Κοινωνική φοβία – Διαταραχή κοινωνικού άγχους

Τι είναι η κοινωνική φοβία

Η κοινωνική φοβία είναι μια αγχώδης διαταραχή που αποκαλείται διαταραχή κοινωνικού άγχους εναλλακτικά. Όπως μαρτυρά και η ονομασία της στην κοινωνική φοβία (social anxiety) πυρηνικό σύμπτωμα είναι το βίωμα έντονου και επίμονου άγχους σε καταστάσεις που αφορούν κοινωνική συναναστροφή και διαπροσωπική επαφή (κοινωνικό άγχος).

Συχνότητα

Η διαταραχή έχει συχνότητα 7 με 13% και είναι η συχνότερη αγχώδης διαταραχή, ενώ είναι η τρίτη σε συχνότητα μεταξύ όλων των ψυχικών διαταραχών. Συνήθως ξεκινά στην παιδική ηλικία και εφηβεία κατά μέσο όρο μεταξύ 8-15 ετών.

---

Σε ποιες καταστάσεις εκδηλώνεται κοινωνική φοβία

---

Συμπτώματα κοινωνικής φοβίας

Η διαταραχή κοινωνικού άγχους μπορεί να λάβει γενικευμένες διαστάσεις, δηλαδή να περιλαμβάνει αρκετές κοινωνικές περιστάσεις (γενικευμένη μορφή) ή μπορεί να αφορά μια συγκεκριμένη κατάσταση (περιορισμένη μορφή) όπως π.χ. την ομιλία μπροστά σε κοινό. Η έκθεση στις προαναφερόμενες καταστάσεις προκαλεί υπερβολικό κοινωνικό άγχος που σε κάποιες περιπτώσεις οδηγεί ακόμα και κρίση πανικού. Έτσι λοιπόν το άτομο υιοθετεί συμπεριφορές αποφυγής κοινωνικών συνδιαλλαγών ή συμπεριφορές ασφαλείας όπως να μην κάνει βλεμματική επαφή, ή να κάνει ατελείωτες πρόβες στο τι θα πει. Ως αποτέλεσμα το άτομο αντιμετωπίζει μείωση της κοινωνικής και εργασιακής λειτουργικότητάς του.

Υψηλό κοινωνικό άγχος

Άτομα με υψηλό κοινωνικό άγχος ερμηνεύουν τις κοινωνικές περιστάσεις με απειλητικό τρόπο ή καταστροφικό τρόπο. Το ότι αναγνωρίζουν το υπερβολικό ή παράλογο του φόβου τους, δε μεταφράζεται σε μείωση ή διακοπή των συμπτωμάτων. Νιώθουν ότι διαρκώς κρίνονται και αξιολογούνται αυστηρά από τους ανθρώπους. Επιπλέον υπερεκτιμούν τη σημασία κάποιων κοινωνικών κανόνων με αποτέλεσμα να βάζουν πολύ υψηλά standard για τη δική τους παρουσία. Σε βαθύτερο επίπεδο υπάρχουν πεποιθήσεις προσωπικής ανεπάρκειας, διαφορετικότητας, ευαλωτότητας.

Άτομα με διαταραχή κοινωνικού άγχους εμφανίζουν καθυστερημένη ανάρρωση μετά από απειλητικό συμβάν, όπως ο κοινωνικός αποκλεισμός από τον περίγυρο. Είναι ενδιαφέρον ότι, σύμφωνα με αυτό το μοντέλο, θεωρείται ότι αυτή η καθυστερημένη ανάκαμψη προκύπτει από μεταγενέστερη μηρυκαστική επεξεργασία του γεγονότος που, με τη σειρά του, δυσχεραίνει τη συναισθηματική ρύθμιση.

Κοινωνικό άγχος μπορεί να εμφανιστεί από την παιδική ηλικία μετά από μικρά ή μεγάλα γεγονότα τα οποία το παιδί θα βιώσει τραυματικά με ντροπή. Επιπλέον μπορεί να οφείλεται σε μαθημένα ενδοοικογενειακά πρότυπα προβληματικής κοινωνικοποίησης κατά τη διάρκεια της παιδικής του ηλικίας. Σε αυτές τις περιπτώσεις η ικανότητα κοινωνικοποίησης υποσκάπτεται από νωρίς και το παιδί ελάμβανε συστηματικά άμεσα ή έμμεσα μηνύματα ότι η επαφή με τρίτους είναι μάλλον απειλητική με διάφορους τρόπους και ότι πρέπει να προσέχει..

Κοινωνικό άγχος μπορεί να προκαλέσει σαφέστατα η μη αποδοχή ενός παιδιού από τους συνομήλικους του στο σχολείο, ειδικά όταν αυτή εκδηλώνεται και με το bullying.

---

Ντροπαλότητα ή κοινωνική φοβία ;

Στον παρακάτω πίνακα αναφέρονται βασικές διαφορές μεταξύ της ντροπαλότητας, ένα στοιχείο που πολλοί άνθρωποι αναμεσά μας μπορεί να έχουν στο χαρακτήρα τους και του υψηλού κοινωνικού άγχους που δύναται να προκαλέσει σημαντική λειτουργική έκπτωση στο άτομο. Ο πίνακας θα μπορούσε να αποβεί χρήσιμος σε κάποιους ως ένα αδρό τεστ κοινωνικής φοβίας/αναστολής και ίσως ανησυχούν για τον εαυτό τους ή για άτομα που γνωρίζουν με τέτοιες ενδείξεις και δε γνωρίζουν πως να το χειριστούν.

Ντροπαλότητα		Κοινωνική Φοβία
Φυσιολογικό στοιχείο προσωπικότητας		Αγχώδης διαταραχή
Υψηλότερη πληθυσμιακή επικράτηση		Χαμηλότερη πληθυσμιακή επικράτηση
Έναρξη νωρίτερα ενδεχομένως και στην προσχολική ηλικία		Έναρξη αργότερα προς την εφηβεία
Μικρότερη διάρκεια		Μεγαλύτερη διάρκεια & πιο χρόνια πορεία
Κοινωνική αναστολή		Έντονο άγχος ως και κρίση πανικού σε κοινωνικές περιστάσεις
Μπορεί να αλληλεπιδράσει κοινωνικά όταν χρειαστεί		Υψηλή δυσκολία στην αλληλεπίδραση
Μικρότερος βαθμός αποφυγής κοινωνικών περιστάσεων		Μεγαλύτερος βαθμός αποφυγής κοινωνικών περιστάσεων
Μικρότερη μείωση καθημερινής λειτουργικότητας		Μεγαλύτερη μείωση καθημερινής λειτουργικότητας

---

Αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας

Η αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας μπορεί να θεωρηθεί μια ακραία μορφή κοινωνικού άγχους σε ένα νοητό φάσμα στο οποίο η ντροπαλότητα αποτελεί την ήπια εκδήλωσή του. Περιλαμβάνει σταθερή στο χρόνο συμπεριφορική αποφυγή κάθε είδους έκθεσης και επιπλέον τα παρακάτω χαρακτηριστικά.

1.ΑΠΟΦΥΓΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΠΟΥ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΟΥΝ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΔΙΑΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΕΠΑΦΗ

2.ΑΠΡΟΘΥΜΙΑ ΣΥΝΑΨΗΣ ΣΧΕΣΕΩΝ

3.ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΣ ΣΤΕΝΩΝ ΦΙΛΙΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ

4.ΔΙΣΤΑΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΣΕ ΝΕΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

5.ΣΥΣΤΟΛΗ ΣΕ ΝΕΕΣ ΓΝΩΡΙΜΙΕΣ

6.ΑΡΝΗΤΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΕΑΥΤΟΥ, ΣΧΗΜΑΤΑ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑΣ

7.ΕΝΤΟΝΗ ΕΝΑΣΧΟΛΗΣΗ ΜΕ ΤΟ ΕΝΔΕΧΟΜΕΝΟ ΚΡΙΤΙΚΗΣ/ΑΠΟΡΡΙΨΗΣ

---

Συννοσηρότητα

Η κοινωνική φοβία εμφανίζει αυξημένη συννοσηρότητα με τις υπόλοιπες αγχώδεις διαταραχές, κατάχρηση και εξάρτηση από αλκοόλ, κατάθλιψη και την αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας. Κοινωνικό άγχος μπορεί να συνυπάρχει ουσιαστικά με την πλειοψηφία των ψυχικών διαταραχών και λόγω στίγματος.

---

Κοινωνική φοβία αντιμετώπιση

Σημαντικό ποσοστό ατόμων που την εμφανίζουν δεν απευθύνονται σε ειδικό ψυχίατρο ή ψυχολόγο, καθώς την υποβαθμίζουν στο επίπεδο μιας «ντροπαλότητας» ή «φυσιολογικής συστολής» ή «εσωστρέφειας». Υπολογίζεται ότι περίπου ένα 50% των ατόμων με διαταραχή κοινωνικού άγχους δεν αναζητούν ποτέ θεραπεία, ενώ συχνά όταν το πράττουν μπορεί να έχουν περάσει 15-20 χρόνια με συμπτώματα κοινωνικού άγχους.

Η γνωσιακή ψυχοθεραπεία είτε από μόνη της είτε σε συνδυασμό με τη φαρμακευτική θεραπεία μπορεί να βοηθήσει μεγάλο ποσοστό ανθρώπων να ξεπεράσουν το κοινωνικό τους άγχος. δώσει το πιο μακράς διάρκειας, ως και δια βίου θεραπευτικό αποτέλεσμα.

Φάρμακα για κοινωνικη φοβια

Η κοινωνική φοβία είναι μια αντιμετωπίσιμη κατάσταση. Η θεραπεία μπορεί να είναι καταρχήν φαρμακευτική από τον ειδικό ψυχίατρο. Θέση στη φαρμακευτική θεραπεία έχουν τα αντικαταθλιπτικά σκευάσματα (όπως και σε όλες τις αγχώδεις διαταραχές) με τους αναστολείς επαναπρόσληψης της σεροτονίνης SSRIs να χρησιμοποιούνται κατά κύριο λόγο και να επιδεικνύουν σημαντική αποτελεσματικότητα. Αγχολυτικοί παράγοντες όπως οι βενζοδιαζεπίνες είναι χρήσιμοι για μικρά χρονικά διαστήματα, ενώ οι β αναστολείς όπως η προπρανολόλη έχουν θέση στην αντιμετώπιση των σωματικών εκδηλώσεων του κοινωνικού άγχους όπως το τρέμουλο, η ερυθρότητα κ.α.

---

Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής