Τι είναι η σχιζοφρένεια
Η σχιζοφρένεια είναι μία σοβαρή ψυχική διαταραχή, που εμφανίζεται με συχνότητα περίπου 1 στους 100 ανθρώπους παγκοσμίως και διαχρονικά. Η συνηθέστερη ηλικία εμφάνισης είναι μεταξύ 18 και 30 ετών, αν και δεν αποκλείεται να εμφανιστεί σε μικρότερη (εφηβεία) ή μεγαλύτερη ηλικία (όψιμη σχιζοφρένεια).
Η σχιζοφρένεια ανήκει στις ψυχωτικές διαταραχές. Αυξανόμενα στοιχεία δείχνουν ότι όπως και οι υπόλοιπες ψυχωτικές διαταραχές αποτελεί μέρος ενός ευρέος και ετερογενούς συνδρόμου, παρά μια συγκεκριμένη ασθένεια, που αποτελεί μέρος ενός πολύπλευρου φάσματος ψύχωσης.
Κύρια συμπτώματα της σχιζοφρένειας
- Παραληρητικές ιδέες : Πρόκειται για βαθιά εγκυστωμένες πεποιθήσεις και τρόποι σκέψης, λανθασμένες ή/και ασύμβατες με την τρέχουσα εξωτερική ή εσωτερική πραγματικότητα ή με το εκάστοτε κοινωνικό και πολιτιστικό πλαίσιο. Γίνονται έμμονες ιδέες καθώς ο ασθενής είναι συνήθως απόλυτα πεπεισμένος για την ισχύ των ιδεών αυτών, έτσι ώστε λογικά επιχειρήματα να μην εμποδίζουν τη συνέχιση της ύπαρξής τους.
- Διαταραχές αντίληψης : Σε αυτές περιλαμβάνονται οι ψευδαισθήσεις, δηλαδή αντιληπτικά βιώματα επί απουσίας υπαρκτών εξωτερικών/εσωτερικών ερεθισμάτων και οι παραισθήσεις, δηλαδή διαστρεβλωμένα βιώματα υπαρκτών εξωτερικών/εσωτερικών ερεθισμάτων.
Οι πιο συχνές είναι οι ακουστικές ψευδαισθήσεις, που συνήθως βιώνονται ως φωνές στο κεφάλι ή διάλογοι μεταξύ ατόμων ή του ασθενή με άλλα άτομα και οι οπτικές. Όλες όμως οι αισθήσεις μπορεί πιο σπάνια να επηρεαστούν. Έτσι συμβαίνουν οι απτικές (αφή), οι οσφρητικές, οι γευστικές και οι κιναισθητικές ψευδαισθήσεις (αλλοίωση/ακούσια μετατόπιση εσωτερικών οργάνων/μελών του σώματος).
Όταν πρωτοεμφανίζεται ψευδαίσθηση ο ασθενής ξαφνιάζεται και ενδεχομένως φοβάται έντονα. Αργότερα περνάει στη φάση της οργάνωσης, δηλαδή της προσαρμογής στις ψευδαισθήσεις και εντέλει της σταθεροποίησης όπου οι ψευδαισθήσεις έχουν γίνει μέρος της ζωής του.
Σε πιο βαριές περιπτώσεις σχιζοφρένειας η πραγματικότητα από τη φαντασία γίνεται δύσκολο να διαχωριστεί, κάτι που φαίνεται ότι αφορά δυσλειτουργία συγκεκριμένων νευρικών κυττάρων.
- Διαταραχή στο λόγο που εκδηλώνεται με την ασυναρτησία (χάλαση συνειρμού), τη διαταραχή του φυσιολογικού ειρμού της ομιλίας, την ιδεοφυγή, τις ανακοπές κ.α.
- Διαταραχές συμπεριφοράς : Εδώ εντάσσεται η εκκεντρική συμπεριφορά, η επιθετικότητα προς τρίτους, οι υλικές καταστροφές, η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά.
- Διαταραχή ψυχοκινητικότητας : Πρόκειται για την παθολογική επίδραση της ψυχικής κατάστασης στη φυσιολογική κινητική δραστηριότητα του ατόμου. Εδώ αναφερόμαστε στην υπερβολική ανησυχία ως την ανεξέλεγκτη διέγερση, αλλά και το φαινόμενο των παράδοξων κινητικών εκδηλώσεων όπως η κατατονία, οι στερεοτυπίες, η ηχωλαλία/ηχωπραξία, ο αρνητισμός κ.α.
- Διαταραχή στο συναίσθημα με τη λεγόμενη άμβλυση/επιπέδωσή του, δηλαδή τη μείωση της ανταπόκρισης του συναισθήματος σε εξωτερικά ερεθίσματα, τη συναισθηματική δυσαρμονία κ.α.
Διαταραχές σε γνωστικές λειτουργίες
- Μνήμη εργασίας (ενεργός)
- Σημασιολογική μνήμη
- Προσοχή
- Συγκέντρωση
- Ικανότητα επίλυσης προβλημάτων κ.α.
Αλλαγές στη γνωστική λειτουργία μπορεί είναι παρούσες κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης και πριν από την εμφάνιση της ψύχωσης, παίρνοντας τη μορφή σταθερής γνωστικής δυσλειτουργίας κατά την ενηλικίωση. Υπάρχουν ενδείξεις ότι η παθολογία στις γνωστικές λειτουργίες είναι ξέχωρη από τα υπόλοιπα συμπτώματα και δε σχετίζεται με τη βαρύτητά τους. Οι γνωστικές διαταραχές μπορεί να επιμένουν ακόμη και όταν τα άλλα συμπτώματα βρίσκονται σε ύφεση και συμβάλλουν στην αναπηρία της νόσου.
Τα γνωστικά ελλείμματα της σχιζοφρένειας περιλαμβάνουν σημαντική δυσλειτουργία στον πλαγιοραχιαίο προμετωπιαίο φλοιό (dlPFC), συμπεριλαμβανομένων των ελλειμμάτων στη μνήμη εργασίας (Weinberger et al. 1986; Park and Holzman 1992; Barch et al. 2001; Keefe et al. 2006; Barch and Ceaser). Οι ασθενείς με σχιζοφρένεια είχαν μειωμένη ενεργοποίηση του dlPFC κατά την άμεση επεξεργασία των πληροφοριών (Driesen et al. 2008).
Είναι σημαντικό ότι οι μελέτες fMRI έδειξαν επίσης ότι τα ελλείμματα μνήμης εργασίας και η μειωμένη ενεργοποίηση του dlPFC συσχετίζονται με συμπτώματα διαταραχής της σκέψης σε ασθενείς με σχιζοφρένεια, συνδέοντας έτσι τη γνωστική εξασθένηση με ένα κλασικό σύμπτωμα της ασθένειας (Perlstein et al. 2001). Ένα ελάττωμα στη μνήμη εργασίας –την ικανότητα καθοδήγησης της συμπεριφοράς με αναπαραστάσεις– μπορεί να είναι η θεμελιώδης βλάβη που οδηγεί στη διαταραχή της σκέψης (Goldman-Rakic 1994).
Όταν συμβαίνουν τα παρακάτω (απουσία κατάχρησης ουσιών) η πιθανότητα σχιζοφρένειας είναι πολύ υψηλή :
- Ηχώ της σκέψης
- Ακουστικές ψευδαισθήσεις επικριτικές ή σχολιασμού του ασθενή στο τρίτο πρόσωπο υπό μορφή δήλωσης και απάντησης
- Σωματικές ψευδαισθήσεις που ο ασθενής πιστεύει ότι προκαλούνται από εξωτερικές επιδράσεις
- Ανακοπή σκέψης, παρεμβολή σκέψεων
- Εκπομπή αναμετάδοση σκέψης
Τύποι σχιζοφρένειας
Οι πιο κοινοί τύποι είναι οι παρακάτω, αν και δεν είναι ασυνήθιστο να βλέπουμε κλινικές εικόνες μεικτές, δηλαδή με συμπτώματα από όλους τους τύπους (αδιαφοροποίητη μορφή). Οι τύποι αυτοί δε θεωρούνται πλέον ως ξεχωριστές καταστάσεις στην τελευταία έκδοση του διαγνωστικού εγχειριδίου DSM V που δημοσιεύθηκε το 2013. Η διαταραχή θα περιλαμβάνεται πλέον στο φάσμα σχιζοφρένειας και άλλων πρωτογενών ψυχωτικών διαταραχών στην 11η αναθεώρηση της Διεθνούς Στατιστικής Ταξινόμησης Νοσημάτων και Σχετικών Προβλημάτων Υγείας ή ICD-11.
Παρανοϊκή σχιζοφρένεια
Η μορφή αυτή είναι η πιο συχνή και διαγιγνώσκεται όταν προεξάρχουν στα συμπτώματα το παραλήρημα, οι ψευδαισθήσεις (π.χ. φωνές) και ο αποδιοργανωμένος λόγος.
Ηβηφρενική σχιζοφρένεια
Σε αυτή τη σοβαρή μορφή που συνήθως έχει πρώιμη έναρξη στην εφηβεία τα συμπτώματα που εκδηλώνονται κυρίως αφορούν το λόγο, τη συμπεριφορά, τη σκέψη και την ψυχοκινητικότητα όπως :
- Ψυχοκινητική ανησυχία
- Μη οργανωμένη ομιλία με σημαντικό βαθμό ασυναρτησίας (γλωσσική σαλάτα), λεκτικούς ιδιοτροπισμούς, αυτοματισμούς και στερεοτυπίες, ιδεοληψίες
- Αποδιοργανωμένη σκέψη
- Ακατάλληλη, απρόσφορη, ρηχή συναισθηματική απόκριση
- Παιδικόμορφη, ιδιόμορφη συμπεριφορά
Η ηβηφρενική σχιζοφρένεια έχει χαμηλή πρόγνωση και παράγοντας κινδύνου για ανθεκτική σχιζοφρένεια.
Υπολειμματική σχιζοφρένεια
Στην υπολειμματική μορφή επικρατούν τα αρνητικά συμπτώματα δηλαδή αυτά που αφορούν γνωσιακές λειτουργίες, συναίσθημα και φροντίδα εαυτού, όπως :
- Έλλειψη συναισθημάτων ή περιορισμένο εύρος συναισθημάτων
- Αβουλία
- Απόσυρση και απομόνωση από οικογένεια, φίλους και κοινωνικές δραστηριότητες
- Περιορισμένη ομιλία
- Έλλειψη κινήτρου
- Απώλεια ευχαρίστησης ή ενδιαφέροντος για τη ζωή
- Κακές συνήθειες υγιεινής και περιποίησης
- Ανηδονία
Μπορεί και εδώ να υπάρχουν ιδεοληψίες.
Αίτια σχιζοφρένειας
Τα αίτια της σχιζοφρένιας δεν είναι σαφώς εντοπισμένα, αν και οι σύγχρονες Νευροεπιστήμες σημειώνουν διαρκώς σημαντικά βήματα ως προς τη διαλεύκανση τους. Πολλά γονίδια έχουν συσχετισθεί ως τώρα με τη νόσο και φαίνεται ότι μιλάμε για πολυγονιδιακή συμμετοχή στην εμφάνισή της. Η κληρονομικότητα έχει σημαντικό μερίδιο στα αίτια της σχιζοφρένειας (κληρονομησιμότητα ~80%), καθιστώντας την την ψυχική νόσο με την πιο ισχυρή βιολογική επιβάρυνση στην ψυχιατρική. Ο σχετικός κίνδυνος εμφάνισης σε συγγενή 1ου βαθμού είναι 10. Η αλληλεπίδραση αυτής της ισχυρής γενετικής ευαλωτότητας με διάφορους περιβαλλοντικούς παράγοντες σε διάφορα ηλικιακά στάδια είναι ο μηχανισμός που συχνότερα ευθύνεται για την εμφάνισή της.
Δύο νέες σχετικές μελέτες, παρέχουν στοιχεία ότι η παθοφυσιολογία της σχιζοφρένειας περιλαμβάνει αλλαγές στη ρύθμιση της γονιδιακής έκφρασης σε πολλαπλά επίπεδα. Τα βασικά ευρήματα περιλαμβάνουν τροποποιήσεις επεξεργασίας RNA και υπογραφές γονιδιακής έκφρασης ειδικά για φύλο σε άτομα με σχιζοφρένεια.
Περιβάλλον και σχιζοφρένεια
- Κατά την εμβρυική ανάπτυξη (περιγεννητικές επιπλοκές, ιογενείς λοιμώξεις, στρες, περιγεννητική κατάθλιψη και κακή διατροφή της μητέρας), που εκδηλώνεται με ανωμαλίες ή καθυστέρηση στη νευροανάπτυξη.
- Κατά την παιδική ηλικία (κακό αναπτυξιακό περιβάλλον, κακή ανατροφή, κακοποίηση και λοιπά τραύματα), που εκδηλώνεται με ήπια ελλείμματα στις διαπροσωπικές σχέσεις, χαμηλή επίδοση στο σχολείο, ήπια γνωσιακά ελλείμματα.
- Κατά την ενηλικίωση (κατάχρηση ουσιών, μετανάστευση, αστικοποίηση, κοινωνικός αποκλεισμός και άλλα ψυχοπιεστικά γεγονότα), που εκδηλώνεται με πρόδρομα συμπτώματα σχιζοφρένειας και εξελίσσονται σε σχιζοφρένεια.
Επί του παρόντος, δεν υπάρχουν ακτινολογικές, εργαστηριακές εξετάσεις ή ψυχομετρικά τεστ για τη σχιζοφρένεια. Υπάρχουν διαφορές σε πολλές περιοχές του εγκεφάλου καθώς και στην κυτταρική αρχιτεκτονική μεταξύ ομάδων υγιών ατόμων και ατόμων με σχιζοφρένεια, εύρημα που προκύπτει από νευροαπεικονιστικές και νευροφυσιολογικές μελέτες. Έχει επίσης παρατηρηθεί μειωμένος συνολικός όγκος του εγκεφάλου και μεγαλύτερη μείωση του όγκου του εγκεφάλου με την άνοδο της ηλικίας σε σχέση με υγιή άτομα.
Πορεία σχιζοφρένειας
Συχνά υπάρχουν προειδοποιητικά σημάδια αρκετό καιρό πριν την εκδήλωσης των συμπτωμάτων της σχιζοφρένειας. Αναφερόμαστε στην προνοσηρή και πρόδρομη περίοδο (στο παράδειγμά μας σχολική περίοδος και ηλικία 18-20 ετών αντίστοιχα).
Πρόδρομη φάση
Τέτοια σημάδια είναι μια αισθητή αλλαγή συμπεριφοράς και συνηθειών, όπως η κοινωνική απόσυρση, η απώλεια ενδιαφέροντος για το σχολείο ή ενδιαφέροντα, η μειωμένη ενεργητικότητα, η παραμέληση υγιενής και καθαριότητας. Επίσης καταθλιπτικό συναίσθημα, διαταραχές ύπνου, ασυνήθιστες εκρήξεις, ψυχαναγκασμοί. Σε ορισμένους ξεκινούν σταδιακά οι διαταραχές της σκέψης και της αντίληψης χωρίς όμως να χαρακτηρίζονται στην πρόδρομη φάση ως παραλήρημα ή ψευδαισθήσεις.
Η διαταραχή δύναται να παραβλάψει σε σημαντικό βαθμό τη φυσιολογική λειτουργικότητα του ατόμου στην οικογένεια, στο γάμο, στη δουλειά, στην κοινωνικότητα. Συνήθως παρουσιάζονται διακριτά επεισόδια, με κομβικό για τη μελλοντική εξέλιξη της διαταραχής να είναι το πρώτο. Η μη ορθή αντιμετώπισή του μπορεί να επιφέρει την εμφάνιση και άλλων επεισοδίων (υποτροπές).
Η ταχεία αναζήτηση βοήθειας από ειδικό ψυχίατρο είναι επιβεβλημένη, ενώ η νοοτροπία της αναβλητικότητας και της αναμονής μέχρι η κατάσταση να επιδεινωθεί δυσχεραίνει τη μελλοντική πρόγνωση και τη θεραπευτική αντιμετώπιση της σχιζοφρένειας.
Η έγκαιρη διάγνωση έστω και της ήπιας συμπτωματολογίας σε αρχικό στάδιο μπορεί να είναι εύκολα εφικτή από τον ψυχίατρο και έχει ανυπολόγιστη σημασία για τη μελλοντική πορεία του ασθενή. Οι πολλές υποτροπές θα οδηγήσουν σε ολοένα και μεγαλύτερη διάρκεια και ένταση των συμπτωμάτων, σε μείωση της λειτουργικής ικανότητας του ασθενή και τεράστια ψυχολογική πίεση για το οικογενειακό περιβάλλον. Η εμφάνιση κατάθλιψης κάποια στιγμή στη ζωή ενός ανθρώπου με ψύχωση δεν αποκλείεται και χρήζει άμεσης αντιμετώπισης.
Ένα από τα κυριότερα προβλήματα στη σχιζοφρένεια είναι η διαταραχή της εναισθησίας, δηλαδή της επίγνωσης του νοσηρού, των συμπτωμάτων και των συνεπειών τους. Αυτό σε συνδυασμό με το υψηλό στίγμα δυσχεραίνει στον πιο μεγάλο βαθμό την πορεία της θεραπείας.
Έτσι η σχιζοφρένεια αποκτά βαριά μορφή στις περισσότερες περιπτώσεις, διάγει χρόνια πορεία και συνήθως προκαλεί υψηλό ποσοστό αναπηρίας.
Μια εμπειρία ζωής ενός ανθρώπου με σχιζοφρένεια
Το να έχει κάποιος σχιζοφρένεια, δε σημαίνει ότι δεν μπορεί να προσεγγίσει μια όσο το δυνατόν πιο φυσιολογική ζωή που να περιέχει γάμο, οικογένεια, εργασία, καριέρα, εξέλιξη. Το ακόλουθο βίντεο αποτυπώνει τη σχετική μαρτυρία.
Schizophrenia Awareness
Μάθετε περισσότερα για :
Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής