Τι είναι οι ιδεοληψίες
Οι ιδεοληψίες είναι σκέψεις, εικόνες ή παρορμήσεις που βιώνονται ως νοητικές παρεμβολές σε αξιοσημείωτο ποσοστό του γενικού πληθυσμού. Η ένταση, συχνότητα και δυσφορία που προκαλούν εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την αρνητική σημασία που τους αποδίδουμε, καθώς και του υπερβάλλοντος ζήλου να τις ελέγξουμε.
Ροή της σκέψης & ανεπιθύμητες παρεμβολές
Ο ανθρώπινος νους είναι ένα πολύπλοκο μωσαϊκό από σκέψεις, εικόνες, συναισθήματα, παρορμήσεις, αισθήσεις. Στο πλαίσιο της (ατέρμονης) προσπάθειας διαλεύκανσης του μηχανισμού εμφάνισης και των αλληλεπιδράσεων των παραπάνω, είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε ότι η ροή της ανθρώπινης σκέψης δεν ακολουθεί πάντα ένα λογικό και σκόπιμο μονοπάτι. Στην πραγματικότητα οι ανεπιθύμητες παρεμβολές σε αυτήν είναι συχνές και γίνονται εμπόδιο στην ικανότητά μας για παραγωγική σκέψη και απόδοση. Οι λόγοι που εμφανίζονται οι ιδεοληψίες δεν είναι ξεκάθαροι προς το παρόν.
Παραδείγματα παρεμβολών είναι :
• Ιδεοληψια/παρεισφρύουσα σκέψη (intrusive thought)
• Ανησυχία
• Μηρυκασμος
• Ονειροπόληση
• Προδιάθεση προσοχής
• Περίσπαση προσοχής
Οι ιδεοληψίες γίνονται εμμονές που αποτελούν αιτία πολύ έντονου άγχους στο ιδεοληπτικό άτομο, το οποίο ανακουφίζεται προσωρινά μόνο μέσω της υιοθέτησης των ψυχαναγκασμών.
10 τύποι ιδεοληψιών
• Σεξουαλικότητας, ομοφυλοφιλίας
• Μόλυνσης
• Ελέγχου
• Επιθετικότητας
• Θρησκευτικές, βλάσφημες
• Ατυχήματος
• Αμφιβολίας
• Αποθησαύρισης
• Συμμετρίας
• Ακρίβειας
Τι χαρακτηριστικά έχει μια ιδεοληψία ;
• Παρεισφρύει, δηλαδή «εισβάλλει» στη ροή της συνειδητής σκέψης
• Εμπλέκεται στην εν εξελίξει γνωσιακή και συμπεριφορική δραστηριότητα
• Έχει εσωτερική προέλευση (νοητικό παράγωγο)
• Είναι ανεπιθύμητη/απαράδεκτη (δυστονική προς το Εγώ)
• Δεν παρουσιάζει κάποια σκοπιμότητα
• Εμμονή : τείνει να επαναλαμβάνεται ενίοτε με αυξητική τάση
• Τείνει να αποσπά την προσοχή εύκολα
• Είναι πολύ δύσκολο να ελεγχτεί
Οι ιδεοληψίες είναι κοινό φαινόμενο
Μετά την πρώτη επιδραστική δημοσίευση των Rachman and de Silva (1978) για την συχνότητα των ιδεοληψιών, σημαντικός αριθμός ερευνών ως σήμερα έχει καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ιδεοληψίες εμφανίζονται σε υψηλά ποσοστά 80-90% στο γενικό πληθυσμό και ΟΧΙ ΜΟΝΟ σε κλινικά διαγνωσμένες ψυχικές διαταραχές όπως στην ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, την κατάθλιψη, τις αγχώδεις διαταραχές). Η σημασία του γεγονότος αυτού είναι πολύ μεγαλύτερη απ’ όσο φαίνεται με την πρώτη ματιά.
