Τι είναι η σωματοδυσμορφική διαταραχή;
Η σωματοδυσμορφική διαταραχή ή αλλιώς δυσμορφοφοβία είναι μια ψυχική διαταραχή του ιδεοψυχαναγκαστικού φάσματος στην οποία το άτομο ασχολείται υπερβολικά και τείνει να μεγεθύνει μία ή περισσότερες ελαφρές ή φανταστικές ατέλειες που αντιλαμβάνεται στην εξωτερική του εμφάνιση.
Τα χαρακτηριστικά της σωματοδυσμορφικής διαταραχής
Η σωματοδυσμορφική διαταραχή επηρεάζει τη σκέψη, το συναίσθημα και τη συμπεριφορά.
- ΣΚΕΨΗ
Το άτομο πιστεύει ότι έχει ελαττώματα, ατέλειες, ασυμμετρίες στην ανατομία του.
- ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ
Το άτομο εμφανίζει επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές όπως ο υπερβολικός έλεγχος στον καθρέφτη, η κάλυψη του δέρματος με διάφορα καλλυντικά προϊόντα, το πείραγμα του προσώπου, η υπερβολική περιποίηση, υπερβολές στις αθλητικές δραστηριότητες. Συχνά, προβαίνει σε συγκρίσεις της εμφάνισης του με των άλλων, και στην αναζήτηση επιβεβαίωσης από τους γύρω του.
Πρόκειται για τυπικά χρονοβόρες συμπεριφορές, τις οποίες το άτομο αδυνατεί να ελέγξει, γεγονός που προκαλεί δυσφορικά συναισθήματα. Οι άνθρωποι με το πρόβλημα μπορούν να αφιερώσουν από 3 εως 8 ώρες τη μέρα στις ελεγκτικές συμπεριφορές.
- ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ
Οι πάσχοντες μπορεί να βιώνουν έντονα αισθήματα δυσφορίας, θλίψης, άγχους, ντροπής, αναξιότητας και αηδίας, σε βαθμό να απεχθάνονται τον εαυτό τους, ενώ συχνά οδηγούνται σε μειζονα κατάθλιψη.
Η εναισθησία για το πρόβλημα συνήθως είναι φτωχή και τουλάχιστον στο 1/3 των περιπτώσεων τα συμπτώματα έχουν τη βαρύτητα παραληρητικής ιδέας. Συχνά σημειώνεται παραλήρημα αναφοράς με την έννοια ότι οι ατέλειες βιώνονται ως τόσο εμφανείς, που παρατηρούνται ή/και σχολιάζονται έντονα και συνεχώς από τους άλλους ανθρώπους.
Σημεία εστίασης αποτελούν κυρίως το δέρμα, τα μαλλιά ή η μύτη αλλά μπορεί να εμπλακεί οποιοδήποτε άλλο μέρος του προσώπου ή του σώματος (από 5 έως 7 διαφορετικά μέρη του σώματος).
Εξαιτίας της διαστρεβλωμένης αντίληψης για την εξωτερική τους εμφάνιση τα άτομα με σωματοδυσμορφική διαταταχή μπορεί να αποφεύγουν τις κοινωνικές δραστηριοτήτες και τη σύναψη στενών διαπροσωπικών σχέσεων. Παρομοίως, εκδηλώνουν αποφευκτικές συμπεριφορές ως προς την επαγγελματική και σχολική καριέρα.
Wolf–Man: Μια περίπτωση σωματοδυσμορφικής διαταραχής στην ψυχανάλυση
Ήδη, τον προηγούμενο, μόλις, αιώνα, ο Sigmund Freud παρουσίασε την περίπτωση του “Wolf Man”, ενός Ρώσου Αριστοκράτη με το όνομα Σεργκέι ο οποίος είχε εμμονή με την μύτη του πιστεύοντας ότι έχει μια τρύπα, γεγονός που του προκαλούσε σημαντική κοινωνική δυσφορία (1980).
Υποκατηγορίες σωματοδυσμορφικής διαταραχής
Υποκατηγορία της σωματοδυσμορφικής διαταραχής αποτελεί η μυϊκή δυσμορφία, όπου το άτομο αντιλαμβάνεται τους μυς του σώματος ως υπερβολικά μικρούς ή ανεπαρκείς.
Σωματοδυσμορφική διαταραχή και στοιχεία επιπολασμού
Η έναρξη της διαταραχής παρατηρείται συχνότερα κυρίως στην εφηβική ηλικία.
Εκτιμάται ότι εμφανίζεται σε ποσοστό 2,2% του ενήλικου πληθυσμού και στο 3,3% των μαθητών, ενώ ως προς το φύλο, η διαταραχή φαίνεται να εμφανίζεται εξίσου συχνά τόσο σε άνδρες όσο και σε γυναίκες.
Αίτια
Εκλυτικά αίτια της διαταραχής αποτελούν:
- Ιστορικό γονεΐκής παραμέλησης ή συναισθηματικής, σωματικής και σεξουαλικής κακοποίησης.
- Η τελειομανία, η ντροπαλότητα, γενικότερα άτομα που χαρακτηρίζονται ως αγχώδεις προσωπικότητες
- Κληρονομικότητα (τα άτομα με πρώτου βαθμού συγγένεια είναι πιθανότερο να εκδηλώσουν σωματοδυσμορφική διαταραχή 3 με 8 φορές περισσότερο από τον γενικό πληθυσμό).
- Ιστορικό δερματολογικών παθήσεων
Σύγχρονη αισθητική και σωματοδυσμορφική διαταραχή
Σήμερα, στους αισθητικούς κλάδους, αναφέρεται αυξημένη συχνότητα περιστατικών με δυσμορφοφοβία στην κοσμητική χειρουργική (13,2%), στην δερματολογία (11,3%), την ρινοπλαστική (20,1%) και την ορθογναθική (11,2%).
Πολλοί ασθενείς προβαίνουν σε αισθητικές παρεμβάσεις ώστε να “διορθώσουν” τις ατέλειες που βλέπουν, όμως οι μελέτες δείχνουν ότι δεν αποτελούν θεραπεία για τη δυσμορφοφοβία τους, ενώ συνήθως οι ίδιοι δε λαμβάνουν την ικανοποίηση που περίμεναν.
Σχόλιο συγγραφέως :
Η αυξημένη συχνότητα τέτοιων τάσεων στη σημερινή εποχή έρχεται σε ένα πλαίσιο που η “ανάγκη” παρέμβασης στα χαρακτηριστικά της εξωτερικής εμφάνισης καλλλιεργείται μαζικά. Οι βιομηχανίες αυτές προωθούν την νοοτροπία ότι η παραμικρή ατέλεια πρέπει και μπορεί να εξαλειφθεί εύκολα και ανώδυνα με σύγχρονες μεθόδους, προσθετικές και αφαιρετικές.
Είναι η μόδα, η επιρροή από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με την εντεινόμενη χρήση των φίλτρων, ή συναισθήματα ανεπάρκειας και κατωτερότητας που βγαίνουν στην επιφάνεια, καθώς μπαίνουμε στη διαδικασία να προλάβουμε τις εξελίξεις, να δείχνουμε καλύτεροι από τους άλλους; Είναι βέβαιο ότι το θέμα αυτό χρήζει περαιτέρω διερεύνησης ως προς το κατά πόσο αυτή η «δίψα» να γινόμαστε ένα με τα πρότυπα που προβάλλονται, να θέλουμε να διορθώσουμε κάθε «ατέλεια» που παρεκκλίνει από το πρότυπο, θα μπορούσε να αποτελεί πτυχή της διαταραχής.
Νευροβιολογία των ατόμων με σωματοδυσμορφική διαταραχή
Σύγχρονες μελέτες υποδεικνύουν αυξημένη δραστηριότητα της αριστερής πλευράς της αμυγδαλής, η οποία εξηγεί την αυξημένη ευαισθησία και πρόσληψη των αρνητικών συναισθηματικών ερεθισμάτων, ενώ τεκμηριώνει την κυριαρχία του συναισθήματος φόβου των ατόμων αυτών απέναντι στην αρνητική κριτική από τους άλλους. (2005, Pinto & Philips).
Οι απεικονίσεις με fMRI υποδεικνύουν δυσλειτουργία του λιμβικού συστήματος κατά κατά την οπτική επεξεργασία, γεγονός που εξηγεί γιατί οι πάσχοντες προσανατολίζονται περισσότερο στη λεπτομέρεια.
Συννοσηρότητα και σωματοδυσμορφική διαταραχή
Ως προς τη συννοσηρότητα, τα συμπτώματα της σωματοδυσμορφικής διαταραχής δύνανται να συνυπάρχουν με τις αγχώδεις διαταραχές και κατάθλιψη, με διαταραχές πρόσληψης τροφής όπως η ψυχογενής ανορεξία, καθώς και με την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Έρευνες δείχνουν ότι οι πάσχοντες είναι 2,6 φορές πιθανότερο να διαπράξουν αυτοκτονία και 4 φορές πιο πιθανό να βιώσουν αυτοκτονικό ιδεασμό.
Σωματοδυσμορφική διαταραχή θεραπεια
Τα αντικαταθλιπτικά φαίνεται ότι αποτελούν την πρώτη γραμμή αντιμετώπισης με μελέτες να έχουν γίνει κυρίως ως προς την φλουοξετίνη, την εσιταλοπράμη, την κλομιπραμίνη, τη φλουβοξαμίνη και τη βενλαφαξίνη. Όπως και για την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή μπορεί να χρειάζονται μεγαλύτερες δόσεις από τις συνήθεις που αφορούν τις διαταραχές της διάθεσης.
Ταυτόχρονα, ως προς την ψυχοθεραπευτική παρέμβαση, η Γνωσιακή Συμπεριφορική προσέγγιση φαίνεται να έχει τα πιο αξιόλογα αποτελέσματα, ειδικότερα σε ένα αρχικό επίπεδο και στις περιπτώσεις όπου συνυπάρχουν συμπτώματα ιδεοληψιών και καταναγκασμών.
Συγγραφέας : Μαρία Πουλιανίτη Ψυχολόγος
Επιμέλεια : Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής