Τι είναι ο προμετωπιαίος λοβός
Ο προμετωπιαίος λοβός είναι μια δομή στο μπροστινό μέρος του εγκεφάλου, πίσω και πάνω από το κούτελο. Είμαι μέρος της ευρύτερης περιοχής του μετωπιαίου λοβού και αποτελεί το 12% περίπου του συνολικού όγκου του εγκεφάλου. Ο προμετωπιαίος λοβός θεωρείται το κέντρο ελέγχου της εκτελεστικής λειτουργίας (executive function) και μιας σειράς ανώτερων νοητικών λειτουργιών του ανθρώπου.
Ο προμετωπιαίος λοβός (PFC) περιλαμβάνει τόσο σύνθετα τοπικά κυκλώματα όσο και συνδέσεις με άλλες περιοχές του εγκεφάλου. Είναι σε μεγάλο βαθμό συνδεδεμένος με άλλες περιοχές όπως το εγκεφαλικό στέλεχος, ο θαλάμος, τα βασικά γάγγλια και το μεταιχμιακό σύστημα. Οι συνδέσεις αυτές είναι μεγάλης σημασίας για τις γνωστικές λειτουργίες, τη μνήμη και το συναίσθημα. Διαιρείται στα εξής τμήματα, το καθένα με ξεχωριστούς σημαντικούς ρόλους :
- Πλαγιοραχιαίο
- Κογχομετωπιαίο
- Μεσοκοιλιακό
Λειτουργίες προμετωπιαίου λοβού
Αναφέρονται ενδεικτικά οι εξής
- Ρύθμιση συμπεριφοράς
- Ρύθμιση συναισθηματικής έκφρασης
- Προσοχή & Συγκέντρωση
- Δημιουργικότητα
- Σχεδιασμός
- Ιεράρχηση προτεραιοτήτων
- Επίλυση προβλημάτων
- Λήψη αποφάσεων
- Κριτική ικανότητα
- Μάθηση από την εμπειρία
- Κοινωνική συμπεριφορά
- Ανασταλτικός έλεγχος
Ο πλαγιοραχιαίος φλοιός έχει βασικό συντονιστικό ρόλο στην ανθρώπινη γνωστική λειτουργία. Μειζονος σημασίας για τη συναισθηματική ρύθμιση και την ενεργό μνήμη είναι οι συνδέσεις του με δομές του μεταιχμιακού συστήματος όπως η αμυγδαλή και ο ιππόκαμπος. Πολλές έρευνες τις τελευταίες δεκαετίες επιβεβαιώνουν υπολειτουργία του πλαγιοραχιαίου φλοιού στη μείζονα κατάθλιψη, εξού και νέες θεραπείες για την αντιμετώπισή της όπως ο διακρανιακός μαγνητικός ερεθισμός στοχεύουν σε αυτή την περιοχή.
Ο κογχομετωπιαίος φλοιός συνδέεται με την παρορμητικότητα και επιθετική και βίαιη συμπεριφορά. Επιπλέον συσχετίζεται με την εκμάθηση της ανταμοιβής, την αξιολόγηση μεταξύ ποιών ενεργειών θα φέρουν ανταμοιβή και ποιών όχι, την κοινωνική συμπεριφορά, τη λήψη αποφάσεων βάσει συναισθήματος.
Ο προμετωπιαίος λοβός θεωρείται ως το «κέντρο της προσωπικότητας» και είναι η φλοιική περιοχή που καθορίζει τη μοναδική μας ταυτότητα, αυτό που είμαστε δηλαδή ως άτομα. Σύμφωνα με αυτήν την οπτική, εάν αφαιρεθεί ο προμετωπιαίος λοβός μας, θα κυριαρχούσαν οι επιθυμίες και οι παρορμήσεις μας, θα χάναμε την ικανότητα να σκεφτόμαστε τις συνέπειες των πράξεών μας και να σχεδιάζουμε το μέλλον.
Αυτή η θεωρία υποστηρίζεται από τη διάσημη, αν και πρόσφατα αμφισβητούμενη μελέτη περίπτωσης του Phineas Gage, ενός εργάτη σε σιδηρόδρομο, του οποίου η προσωπικότητα άλλαξε αφού έχασε ένα μέρος του προμετωπιαίου φλοιού του. Το επίμαχο συμβάν συνέβη σε εργατικό ατύχημα στις 13 Σεπτεμβρίου 1848 στην Αμερική, κατά το οποίο μια σιδερένια ράβδος εισχώρησε στο κεφάλι του.
Ο προμετωπιαίος φλοιός είναι δομή ιδιαίτερα σημαντική για τη συνείδηση καθώς ενεργοποιείται όταν μια εμπειρία γίνεται συνειδητή. Διαφορετικές ιδέες και αντιλήψεις συνδέονται μαζί σε αυτήν την περιοχή, συμβάλλοντας στη δημιουργία των συνειδητών μας εμπειριών.
Έχοντας τόσο ευρύ ρόλο ως κέντρο ελέγχου του εγκεφάλου, δεν είναι παράξενο που δυσλειτουργία στον προμετωπιαίο φλοιό ανευρίσκεται ουσιαστικά στη συντριπτική πλειοψηφία των ψυχικών διαταραχών όπως η διπολική διαταραχή, η κατάθλιψη, η σχιζοφρένεια, η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας, ο αυτισμός, οι αγχώδεις διαταραχές και οι εξαρτήσεις. Επιπλέον το στρες μεταβάλλει τη λειτουργία του προμετωπιαίου φλοιού επιδρώντας σε συγκεκριμένα νευροπεπτίδια που φαίνεται ότι δεν ρυθμίζονται σωστά στις ανωτέρω νευροψυχιατρικές διαταραχές.
Μετωπιαίος λοβός
Ο μετωπιαίος λοβός είναι αποτελεί την ευρύτερη πρόσθια περιοχή του εγκεφάλου που ξεκινώντας από τη μέση προς τα μπρος περιλαμβάνει (όπως φαίνεται και στην εικόνα) :
- τον προμετωπιαίο φλοιό
- τον κινητικό και προκινητικό φλοιό, δομές υπεύθυνες για την κίνηση,
- καθώς και την περιοχή του Broca, μια σημαντική δομή στο κυρίαρχο ημισφαίριο του εγκεφάλου (το αριστερό στο 97% των ανθρώπων) υπεύθυνη για την παραγωγή ομιλίας.
Σύνδρομο μετωπιαίου λοβού
Καθώς οι μετωπιαίοι λοβοί βρίσκονται στο μπροστινό μέρος του εγκεφάλου και είναι μεγάλοι σε μέγεθος, αυτό τους καθιστά πιο ευάλωτους σε τραυματικούς εγκεφαλικούς τραυματισμούς, με βλάβη σε αυτήν την περιοχή να προκαλεί διάφορα συμπτώματα.
Παρακάτω είναι μια λίστα με συμπτώματα που μπορεί να εμφανιστούν εάν ένα άτομο έχει υποστεί βλάβη στον μετωπιαίο λοβό του:
- Παράλυση
- Αλλαγές στη διάθεση
- Ελλείμματα προσοχής
- Άτυπες κοινωνικές δεξιότητες
- Δυσκολία επίλυσης προβλημάτων
- Έλλειψη ελέγχου ώθησης / ανάληψης κινδύνων
- Απώλεια αυθορμητισμού στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις
- Μειωμένο κίνητρο
- Μειωμένη κρίση
- Μειωμένη δημιουργικότητα
Η ζημιά στην περιοχή Broca ειδικότερα, προκαλεί αφασία επηρεάζοντας την ικανότητα ομιλίας, κατανόησης γλώσσας και δημιουργίας συνεκτικών προτάσεων.
Στο μικρό αυτό άρθρο παρέχεται μια συνοπτική παρουσίαση ορισμένων εκ των υπαρχόντων γνώσεων της νευροεπιστήμης για τον προμετωπιαίο λοβό ως μέρος του ευρύτερου μετωπιαίου λοβού του ανθρώπου. Στην πραγματικότητα οι ρόλοι του είναι περισσότεροι και οι συνδέσεις του πολυσύνθετες, κάτι βέβαια που ισχύει συνολικά για τον εγκέφαλο. Η έρευνα για την αποσαφήνιση τους είναι πάντα σε εξέλιξη!
Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής