Τι είναι το σύνδρομο χρόνιας κόπωσης
Το σύνδρομο χρόνιας κόπωσης (Chronic fatigue syndrome , CFS), γνωστό και ως μυαλγική εγκεφαλομυελίτιδα (Myalgic encephalomyelitis), είναι μια πολύπλοκη χρόνια νόσος, που επηρεάζει σχεδόν το 1% του πληθυσμού παγκοσμίως. Ενώ μπορεί να επηρεάσει οποιονδήποτε, συμπεριλαμβανομένων και των παιδιών, είναι πιο συχνό στις γυναίκες και τείνει να αναπτύσσεται μεταξύ των 20 και 40 ετών.
Συμπτώματα
Τα συμπτώματα της νόσου είναι συχνά εκτεταμένα και επικαλύπτονται με πολλά συμπτώματα άλλων ασθενειών, καθιστώντας δύσκολη τη διάγνωσή της. Σε αυτό δε βοηθά ότι η υψηλή χρόνια κόπωση ως συχνό σύμπτωμα αποτελεί χαρακτηριστικό πολλών διαταραχών και νόσων.
Τα πιο κοινά συμπτώματά περιλαμβάνουν:
- υπερβολική κόπωση, δυσανάλογη κόπωση μετά από ελάχιστη άσκηση (“γιατρέ κουράζομαι με το παραμικρό“)
- μυϊκό πόνο, κεφαλαλγίες
- μυική αδυναμία
- διαταραχή ύπνου, μη αναζωογονητικός ύπνος (“γιατρέ το πρωί νιώθω κουρασμένος και δυσκολεύομαι να σηκωθώ από το κρεβάτι“),
- γνωστική δυσλειτουργία όπως προβλήματα με τη σκέψη, τη μνήμη, τη συγκέντρωση (“γιατρέ ξεχνάω και δεν μπρώ να συγκεντρωθώ“),
- νευροενδοκρινικές και ανοσολογικές αλλοιώσεις,
- δυσκολία στην εκτέλεση καθημερινών καθηκόντων.
Μερικά άτομα μπορεί επίσης να έχουν άλλα συμπτώματα, όπως:
- συμπτώματα που μοιάζουν με γρίπη π.χ. πονόλαιμος
- αίσθημα ζάλης ή αδιαθεσίας,
- ορθοστατική δυσανεξία (συμπτώματα κατά την ορθοστασία)
- γρήγορους ή ακανόνιστους καρδιακούς παλμούς (αίσθημα παλμών)
- ευερέθιστο έντερο
- ευαίσθητοι λεμφαδένες
- ρίγη και νυχτερινές εφιδρώσεις
- αλλεργίες και ευαισθησίες σε τρόφιμα, οσμές, χημικές ουσίες, φως ή θόρυβο
Αυτά τα συμπτώματα συχνά εμποδίζουν τους ασθενείς να διατηρήσουν τον τρόπο ζωής τους πριν από την έναρξη της νόσου, καθώς οι παρατεταμένες περίοδοι σωματικής ή πνευματικής δραστηριότητας γίνονται σχεδόν αδύνατες. Η σοβαρότητα των συμπτωμάτων μπορεί να ποικίλλει από μέρα σε μέρα ή ακόμα και μέσα στην ίδια μέρα. Παρ ’όλο που το σύνδρομο φαίνεται να είναι μια χρόνια πάθηση, ορισμένοι ασθενείς μπορεί να βιώσουν περιόδους μερικής ανάρρωσης μεταξύ των υποτροπών και η εξέλιξη της νόσου διαφέρει σε μεγάλο βαθμό μεταξύ των ασθενών.
Διάγνωση
Αυτή τη στιγμή, δεν υπάρχει εξέταση αίματος, απεικονιστική σάρωση ή άλλη εξέταση για τη διάγνωση του συνδρόμου χρόνιας κόπωσης. Το σύνδρομο διαγιγνώσκεται αποκλείοντας άλλες πιθανές αιτίες και εφόσον τα συμπτώματα επιμένουν για 6 μήνες και περισσότερο.
Θα πρέπει να αναφερθεί ότι η ινομυαλγία αποτελεί μια κατάσταση που μοιάζει σε αρκετά πράγματα με το συνδρομο χρονιας κοπωσης, με τη διαφορά ότι εκείνο που προεξάρχει είναι ο πόνος σε διάφορα σημεία του σώματος, ενώ τα στοιχεία φλεγμονώδους διαδικασίας είναι μάλλον λιγότερα.
Αίτια συνδρόμου χρόνιας κόπωσης
Πολλοί παράγοντες έχουν πλέον συνδεθεί με τα συμπτώματα και τη σοβαρότητα της νόσου, όπως :
Ιογενείς λοιμώξεις
Αν και, για μεγάλο χρονικό διάστημα, οι ιογενείς λοιμώξεις θεωρούνταν ως ο κύριος παράγοντας έναρξης της νόσου, εξακολουθεί να παραμένει απροσδιόριστος ένας σαφής μηχανισμός παθογένεσης.
Γενετικές & επιγενετικές αλλαγές
Μελέτες υποδηλώνουν την πιθανότητα γενετικής προδιάθεσης. Οι πρώτες ενδείξεις προήλθαν από την παρατήρηση ότι οι μητέρες και τα παιδιά τους που έχουν διαγνωστεί με ΣΧΚ έχουν πολύ παρόμοια συμπτώματα, σε αντίθεση με τους πατέρες και τα παιδιά τους.
Οξειδωτικό στρες, η δραστηριότητα των κατεχολαμίνων & δυσλειτουργία του άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων (ΗΡΑ) π.χ. χαμηλά επίπεδα κορτιζόλης,
Ανοσολογικές αλλαγές
Αυτοάνοσοι μηχανισμοί – χρόνια υπερπαραγωγή κυτοκινών – μειωμένης λειτουργικότητας NK cells
Φλεγμονή
Δεν είναι ακόμη σαφές εάν το CFS είναι μια εγγενώς χαμηλού βαθμού φλεγμονώδης νόσος ή εάν συνοδεύεται μόνο από συστηματική φλεγμονή.
Αλλαγή στη σύνθεση του μικροβιώματος του εντέρου
Η μειωμένη μικροβιακή ποικιλομορφία του εντέρου («δυσβίωση του εντέρου») έχει συσχετιστεί με ένα πρότυπο ανηδονίας, απάθειας, μειωμένου κινήτρου («ασθενική συμπεριφορά») που εκδηλώνεται σε σοβαρές ψυχικές διαταραχές και είναι και βασικό κλινικό χαρακτηριστικό της χρόνιας κόπωσης.
Αν και οι νέες ανακαλύψεις που αφορούν το σύνδρομο και τους γενετικούς παράγοντες αυξάνονται, με προσδοκίες για νέα διαγνωστικά και θεραπευτικά εργαλεία, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι απαιτούνται μελέτες με μεγαλύτερο αριθμό συμμετεχόντων για να επιτευχθεί πραγματική στατιστική σημαντικότητα.
Σύνδρομο χρόνιας κόπωσης και COVID-19
Με ένα ευρύ φάσμα συμπτωμάτων που επικεντρώνονται γύρω από την κόπωση, την ομίχλη του εγκεφάλου (“brain fog”), τη διάχυτη μυαλγία, τον μη αναζωογονητικό ύπνο και τα καταθλιπτικά συμπτώματα, το μακροχρόνιο COVID μοιάζει με το σύνδρομο χρόνιας κόπωσης, το οποίο συχνά σχετίζεται με ιογενείς λοιμώξεις. Ο επιπολασμός και η διάρκεια των μακροχρόνιων συμπτωμάτων COVID που μοιάζουν με ΣΧΚ είναι ακόμα υπό διερεύνηση και υπάρχουν ορισμένες αβεβαιότητες λόγω διάφορων παραγόντων όπως η πληθυσμιακή ετερογένεια των ασθενών και η διάρκεια παρακολούθησης.
Μια αναδρομική μελέτη ανέφερε ότι το 85,3% από 231 επιζώντες του COVID-19 που συγκεντρώθηκαν από την Εθνική Βιοτράπεζα Γονιδιώματος του πληθυσμού της Λετονίας έφθασαν στο όριο διάγνωσης ΣΧΚ, με τρία ή περισσότερα μακροχρόνια συμπτώματα της νόσου να επιμένουν 6 μήνες μετά (Araja et al., 2021).
Έπειτα από άλλη μελέτη, διαπιστώθη ότι μόνο το 13% από 130 ασθενείς με μέτρια έως σοβαρή πνευμονία λόγω COVID-19 πληρούσε τα κριτήρια για ΣΧΚ 6 μήνες μετά το εξιτήριο τους (González-Hermosillo et al., 2021).
Θεραπευτικές προσεγγίσεις
Μέχρι σήμερα, δεν υπάρχει μία διαθέσιμη τυπική θεραπεία που να θεραπεύει αποτελεσματικά τα συμπτώματα της νόσου. Υπάρχουν, ωστόσο, διαφορετικές προσεγγίσεις που έχουν δοκιμαστεί στο παρελθόν και φαίνονται πολλά υποσχόμενες.
Οι κλασικές προσεγγίσεις είναι η θεραπεία άσκησης για την οικοδόμηση αυξημένης αντίστασης στην κόπωση και η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία (CBT) για την ανακούφιση της ψυχολογικής πίεσης της νόσου. Δεδομένου αυτού, έχουν προταθεί για την ανακούφιση των συμπτωμάτων τα εξής: διαλογισμός και ασκήσεις χαλάρωσης, ζεστά μπάνια, μασάζ, διατάσεις, βελονισμός, υδροθεραπεία, χειροπρακτική, γιόγκα κ.α. Όμως, η αποτελεσματικότητά τους είναι ακόμα ασαφής.
Λαμβάνοντας υπόψη την αλληλεπικάλυψη με την κατάθλιψη που μπορεί να υπάρξει στο σύνδρομο χρόνιας κόπωσης, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι τα αντικαταθλιπτικά μπορεί επίσης να είναι χρήσιμα στη θεραπεία ψυχικών πτυχών του ΣΧΚ. Μια μεγάλη μετα-ανάλυση, που περιλάμβανε 94 μελέτες, έδειξε ότι τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα ήταν περίπου 3,5 φορές πιο αποτελεσματικά από ένα φάρμακο placebo στη θεραπεία του χρόνιου πόνου σε ασθενείς με ΣΧΚ (Pae et al., 2009).
Σε ορισμένες περιπτώσεις συμπληρώματα με βιταμίνες μπορεί να δώσουν κάποιο όφελος στους ασθενείς (ειδικά αν ανευρεθεί και κάποια σχετική ανεπάρκεια), χωρίς όμως οι βιταμίνες να αποτελούν μια βασική και σημαντικά δραστική θεραπεία.
Σύνδρομο χρόνιας κόπωσης και rTMS
Σε μια μελέτη περίπτωσης, εφαρμόστηκε υψηλής συχνότητας επαναλαμβανόμενος διακρανιακός μαγνητικός ερεθισμός (rTMS) στον ραχιαίο προμετωπιαίο φλοιό (DLPFC) 7 ασθενών με ΣΧΚ σε διάστημα 3 ημερών (Kakuda et al., 2016). Στους περισσότερους από τους ασθενείς, η θεραπεία οδήγησε σε βελτίωση των συμπτωμάτων κόπωσης. Σύμφωνα με τους ειδικούς, το rTMS υψηλής συχνότητας που εφαρμόζεται μέσω του ραχιαίου προμετωπιαίου φλοιού μπορεί, επομένως, να είναι μια δυνητικά αποτελεσματική θεραπεία για ασθενείς με Σύνδρομο χρόνιας κόπωσης. Απαιτούνται, όμως, περαιτέρω μελέτες μεγαλύτερης κλίμακας για να επιβεβαιωθούν τα θεραπευτικά οφέλη του rTMS, να καθοριστεί ακριβέστερα η κατάλληλη περιοχή-στόχος του φλοιού και η βέλτιστη διάρκεια και ένταση για τη θεραπεία στο συνδρομο χρονιας κοπωσης.
Συγγραφή : Φραντζέσκα Παρλιάρου Ψυχολόγος
Συγγραφή – επιμέλεια : Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής
Βιβλιογραφία
Deumer, U.-S., Varesi, A., Floris, V., Savioli, G., Mantovani, E., López-Carrasco, P., Rosati, G. M., Prasad, S., & Ricevuti, G. (2021). Myalgic Encephalomyelitis/Chronic Fatigue Syndrome (ME/CFS): An Overview. Journal of Clinical Medicine, 10(20), 4786. https://doi.org/10.3390/jcm10204786
Sandler, C. X., & Lloyd, A. R. (2020). Chronic fatigue syndrome: progress and possibilities. The Medical Journal of Australia, 212(9), 428–433. https://doi.org/10.5694/mja2.50553
Lim, E.-J., Ahn, Y.-C., Jang, E.-S., Lee, S.-W., Lee, S.-H., & Son, C.-G. (2020). Systematic review and meta-analysis of the prevalence of chronic fatigue syndrome/myalgic encephalomyelitis (CFS/ME). Journal of Translational Medicine, 18(1). https://doi.org/10.1186/s12967-020-02269-0
Kakuda, W., Momosaki, R., Yamada, N., & Abo, M. (2016). High-frequency rTMS for the Treatment of Chronic Fatigue Syndrome: A Case Series. Internal Medicine, 55(23), 3515–3519. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5216154/