Παγκόσμια ημέρα ψυχικής υγείας : μια γιορτή;
Κάθε χρόνο στις 10 Οκτωβρίου “γιορτάζεται” η παγκόσμια ημέρα ψυχικής υγείας. Κάθε χρόνο τέτοια εποχή διοργανώνονται εκδηλώσεις όπου τονίζουμε όλοι οι ειδικοί και διάφοροι θεσμικοί αρμόδιοι τη μεγάλη σημασία της προαγωγής της ψυχικής υγείας. Είναι μια ευκαιρία να αναθερμαίνεται το ενδιαφέρον και η ευαισθητοποίηση του κοινού ώστε να μειώνεται λίγο περισσότερο ο στιγματισμός αιώνων που έχει ριζώσει στην ανθρώπινη συνείδηση. Υπό αυτή την έννοια η παγκόσμια ημέρα ψυχικής υγείας αποτελεί όπως και κάθε παγκόσμια ημέρα ένα θετικό θεσμό.
Από την άλλη πλευρά, μια πλευρά που εξετάζει περισσότερο την ουσία και λιγότερο το “φαίνεσθαι”, η παγκόσμια ημέρα ψυχικής υγείας δεν είναι και τόσο γιορτή αλλά ένα πυροτέχνημα από μεγάλα λόγια που για δεκαετίες δεν ακολουθούνται από αντίστοιχες πράξεις. Ναι δεν μπορούμε να αρνηθούμε ότι οι νέες γενιές αντιλαμβάνονται την ψυχική υγεία ως κάτι σημαντικό. Η βαρύτητα του στίγματος δεν είναι αυτή που ήταν. Όμως ποια είναι η πραγματικότητα της ψυχικής υγείας στην Ελλάδα όπως τη βιώνουν οι άμεσα ενδιαφερόμενοι, δηλαδή οι ασθενείς, οι φροντιστές, αλλά και οι εμπλεκόμενοι στις θεραπείες ειδικοί;
Παρακάτω βλέπετε σε screenshot ένα μικρό άρθρο που είχα γράψει δύο χρόνια πριν, στις 10 Οκτωβρίου του 2020.
Μέσα σε δύο χρόνια εν έτει 2022 δεν έχει αλλάξει τίποτα στο γενικό πλαίσιο και θα μπορούσα να γράφω ακριβώς τα ίδια. Τις διαπιστώσεις τις έχουμε κάνει εδώ και πολλά χρόνια, αλλά στην πράξη ελάχιστα πράγματα κινούνται. Να αναφερθώ στο παράδειγμα που χρησιμοποίησα τότε που αφορά στο θεσμικό πλαίσιο της αναγκαστικής νοσηλείας. Πράγματι το Μάη του 2022 ψηφίστηκε ένα νέο πλαίσιο όπου προβάλλεται ως μεταρρύθμιση η αλλαγή της διαδικασίας μεταφοράς των σοβαρά πασχόντων στις ψυχιατρικές κλινικές.
Μεταξύ άλλων, αφού τονίζεται με γλαφυρό τρόπο ότι ο ψυχιατρικός ασθενής δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως κρατούμενος εγκληματίας (άρα μέχρι το 2022 ως τέτοιος αντιμετωπιζόταν από το κράτος και το Ελληνικό Σύστημα Υγείας), γράφεται ότι “Με τη νέα διάταξη και με πρόσημο πρωτίστως ανθρωπιστικό, η διαδικασία ανατίθεται στο εξειδικευμένο ψυχιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό των Κοινοτικών Μονάδων Ψυχικής Υγείας και διενεργείται με ειδικά διαμορφωμένα οχήματα, υπό την διαρκή συντονιστική εποπτεία του Αυτοτελούς Τμήματος Επιχειρήσεων Υγείας του Ε.Κ.Α.Β.”
Ναι μόνο που αυτές οι κοινοτικές μονάδες και το προσωπικό κ.λ.π. δεν υπάρχουν! Με λίγα λόγια ψηφίστηκε ένας νόμος που πάει επιτέλους να κάνει κάτι καλό, όμως δεν μπορεί να εφαρμοστεί καθώς και οι ελάχιστες υποδομές που υπάρχουν δεν αρκούν. Όπως και η ίδια η Ελληνική Ψυχιατρική Εταιρεία (ΕΨΕ) αναφέρει στη δική της ανακοίνωση “απαιτείται η ανάπτυξη κοινοτικών μονάδων ψυχικής υγείας που θα καλύπτουν όλο το εύρος των αναγκών ψυχικής υγείας του γενικού πληθυσμού της χώρας μας.”
Η πραγματικότητα στην ελληνική ψυχική υγεία σήμερα
Παρατίθενται μόνο μερικά ενδεικτικά από τα πραγματικά προβλήματα που υφίστανται σήμερα.
Τα ειδικά ψυχιατρικά νοσοκομεία έχουν αποδυναμωθεί σε ιατρικό προσωπικό με αποτέλεσμα να μειώνεται ακόμη περισσότερο η δυνατότητά τους να καλύψουν επαρκές ποσοστό του πληθυσμού με σοβαρές ψυχικές διαταραχές και μάλιστα σε μια παρατεταμένη περίοδο κρίσεων τα τελευταία 12 χρόνια (οικονομική κρίση, πανδημία, ενεργειακή κρίση). Επιπλέον οι συνθήκες νοσηλείας επιδεινώνονται όλο και περισσότερο στο πλαίσιο της γενικότερης υποβάθμισης της συνολικής δημόσιας υγείας και παρά τις φιλότιμες προσπάθειες του υπάρχοντος προσωπικού που συχνά εργάζεται σε αυξημένους ρυθμούς. Η ήδη εύθραυστη εμπιστοσύνη των ψυχικά πασχόντων και των συγγενών τους σε θεραπείες και ειδικούς κλονίζεται ακόμη περισσότερο.
Υπάρχουν συστηματικά ελλείψεις βασικών ψυχιατρικών φαρμάκων, κάποια εκ των οποίων έχουν καταργηθεί/εξαφανιστεί από την ελληνική αγορά. Το φαινόμενο οφείλεται ως επί το πλείστον στην “ελεύθερη αγορά” που όμως φαίνεται ότι δεν αυτορρυθμίζεται και τόσο καλά στην ψυχική υγεία. Το αποτέλεσμα είναι να αποσταθεροποιούνται ασθενείς που διαχρονικά ήταν λειτουργικοί με μια σταθερή αγωγή. Παράλληλα νέες νομοθετικές ρυθμίσεις που αλλάζουν το τοπίο της συνταγογράφησης, υποχρεώνουν μερίδα ασθενών να αποτανθούν σε δημόσιους φορείς υγείας, αλλάζοντας βίαια το υπάρχον θεραπευτικό τους πλαίσιο, προκαλώντας νέα αποσταθεροποίηση.
Η προσφορά ψυχοθεραπείας σε κέντρα ψυχικής υγείας δεν αρκεί για τη μεγάλη ζήτηση των εισοδηματικά ασθενέστερων, ενώ συχνά είναι και χρονικά περιορισμένη. Η ψυχοθεραπεία παρέχεται εκτενώς σε ιδιωτικό επίπεδο όπου όμως τα κόστη είναι υψηλά.
Η επένδυση στην ψυχική υγεία είναι αστεία και περιορίζεται στο επίπεδο των ΜΚΟ. Βάσει μελετών οι σχετικές επενδύσεις θα απέβαιναν μακροπρόθεσμα αποδοτικές για τον κρατικό προϋπολογισμό. Κάποιοι όμως κωφεύουν διαχρονικά. Ακόμη πιο αστεία είναι η παροχή κινήτρων για έρευνα και για ανάπτυξη νέων καινοτόμων θεραπειών όπως το rtms.
Είναι πράγματι προτεραιότητα η ψυχική υγεία;
Θα πρέπει να αναγνωρίζουμε καταρχήν τα θετικά : Ο κόσμος έχει μεγαλύτερη επίγνωση για τη μεγάλη σημασία της ψυχικής υγείας και θα πρέπει να χτίσουμε όσο μπορούμε συλλογικά ως ανθρωπότητα πάνω σε αυτό.
Όμως..
Οι γενικότερες πολιτικοοικονομικές εξελίξεις σε παγκόσμιο αλλά και εθνικό επίπεδο καθιστούν τις συνθήκες διαβίωσης δυσχερέστερες και εντέλει δυσμενείς για την ψυχική υγεία. Η φετινή παγκόσμια ημέρα ψυχικής υγείας έχει θέμα: «Κάνοντας την ψυχική υγεία και ευεξία παγκόσμια προτεραιότητα». Πρόκειται δυστυχώς για άλλη μια συλλογική εφαρμογή του γνωστού γνωμικού “Δάσκαλε που δίδασκες και νόμο δεν εκράτεις”. Οι πράξεις δείχνουν ότι η ψυχική υγεία δεν αποτελεί και μεγάλη προτεραιότητα για τους ρυθμιστές του παγκόσμιου γίγνεσθαι. Η μια κρίση ακολουθεί μετά την άλλη : Οικονομικές & ενεργειακές κρίσεις, πανδημία, πόλεμοι, κλιματική αλλαγή. Όλα έχουν το τίμημά τους και στον ανθρώπινο ψυχισμό.
Η κατάθλιψη έχει φτάσει να είναι σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας η πρώτη σε όλες τις ασθένειες αιτία αναπηρίας. Γιατί σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του WHO ο επιπολασμός της κατάθλιψης έχει αύξηση 18% και οι αγχώδεις διαταραχές 15% μεταξύ 2005-2015;
Κάποιοι θα πουν ότι η αύξηση των ποσοστών ορισμένων ψυχικών διαταραχών είναι πολυπαραγοντικό φαινόμενο και θα έχουν δίκιο. Αυτό όμως δεν αναιρεί το πρόβλημα.
Η πανδημία του κορωνοϊού έδωσε πολύτιμα μαθήματα για όσους ήταν διατεθειμένοι να τα αντιληφθούν. Η τελική ετυμηγορία για την αποτελεσματικότητα της συλλογικής αντίδρασης σε επίπεδο κυβερνήσεων δεν είναι κολακευτική και δεν είναι λίγες οι φωνές που πρεσβεύουν αυτή την άποψη. Η εστίαση στη ατομική ευθύνη είναι πολύ σημαντική, αλλά δεν αρκεί.
Αντίστοιχο πρέπει να είναι το μήνυμα για την Παγκόσμια ημέρα ψυχικής υγείας. Πέρα από την ατομική φροντίδα του καθενός για την ψυχική του υγεία (που με αυτόν τον τρόπο υποστηρίζει τελικά τη συνολική του υγεία και ευεξία) χρειάζεται αναβάθμιση τόσο στις ουσιαστικές δράσεις που τα κράτη αναλαμβάνουν στον τομέα, όσο και μια γενικότερη αλλαγή νοοτροπίας όπου η πρόσβαση στο ευζειν θα είναι διαθέσιμη για όλο και μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού.
Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής