Η επιβολή της θετικότητας
Η κουλτούρα της θετικότητας έχει αναμφισβήτητα κερδίσει έδαφος τα τελευταία χρόνια, ειδικότερα με την ιλιγγιώδη ανάπτυξη των social media μέσω των οποίων προωθείται η κατασκευή ενός «άρτιου» εαυτού, απαλλαγμένου από ψεγάδια σωματικής και ψυχολογικής φύσης. Παρασυρμένοι σε αυτό τον κατακλυσμό εξιδανικευμένων εικόνων, δύσκολα μας μένουν περιθώρια ενδοσκόπησης, ώστε να παρατηρήσουμε τι συναισθήματα μας προκαλούν.
Η προαγωγή της ευημερίας και η ψυχολογική ενδυνάμωση του ατόμου έχουν εξαιρετική σημασία. Εντούτοις, η πίεση για θετικά συναισθήματα (τοξική θετικότητα), μια τάση που προάγεται κατά κόρον μέσω εκφράσεων, όπως «μην το σκέφτεσαι», «σκέψου θετικά», «πρέπει να έχεις θετική ενέργεια» κ.α. από αυτόκλητους ειδικούς και βιβλία αυτοβοήθειας/ αυτό-βελτίωσης μας οδηγεί σε συνεχή ντροπή εφόσον δεν εναρμονιζόμαστε. Αυτή η «τυραννία της χαράς», καθώς και η θέση μη ρεαλιστικών στόχων, η άρνηση της πραγματικότητας όταν συμβαίνει κάτι δυσάρεστο και η αποφυγή της βίωσης και της έκφρασης των αρνητικών συναισθημάτων μπορεί εκ πρώτης όψεως να επιφέρουν θετικά αποτελέσματα και κάποιος -τουλάχιστον επιφανειακά- να παρουσιάζει την κοινωνικά αρεστή εικόνα ενός ανέμελου και χαμογελαστού ατόμου, ενίοτε όμως κρύβουν πίσω τους την περίφημη «χαμογελαστή κατάθλιψη».
Χαρακτηριστικά, μια αρχή που διατηρεί εξέχουσα θέση στις παραπάνω θεωρίες είναι ότι «ο καθένας μπορεί να δημιουργήσει την ευτυχία του αρκεί να το θέλει και να προσπαθήσει». Όσο αισιόδοξη κι αν ακούγεται αυτή η πρόταση, απέχει παρασάγγας από την πραγματικότητα, υποβαθμίζοντας τα υποκειμενικά βιώματα και τις αρνητικές πτυχές της ζωής. Το σημαντικότερο, όμως, είναι ότι αποδίδει μια ευθύνη, κάνοντας τους ανθρώπους να αισθάνονται ενοχές σε περίπτωση που δεν φθάσουν στο επιθυμητό αποτέλεσμα, καθώς οι ίδιοι φταίνε και «απέτυχαν», παραδείγματος χάριν όταν κάποιος μάχεται με μια ασθένεια και καταλήγει να πιστεύει ότι εκείνος δεν προσπαθεί όσο πρέπει.
Στο ίδιο πλαίσιο, αντίστοιχη πίεση θετικότητας ενδέχεται να βιώνουν ορισμένοι και κατά την περίοδο της πανδημίας του κορωνοϊού. Το άγχος και οι πιέσεις που δημιουργούν η αβεβαιότητα της ασθένειας και οι περιορισμοί του lockdown δεν αντιμετωπίζονται με το «να μην το σκεφτόμαστε», ούτε με το συνεχή βομβαρδισμό ιδεών και τρόπων για το πώς θα έπρεπε να αξιοποιηθεί «ιδανικά», «σωστά» και «παραγωγικά» ο χρόνος της καραντίνας και της παραμονής στο σπίτι. Αυτό από την άλλη πλευρά δε σημαίνει ότι θα πρέπει να σκεφτόμαστε συνέχεια το χειρότερο. Όμως, είναι φυσιολογικό να περνάμε όλοι δύσκολα και ας το πούμε ανοιχτά. Η ανοχή της αβεβαιότητας δεν είναι αυτονόητη υπόθεση.
Επιπλέον, υπό μια ευρύτερη οπτική, είναι σημαντικό να απενεχοποιηθεί η έννοια της «αρνητικότητας». Η ευτυχία των ανθρώπων δεν είναι αυτονόητη, ούτε οφείλει να ορίζεται από καθολικά κριτήρια επιμελώς οριοθετημένα. Η εικόνα ενός διαρκώς χαρούμενου ατόμου, που τίποτα δεν μπορεί να το λαβώσει, κατευθείαν μοιάζει πλασματική. Η θέαση παρόμοιων εικόνων σε καθημερινή βάση στα σόσιαλ μίντια οδηγεί σε ένα φαύλο κύκλο σύγκρισης που εμπεριέχει άγχος και ζήλεια. Ταυτόχρονα μπορεί να είναι και μία αιτία της «κρυφής», «ένοχης» χαράς που οι περισσότεροι νιώθουν κουτσομπολεύοντας τα αρνητικά νέα των άλλων. Έτσι, η θετικότητα γίνεται τοξική.
Η ζωή περιλαμβάνει ευχάριστες, δυσάρεστες ακόμη και τραγικές στιγμές. Θα συμβούν πολλά πράγματα κατά τη διάρκεια της που θα προξενήσουν θυμό, πόνο, ντροπή, άγχος, ενοχές και λύπη. Μερικές φορές σε μια δύσκολη κατάσταση, μπορεί να περάσουμε και από όλα τα παραπάνω στάδια. Πρόκειται για μια διαδικασία, η βίωση της οποίας δύναται να είναι και μακροπρόθεσμα θεραπευτική. Η άρνηση των δυσάρεστων συναισθημάτων δεν τα εξαφανίζει. Όταν αυτά δεν εκφράζονται, συχνά συσσωρεύονται και δημιουργούν εσωτερική πίεση, εξάντληση και χρόνιο στρες.
Προς την εξισορρόπηση της συναισθηματικής μας κατάστασης θα βοηθούσε η ενίσχυση της ενημερότητάς μας για το πώς νιώθουμε. Η αναζήτηση βοήθειας σε αυτές τις περιπτώσεις δεν συνεπάγεται σε καμία περίπτωση αδυναμία, αλλά συνιστά δύναμη και συχνά ανάγκη. Η αποδοχή και η έκφραση των δυσάρεστων συναισθημάτων μπορεί να οδηγήσει στην υγιή αντιμετώπισή τους χωρίς συνεχή επικριτικότητα, την ενδυνάμωση της ανθεκτικότητας, την ανάπτυξη υγιών σχέσεων και την ενίσχυση της ενσυναίσθησης. Η ανθρώπινη φύση είναι πολυδιάστατη και τα αρνητικά συναισθήματα μέρος της, θέλουμε δε θέλουμε. Άλλωστε, επειδή γνωρίζουμε τη θλίψη μπορούμε να κατανοήσουμε τους άλλους και αντίστοιχα, να μας κατανοήσουν και εκείνοι.
Συγγραφή : Σαββίνα Ντουρακοπούλου Ψυχολόγος
Συγγραφή & Επιμέλεια : Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής