Τι είναι η προσοχή
Η προσοχή αποτελεί μια ανώτερη ψυχική λειτουργία μέσω της οποίας επιτυγχάνεται ενεργητική ή παθητική εστίαση σε αισθητηριακά δεδομένα ή σε άλλες ανώτερες λειτουργίες.
Προσοχή και υπερβολικό άγχος
Οι αγχώδεις διαταραχές χαρακτηρίζονται από την προδιάθεση της προσοχής σε συναισθηματικά απειλητικές πληροφορίες. Λεκτικά ερεθίσματα με αρνητικά φορτισμένο περιεχόμενο όπως «καρκίνος», «ασθένεια», «τρομοκρατία», «περικοπές» κ.λ.π. αλλά και οπτικά όπως μια εικόνα πολέμου ή φυσικής καταστροφής τείνουν να προκαλέσουν την αυτόματη εστίαση σε αυτά στους αγχώδεις ασθενείς και λιγότερο ως καθόλου στους μη αγχώδεις.
Δείτε το παρακάτω αρχαίο ταοϊστικό κείμενο Λιε Τσι που αποτυπώνει όμορφα την προκατάληψη προσοχής
Με τον μηχανισμό αυτό η καθημερινότητα των ασθενών αυτών «βρίθει» από απειλές και κινδύνους. Πρέπει να σημειωθεί ότι ενώ η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων θα παρουσιάσει έντονη αντίδραση σε ένα άμεσα απειλητικό συμβάν π.χ. ένας ληστής να μας σταματήσει στο δρόμο με ένα όπλο στο χέρι, οι αγχώδεις ασθενείς θα παρουσιάσουν έντονη αντίδραση και σε μέτριας έντασης ή δυνητικά ερεθίσματα π.χ. θα περπατάνε ελέγχοντας συνεχώς γύρω τους για πιθανή προσέγγιση από «επικίνδυνο άτομο».
Παράλληλα, η διαρκής εστίαση της προσοχής σε απειλητικά ερεθίσματα έχει ως αποτέλεσμα τη «στένωσή» της (tunnel vision). Με απλά λόγια αφήνεται μικρό περιθώριο στην εστίαση της προσοχής σε μη απειλητικά χαρακτηριστικά των ερεθισμάτων ή σε άλλα ερεθίσματα που υποδεικνύουν ασφάλεια αντί για κίνδυνο. Εάν αυτά λαμβάνονταν υπ’ όψιν, η επίδρασή τους θα ήταν ευεργετική για μια λιγότερο αγχώδη τελική ερμηνεία των «απειλητικών» καταστάσεων. Το γεγονός αυτό οδηγεί στην επινόηση άλλων συμπεριφορών ασφαλείας, οι οποίες ναι μεν παροδικά αποτρέπουν την εκδήλωση του άγχους, μακροπρόθεσμα όμως δεν είναι θεραπευτικές διότι οι καταστροφικές ερμηνείες διαιωνίζονται.
Για να γίνει περισσότερο κατανοητό το παραπάνω, ας εξετάσουμε ένα υποθετικό παράδειγμα στο οποίο ένας αγοραφοβικός ασθενής δε βγαίνει έξω από το σπίτι μόνος του γιατί φοβάται ότι θα του συμβεί μια δύσπνοια και θα μείνει αβοήθητος. Το να βγαίνει πάντα συνοδευόμενος θα του μειώσει το άγχος. Δε θα τον βοηθήσει όμως να αντικρούσει τις αβάσιμες ιδέες και πεποιθήσεις ότι είναι ευάλωτος, ότι η εκδήλωση της δύσπνοιας είναι πιθανή εώς σίγουρη και ότι μια δύσπνοια είναι 100% των περιπτώσεων καταστροφική. Επιπλέον δεν είναι αντικειμενικά δυνατόν και λειτουργικό να κυκλοφορεί πάντα συνοδευόμενος. Η ίδια λογική έχει να κάνει και με την αποφυγή διαφόρων καταστάσεων.
Η προσοχή είναι μόνο μία από τις γνωσιακές παραμέτρους που δυσλειτουργούν σε μια αγχώδη διαταραχή και μέρος της γνωσιακής ψυχοθεραπείας για το άγχος εστιάζεται στη λειτουργία αυτή.
Άλλη διαταραχή στην οποία η προσοχή δυσλειτουργεί είναι η ΔΕΠΥ (διαταραχή ελλειμματικής προσοχής & υπερκινητικότητας).
Η λειτουργία της προσοχής νευροβιολογικά επιτελείται από την πλαγιοραχιαία περιοχή του προμετωπιαίου φλοιού και την πρόσθια έλικα του προσαγωγίου, τμήμα του μεταιχμιακού συστήματος.
Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής