια : Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος
Βιβλιογραφία:
Anokye, R., Acheampong, E., Budu-Ainooson, A., Obeng, E. I., & Akwasi, A. G. (2018). Prevalence of postpartum depression and interventions utilized for its management. Annals of general psychiatry, 17(1), 18.
Bass III, P. F., & Bauer, N. S. (2018). Parental postpartum depression: More than” baby blues”. Contemporary Pediatrics, 35(9), 35-38.
Brandon Eddy, Von Poll, Jason Whiting, Marcia Clevesy. Forgotten Fathers: Postpartum Depression in Men. Journal of Family Issues, 2019; 0192513X1983311
Slomian, J., Honvo, G., Emonts, P., Reginster, J. Y., & Bruyère, O. (2019). Consequences of maternal postpartum depression: A systematic review of maternal and infant outcomes. Women’s Health, 15, 1745506519844044.
Stewart, D. E., & Vigod, S. (2016). Postpartum depression. New England Journal of Medicine, 375(22), 2177-2186.