Διαφορές ιδεοληψιών σε ασθενείς
Αν και όπως προείπαμε έρευνες 4 δεκαετιών επιβεβαιώνουν την ύπαρξη ιδεοληψιών σε μεγάλα ποσοστά στο γενικό πληθυσμό, μια διαφορά που χρήζει επισήμανσης είναι η μικρότερη συχνότητα εμφάνισής τους σε σύγκριση με πληθυσμούς ασθενών, δηλαδή ένας μη ασθενής μπορεί να τις έχει λίγες φορές το μήνα. Ένας ασθενής μπορεί να τη βιώνει πολλές φορές μέσα στο 24ωρο και να του γίνει εμμονη αυτό ακριβώς το γεγονός.
Από την άλλη είναι χαρακτηριστικό ότι παρεισφρύουσες σκέψεις με περιεχόμενο σύντονο προς το Εγώ, δηλαδή μη απαράδεκτες και ανεπιθύμητες, εμφανίζονται με παρόμοιες συχνότητες τόσο σε πληθυσμούς ασθενών όσο και στο γενικό πληθυσμό. Οι παρεισφρύουσες αυτές σκέψεις μπορεί να έχουν περιεχόμενο π.χ.:
• Ανησυχίας
• Ανασφάλειας
• Αποτυχίας
• Θλίψης
Η άλλη διαφορά είναι ποσοτική. Δηλαδή τα χαρακτηριστικά των ιδεοληψιών που αναφέρθηκαν παραπάνω υπάρχουν σε πολύ μικρότερο βαθμό στις παρεισφρύουσες σκέψεις που απαντώνται στο γενικό πληθυσμό.
Αντιμετώπιση ιδεοληψιών
Καταρχήν για τις ιδεοληψίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν φάρμακα στο πλαίσιο συνολικής αντιμετώπισης της ιδψ.
Πέρα από τα φάρμακα το στοιχείο που θα πρέπει να σταθούμε, διότι έχει νόημα για τη θεραπευτική προσέγγιση των ιδεοληψιών, είναι ότι η τάση για άσκηση ελέγχου και εξουδετέρωσης στις παρεισφρύουσες σκέψεις ατόμων χωρίς κλινικά διαγνωσμένη διαταραχή είναι πολύ μικρότερη ως μηδενική.
Αυτό συμβαίνει γιατί τα άτομα αυτά δεν αποδίδουν υψηλή προσοχή ή σημασία ή σκοπιμότητα ή νόημα στην παρουσία τέτοιων νοητικών παρεμβολών. Όμως σε ασθενείς με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή ή άλλες ψυχικές διαταραχές, οι ιδεοληψίες γίνονται εμμονές, επαναλαμβάνονται συνέχεια και αποκτούν βασανιστικό χαρακτήρα, οπότε η ψυχιατρική/ψυχοθεραπευτική βοήθεια καθίσταται απαραίτητη. Η εμφάνιση κατάθλιψης στην ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή εν μέρει συνδέεται με τις ιδεοληψίες.
Για παράδειγμα ο ιδεοληπτικός θεωρεί κομβικό το ότι οι σκέψεις αυτές είναι “δικές του“. Αυτό μπορεί να ερμηνεύεται ως απόδειξη ευθύνης, ενοχής, αμαρτίας, ανηθικότητας κ.ο.κ. και αποκτά και αυτό εμμονικό χαρακτήρα. Δηλαδή αφού ο ίδιος σκέφτεται αυτά τα πράγματα, αφού στο δικό του το μυαλό παράγονται, αυτό εξισώνεται με το ότι συμμερίζεται το περιεχόμενο των ιδεοληψιών.
Έτσι λοιπόν αναδεικνύεται σε μείζον το ζήτημα του τι σημαίνει η εμφάνιση της ιδεοληψίας, τι σημασία της αποδίδεται. Αντίστοιχα η γνωσιακή θεραπευτική αντιμετώπιση των ιδεοληψιών έχει αυτό ως μείζονα στόχευση : να επανατοποθετήσει το φαινόμενο στη σωστή του βάση μέσω των αρχών της γνωσιακής προσέγγισης.
Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής