Τι είναι η ψυχοθεραπεία
Εκτός από τις πολλές κοσμοϊστορικές αλλαγές που σημειώθηκαν τον 20ο αιώνα σε όλους τους τομείς, μία ιδιαίτερη είναι η γέννηση και ανάπτυξη του κλάδου της ψυχοθεραπείας – ψυχολογίας. Πρόκειται για μία από τις επιστήμες που μελετά την ανθρώπινη φύση και ψυχοσύνθεση και έκτοτε γνωρίζει εκρηκτική εξέλιξη ως σήμερα. Οι γνώσεις που έχουμε αποκτήσει είναι σημαντικές και η ψυχοθεραπεία είναι ουσιαστικά η πρακτική εφαρμογή των γνώσεων αυτών στη θεραπεία ψυχικών διαταραχών και ψυχολογικών προβλημάτων.
Σήμερα υπάρχουν πολλές μεγάλες σχολές ψυχοθεραπείας, οι οποίες διαφέρουν στον τρόπο που προσεγγίζουν το πρόβλημα. Κάθε μία από αυτές έχει το δικό της θεωρητικό υπόβαθρο που βασίζεται σε κλινική εμπειρία και ερευνητική εργασία πολλών δεκαετιών.
Κάποια κοινά στοιχεία όλων των ψυχοθεραπειών
- Το θεραπευτικό αποτέλεσμα μεταφέρεται σε πρώτο επίπεδο μέσω της λεκτικής επικοινωνίας του θεραπευτή με το θεραπευόμενο. Ο θεραπευτής μπορεί να είναι ψυχίατρος ή ψυχολόγος και είναι εκπαιδευμένος συνήθως για αρκετά χρόνια σε μία ή περισσότερες ψυχολογικές σχολές.
- Η ψυχοθεραπευτική διαδικασία εστιάζει στον εσωτερικό (ψυχικό) κόσμο του θεραπευόμενου, που αποτελείται από σκέψεις, συναισθήματα, ένστικτα, παρορμήσεις, συγκρούσεις και εκδηλώνεται με συμπεριφορές.
- Η ψυχοθεραπευτική διαδικασία δε μεσολαβείται γρήγορα, χρειάζεται χρόνο, ο οποίος μάλιστα είναι ανάλογος της βαρύτητας και της πολυπλοκότητας της διαταραχής. Παρά ταύτα ακόμη και νωρίς κατά τη διάρκεια αυτής, δύναται ο θεραπευόμενος να βιώσει ανακούφιση και βελτίωση στα θέματά του.
- Όλες οι σχολές δέχονται τη βαρύνουσα σημασία της σχέσης που δημιουργείται μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου στην αποτελεσματικότητα της θεραπείας.
Πως βοηθάει η ψυχοθεραπεια
Αρκετές μελέτες καταδεικνύουν την αποτελεσματικότητα των ψυχοθεραπειών, συχνά με ίση ή και καλύτερη από αυτή των φαρμάκων. Τα οφέλη της ψυχοθεραπείας ενδέχεται για πολλούς ασθενείς να έχουν πιο μόνιμο χαρακτήρα σε σχέση με τη φαρμακευτική αγωγή, ιδίως αν η τελευταία δεν είναι μόνιμη. Πέρα από τη βελτίωση που βιώνει σταδιακά ο ασθενής, οι επιδράσεις της ψυχοθεραπείας εκδηλώνονται και σε επίπεδο εγκεφάλου με θετικές αλλαγές στη νευροδιαβίβαση και στη συνδεσιμότητα εγκεφαλικών περιοχών.
Η ψυχοθεραπεία στοχεύει να βοηθήσει το άτομο. Μερικά καίρια οφέλη της μπορεί να είναι :
- Ύφεση ή/και απαλλαγή από συμπτώματα ψυχικών διαταραχών όπως π.χ. η αγχώδης διαταραχή και η κατάθλιψη
- Ύφεση ή/και απαλλαγή από ψυχολογικές δυσκολίες που δημιουργούν δυσφορία/δυσλειτουργία
- Καλλιέργεια της επίγνωσης και κατανόησης του τι συμβαίνει και γιατί συμβαίνει εντός του ψυχισμού (εξού και το γεγονός ότι η ψυχοθεραπεία μπορεί κάποιος να κάνει ανεξαρτήτως της ύπαρξης προβλήματος). Ο Πάπας Φραγκίσκος αποκάλυψε ότι έκανε ψυχανάλυση κάποια στιγμή στη ζωή του για να “διευκρινήσει κάποια πράγματα”
- Ανάδειξη της επίδρασης του παρελθόντος, μέσω της διαμόρφωσης της προσωπικότητας και σχημάτων εαυτού από παλαιότερες εμπειρίες, στην παρούσα ψυχική κατάσταση του ατόμου
- Ανάδειξη της επίδρασης του παρόντος στην ψυχική του κατάσταση, μέσω της αντίληψης του ατόμου για τα πράγματα γύρω του και πώς η τελευταία μπορεί να τροποποιηθεί.
- Βελτίωση του τρόπου που το άτομο σχετίζεται με άλλους ανθρώπους είτε εντός της οικογένειας, είτε φίλους, γνωστούς, ερωτικούς συντρόφους, συναδέλφους κ.α.
- Ενίσχυση πλευρών του εαυτού (αυτοβελτίωση), αυτοπεποίθησης και ωρίμανση προς μια πιο αυτόνομη προσωπικότητα.
- Ανάδειξη της λήψης αποφάσεων για τη ζωή μας ως αναπόφευκτη προσωπική υπόθεση του καθενός, όσο και αν συχνά προσπαθούμε συνειδητά ή ασυνείδητα να αποποιηθούμε τη σχετική ατομική ευθύνη.
Πως γίνεται η ψυχοθεραπεια
Η ψυχοθεραπεία μπορεί να είναι ατομική, οικογενειακή, ζεύγους, ομαδική. Οι σχολές ψυχοθεραπείας είναι πολλές με βασικότερες εξ’ αυτών τη Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT) , την Υπαρξιακή, τη Συστημική ,τη Ψυχοδυναμική, τη Gestalt, την Ομαδική και την Ψυχαναλυτική. Παρακλάδια αυτών έχουν αναπτυχθεί και συνεχίζουν να δημιουργούνται με το πέρασμα του χρόνου. Μια ολοκληρωμένη προσέγγιση φαίνεται ότι θα μπορούσε να περιλαμβάνει σύνθεση στοιχείων από τις προαναφερόμενες σχολές.
Η ψυχοθεραπεία διεξάγεται υπό κάποιες συνθήκες και κανόνες σε συνεδρίες διάρκειας συνήθως 45-50 λεπτών. Σημαντικές συνθήκες αποτελούν η δέσμευση και η συστηματικότητα.
Σήμερα η ψυχοθεραπεια είναι πολύ πιο προσιτή σε μεγάλη μερίδα του πληθυσμού. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι όπως και τα φάρμακα έχουν διαφορετική ανταπόκριση ανάλογα με τον άνθρωπο, έτσι και η ψυχοθεραπευτική προσέγγιση. Υπάρχουν πολλά είδη ψυχοθεραπείας διαθέσιμα αυτή τη στιγμή, καθένα από τα οποία μπορεί να προσφέρει λιγότερο ή περισσότερο. Σε κάποιους ταιριάζει η γνωσιακή, σε άλλους η ψυχοδυναμική, σε άλλους κάποια άλλη. Για αρκετά προβλήματα κατάλληλες θα ήταν ομαδικές ή/και οικογενειακές προσεγγίσεις.
Επιπλέον όπως και η φαρμακευτική αγωγή μπορεί να μην λειτουργεί σε όλους, το ίδιο ισχύει και για την ψυχοθεραπεία.
Η ψυχοθεραπεία διαφέρει από τη φαρμακευτική προσέγγιση
Μια αρνητική εμπειρία από ψυχοθεραπεία δε θα πρέπει να οδηγεί σε αρνητικά και βιαστικά συμπεράσματα ότι δε λειτουργεί, καθώς υπάρχουν αρκετοί λόγοι αρνητικής έκβασης, αρκετοί εκ των οποίων αφορούν αντικειμενικές συνθήκες ή υποκειμενικές δυσκολίες των θεραπευόμενων. Το κυνήγι της σωστής ψυχοθεραπείας είναι ένα μεγάλο πολύπλοκο θέμα και συχνά μπορεί να λειτουργήσει ως παραπέτασμα καπνού & αποφυγής κάποιων δύσκολων επιλογών για ορισμένους θεραπευόμενους.
Επιπλέον συχνά υπάρχουν παρερμηνείες για το πως λειτουργεί η ψυχοθεραπεία, όπως για παράδειγμα ότι θα προσφέρει έτοιμες λύσεις στο πιάτο ή ότι η πρώτη εντύπωση για τον θεραπευτή είναι καθοριστική και πολλά άλλα.
Η αποδοχή της ανάγκης για αλλαγή ορισμένων παραμέτρων της στάσης μας απέναντι στη ζωή αποτελεί συνήθως ζητούμενο. Αυτό ίσως δημιουργεί παρερμηνείες και αντιστάσεις σε πολλούς που σκέφτονται να μπουν σε ψυχοθεραπεία.
Ο ρόλος του ψυχοθεραπευτή δεν είναι να λαμβάνει τις αποφάσεις και να κατευθύνει τις επιλογές του θεραπευόμενου. Αν συμβαίνει αυτό, μετατοπίζεται ένα κεντρικό ζήτημα της ψυχοθεραπείας, το ζωτικό κομμάτι της αυτονόμησης, προς ένα άλλο, την υπακοή ή όχι στις “οδηγίες” ή την “εξουσία” του θεραπευτή.
Το τελευταίο το συναντάμε συνήθως περισσότερο στη θεραπεία με φάρμακα όπου η σωστή συμμόρφωση στις ιατρικές οδηγίες αποτελεί σημαντικό παράγοντα επιτυχίας μιας θεραπείας. Και σε αυτήν παρ’ όλ’ αυτά η συναίνεση του ασθενή αποτελεί πάντα προσωπική επιλογή.
Διαβάστε περισσότερα για το ζήτημα της προσωπικής αλλαγής.
Οι βραχείες θεραπείες αποτελούν απάντηση στις επιταγές της σύγχρονης εποχής και πιο συγκεκριμένα στην εύρεση άμεσων λύσεων για όλα τα προβλήματα. Σε αρκετές περιπτώσεις βραχείες θεραπείες διάρκειας 20-25 συνεδριών προσφέρουν αισθητό θετικό αποτέλεσμα στο θεραπευόμενο. Συχνά όμως η ανάγκη για μακράς πνοής ψυχοθεραπεία γίνεται εμφανής ώστε να υπάρχει χώρος και χρόνος για βελτίωση σε περισσότερα και πιο σύνθετα ζητήματα, αλλά και δυσλειτουργικές πλευρές της προσωπικότητας ορισμένων.
Η εμπειρία δείχνει συχνά ότι η αυστηρή υιοθέτηση χρονοδιαγράμματος δεν ευνοεί τη βέλτιστη ψυχοθεραπευτική αποτελεσματικότητα και το ερώτημα «πόσες συνεδρίες θα χρειαστώ» δεν μπορεί να προσδιοριστεί εξαρχής αξιόπιστα. Δεν είναι ασυνήθιστο το φαινόμενο του θεραπευόμενου που έχοντας ξεπεράσει τη διαταραχή του, επιθυμεί να συνεχίσει την ψυχοθεραπεία με αντικείμενο πλέον τη μεγαλύτερη αυτεπίγνωση και αυτοβελτίωση.
Η επιλογή της ψυχοθεραπείας
Η επιλογή ψυχοθεραπείας ή όχι και ποιας μορφής αποτελούν σύνθετα και σημαντικά ζητήματα υποεκτιμημένης βαρύτητας. Λόγω της πολυπαραγοντικής φύσης των ψυχικών διαταραχών, συχνά συνίστανται περισσότερες από μία θεραπευτικές παρεμβάσεις για το βέλτιστο αποτέλεσμα, οι οποίες όμως για πραγματιστικούς λόγους να μην είναι όλες ή ταυτόχρονα εφικτές.
Πιο απλά, δεν αρκεί μόνο η επιθυμία του θεραπευόμενου για έναρξη ψυχοθεραπείας στο να καθορίσει και το αν αυτή θα φέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα. Φυσικά είναι μεγάλης σημασίας και ένα πρώτο σημαντικό βήμα. Η φύση του προβλήματος όμως και το πως άλλες διαστάσεις της πραγματικότητας το επηρεάζουν είναι εξίσου σημαντικοί παράμετροι. Αναφέρονται συνοπτικά ακολούθως :Ατομικοί
- Βιολογικοί παράγοντες (άρα πιθανή σύσταση για φαρμακευτική αγωγή)
- Ψυχολογικοί παράγοντες (διαπροσωπικές δυσκολίες, πεποιθήσεις, σχήματα)
Κοινωνία
- Πολιτισμικές επιρροές, εθνικότητα
- Κοινωνικοί παράγοντες (κοινωνικές συνθήκες, φτώχεια, ανεργία, εκπαίδευση κ.α.)
- Κοινότητα-περίγυρος (συγγενείς, φιλίες, συναναστροφές, γειτονιά κ.α.)
Οικογένεια ζεύγος
- Σχέσεις, δυναμικά εντός της οικογένειας, πυρηνική οικογένεια, γάμος, σύζυγος, παιδιά
Η μη συναξιολόγηση των παραπάνω αλλά και η αδυναμία ενός και μόνο μοντέλου θεραπείας να καλύψει όλους τους ανωτέρω παράγοντες αποτελεί άλλον ένα λόγο αρνητικής έκβασης. Το ίδιο ισχύει και για τη φαρμακευτική θεραπεία.
Ο ισχυρισμός κάθε μεμονωμένης σχολής ψυχοθεραπείας ότι μπορεί να αποτελεί την καλύτερη μορφή θεραπείας των θεμάτων ψυχικής υγείας θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με επιφύλαξη.
Επομένως η απόφαση για έναρξη ψυχοθεραπείας είναι σκόπιμο να λαμβάνεται μετά από όσο το δυνατόν πιο σφαιρική εκτίμηση όλων των παραμέτρων, ενώ οι προσδοκίες και τα οφέλη θα πρέπει να τίθενται με ρεαλισμό και γνώμονα την πραγματικότητα.
Δεν είναι όλες οι θεραπείες για όλα τα προβλήματα και ούτε μιας μορφής θεραπεία μπορεί να επιλύσει όλα τα προβλήματα.Αυτό θα πρέπει να γίνεται κατανοητό στο μέγιστο εφικτό βαθμό σε όσους επιθυμούν να ξεκινήσουν μια θεραπευτική πορεία.
Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής