Τι σημαίνει υπερεργασία
Στη σύγχρονη εργασιακή κουλτούρα, το να είσαι διαρκώς απασχολημένος και διαθέσιμος είναι ένα στερεότυπο που θεωρείται συχνά ένδειξη αφοσίωσης και παραγωγικότητας. Ωστόσο, αυτό μπορεί συχνά να οδηγήσει σε κατάσταση υπερκόπωσης, η οποία θα βιωθεί όταν το άτομο εργάζεται πέρα από τις δυνατότητές του, είτε όσον αφορά τις ώρες είτε τον φόρτο εργασίας. Σε αυτό το άρθρο θα αναπτύξουμε βασικές αιτίες της υπερβολικής εργασίας, τον αντίκτυπό της στη σωματική και ψυχική μας υγεία και πώς μπορεί να μειώσει την παραγωγικότητα και την ποιότητα της εργασίας.
Υπερεργασία, είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται συχνά για να περιγράψει καταστάσεις υπερβολικής εργασίας όπου ένα άτομο εργάζεται πέρα από μια τυπική εργάσιμη εβδομάδα χωρίς επαρκή ανάπαυση. Ενώ η τυπική εβδομάδα εργασίας ποικίλλει μεταξύ χωρών και βιομηχανιών, κατά μέσο όρο είναι περίπου 40 ώρες την εβδομάδα, κατανεμημένες σε πέντε ημέρες. Αυτό το μοντέλο προτάθηκε από τον Henry Ford στις αρχές του 20ου αιώνα και έχει υιοθετηθεί ευρέως σε πολλά μέρη του κόσμου.
Ωστόσο, οι ώρες εργασίας μπορεί άτυπα να επεκταθούν πέρα από αυτό το σημείο αναφοράς λόγω εργασιακών απαιτήσεων, προσωπικών φιλοδοξιών ή εργασιακής κουλτούρας που ενθαρρύνει τις πολλές ώρες. Καμπανάκι ότι εργάζεστε πολύ πρέπει να χτυπήσει όταν :
- Οι ώρες υπερβαίνουν τις 50 ανά εβδομάδα: Εάν μετράτε τακτικά περισσότερες από 50 ώρες την εβδομάδα, μπορεί να είστε στη σφαίρα της υπερκόπωσης. Το ότι νιώθετε ότι αντέχετε, δε σημαίνει ότι αυτό μπορεί να διατηρηθεί επ’ αόριστον. Σταδιακά και όσο μεγαλώνουμε τα αποθέματα αντοχής είναι φυσιολογικό να μην είναι αυτά που θα θέλαμε.
- Έλλειψη ξεκούρασης και διαλειμμάτων: Η εργασία χωρίς επαρκή διαλείμματα κατά τη διάρκεια της ημέρας ή ρεπό κατά τη διάρκεια της εβδομάδας, μπορεί να οδηγήσει σε υπερκόπωση, ακόμα κι αν οι συνολικές ώρες δεν φαίνονται υπερβολικές. Οι περίοδοι ανάπαυσης είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση υγείας και ισορροπημένης ζωής.
- Μόνιμες υπερωρίες: Οι περιστασιακές υπερωρίες ενδέχεται να μην αποτελούν υπερβολική εργασία. Ωστόσο, εάν οι υπερωρίες αποτελούν τακτικό μέρος του προγράμματός σας ή εάν συνήθως αναμένεται να εργάζεστε κατά τις ώρες που θα έπρεπε να είναι εκτός λειτουργίας, αυτό είναι υπερεργασία και κάποια στιγμή οδηγεί σε υπερκόπωση.
- Προσωπικός χρόνος : Εάν η εργασία παραβιάζει συνεχώς τον προσωπικό χρόνο, το χρόνο για οικογένεια, αυτοφροντίδα, ψυχαγωγία κ.λ.π., ανεξάρτητα από τις συνολικές ώρες δουλειάς. Η διαχείριση του χρόνου μας γίνεται άλυτος γρίφος.
- Σωματική ή Ψυχική Καταπόνηση: Ανεξάρτητα από τις ώρες, αν η εργασία σας προκαλεί προβλήματα σωματικής ή ψυχικής υγείας, όπως διαταραχές ύπνου, υποτονικότητα, σωματική κόπωση, στρες, άγχος ή burnout, είναι μια ισχυρή ένδειξη ότι κάτι δεν πάει καλά.
Αιτίες υπερβολικής εργασίας
Εισόδημα : Η ανάγκη να τα φέρεις βόλτα
Πόσοι άνθρωποι σήμερα είναι απόλυτα εξαρτημένοι από την εργασία τους ώστε να μπορέσουν να επιβιώσουν; Ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού. Η εξάρτηση αυτή σε συνδυασμό με μια δύσκολη αγορά εργασίας δεν αφήνει εύκολα περιθώριο για ένα πιο ισορροπημένο τρόπο ζωής. Αποφεύγεις να ζητήσεις ένα ρεπό, λίγες ώρες για να πας στο γιατρό, μια ολιγοήμερη άδεια να αναπνεύσεις, γιατί φοβάσαι ότι διακυβεύεται η θέση σου. Αναγκάζεσαι να σφίγγεις τα δόντια, λειτουργώντας οριακά σε σώμα και πνεύμα και ονειρεύεσαι τις δυο βδομάδες άδεια που θα ξεφύγεις το καλοκαίρι.
Θέλεις και μια ποιότητα ζωής, σχετική ή υψηλή. Θέλεις να νιώθεις ασφάλεια ότι μπορείς να κάνεις και κάτι παραπάνω στη ζωή σου. Στις μέρες μας αναπόφευκτα αυτό γίνεται όλο και πιο συνδεδεμένο με τα χρήματα. Αν δεν έχεις χρήματα νιώθεις αβεβαιότητα, αλλά και μειονεκτικά. Δεν είσαι έτοιμος να ξεχωρίσεις ότι δε φταις εσύ γι’ αυτό. Πιέζεσαι λοιπόν να εργάζεσαι περισσότερο για να ανταποκριθείς. Γιατί νιώθεις ότι αυτό ελέγχεις, έχεις πειστεί ότι δεν έχεις άλλη λύση.
Πίεση για Απόδοση
Οι υψηλές προσδοκίες που θέτει η διοίκηση ή οι ίδιοι οι εργαζόμενοι μπορεί συχνά να οδηγήσουν σε υπερκόπωση. Μπορεί να αισθάνονται πιέσεις να προσφέρουν αποτελέσματα πιο γρήγορα ή να τηρούν αυστηρές προθεσμίες, με αποτέλεσμα να παρατείνουν υπερβολικά τις ώρες που δουλεύουν. Άλλος παράγοντας που μπορεί να δημιουργεί αφόρητες πιέσεις ακραίας απόδοσης είναι ο εργασιακός εκφοβισμός (mobbing).
Κουλτούρα στο χώρο εργασίας
Σε ορισμένους οργανισμούς, οι πολλές ώρες εργασίας θεωρούνται ένδειξη δέσμευσης και αφοσίωσης. Οι εργαζόμενοι σε τέτοιες περιπτώσεις, μπορεί να εργάζονται υπερβολικά για να αποδείξουν την πίστη τους, ένα “καλό πρόσωπο” ή για να διατηρήσουν την εργασιακή τους ασφάλεια.
Τεχνολογικές εξελίξεις
Η έλευση της τεχνολογίας, ενώ βελτιώνει την αποτελεσματικότητα και τη συνδεσιμότητα, έχει θολώσει τα όρια μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής. Πολλοί άνθρωποι είναι πλέον προσβάσιμοι όλο το εικοσιτετράωρο, δυσκολεύοντάς τους να απεμπλακούν από τη δουλειά.
Το αδιάκοπο κυνήγι της επιτυχίας & Survival of the Fittest ;
Επιθυμείς να ανέβεις τα σκαλιά και αυτό δεν είναι κακό από μόνο του. Μπορεί όμως να γίνει μπούμερανγκ τόσο για την υγεία σου, όσο και να σε αποσυνδέσει από οτιδήποτε άλλο θα μπορούσε να εμπλουτίσει τη ζωή σου και τότε ίσως χρειάζεται να το ξαναδείς. Παράλληλα στον γρήγορο εταιρικό κόσμο, η πίεση να ξεπεράσεις τους συναδέλφους είναι τεράστια. Για να παραμείνεις μπροστά από το παιχνίδι, ίσως υπερεκτιμάς την ανθεκτικότητά σου, πέφτοντας στην παγίδα υπερκόπωσης.
Διάβασε περισσότερα για την επιτυχία που γίνεται εμμονή και τη σημασία που της δίνουμε σήμερα
Η ανταπόκριση σε πεποιθήσεις για τον εαυτό σου
Θέλεις να νιώθεις ικανός και πετυχημένος και αυτό είναι κάτι πολύ ωραίο. Τι γίνεται όμως αν αυτό μετατρέπεται μέσα σου σε εμμονή, σε μια απόλυτη κατάσταση στην οποία δεν αποδέχεσαι την παραμικρή εξαίρεση, γιατί μεταφράζεις κάθε εξαίρεση ως αδυναμία; Σίγουρα έχεις ακούσει ιστορίες για ανθρώπους επιτυχημένους που εκτός από το ταλέντο που διέθεταν δούλευαν και αδιάκοπα. Πιθανώς να έχεις πρότυπα κάποιους από αυτούς. Στάσου λίγο να σκεφτείς όμως αν ξέρεις όλη την αλήθεια για τη ζωή τους. Νιώθεις/ονειρεύεσαι ίσως ότι θέλεις κι εσύ να απολαύσεις ένα μερίδιο ανέλιξης και φήμης. Είναι και υπαρξιακό εν μέρει. Είναι επιλογή όμως που αναγκαστικά θα έχει τίμημα, θέλεις δε θέλεις να το παραδεχτείς.
Επιπτώσεις της υπερεργασίας στη σωματική και ψυχική υγεία
Οι επιπτώσεις δεν είναι ρομαντικές παραφιλολογίες, αλλά μια σκληρή πραγματικότητα στην οποία δεν πρέπει να στρουθοκαμηλίζουμε.
Σύμφωνα με έρευνα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας, περισσότερες από 55 ώρες εργασίας την εβδομάδα αυξάνουν τον κίνδυνο θανάτου, λόγω καρδιαγγειακών προβλημάτων. Και μάλιστα «έχει έρθει η ώρα όλοι –κυβερνήσεις, εργοδότες και εργαζόμενοι– να παραδεχθούμε επιτέλους ότι οι πάρα πολλές ώρες εργασίας ενδέχεται να προκαλέσουν πρόωρο θάνατο». Βασικά θυμάστε πόσο συχνότερα ακούτε τα τελευταία χρόνια για νέους και μεσήλικες που έφυγαν ξαφνικά χωρίς να είχαν προϋπάρχουσα πάθηση; Να μια πιθανότητα λοιπόν. Χωρίς να σημαίνει φυσικά ότι είναι η μόνη.
Η υπερβολική εργασία μπορεί να επηρεάσει σημαντικά τη σωματική και ψυχική υγεία ενός ατόμου:
Σωματική Υγεία: Η υπερβολική εργασία φθείρει σιωπηλά την υγεία σας. Μπορεί να οδηγήσει σε χρόνια προβλήματα ύπνου, συνεχή κόπωση και εξασθενημένη ανοσία, ακόμη και σε σοβαρά προβλήματα υγείας, όπως καρδιακές παθήσεις.
Ψυχική υγεία: Η υπερβολική εργασία μπορεί να προκαλέσει έντονο στρες, οδηγώντας σε καταστάσεις όπως το άγχος και η κατάθλιψη. Μπορεί επίσης να οδηγήσει σε burnout, μια κατάσταση χρόνιας σωματικής και ψυχικής εξάντλησης. Σε μια τέτοια κατάσταση, τα άτομα συχνά αισθάνονται καταπονημένα και ανίκανα να ανταποκριθούν στις συνεχείς απαιτήσεις.
Εθισμός στην εργασία
Ο εθισμός στην εργασία χαρακτηρίζεται από καταναγκασμό για εργασία και ενασχόληση με εργασιακές δραστηριότητες που οδηγούν σε σημαντική λειτουργική επιβάρυνση στο άτομο ή/και σε άλλες σημαντικές σχέσεις του(φίλοι και οικογένεια). Η συμπεριφορά χαρακτηρίζεται από απώλεια ελέγχου επί της εργασιακής δραστηριότητας και επιμένει για σημαντικό χρονικό διάστημα. Αυτή η προβληματική συμπεριφορά που σχετίζεται με την εργασία μπορεί να έχει ποικίλη ένταση από ήπια έως σοβαρή.
Έτσι, η δουλειά μπορεί να αποκτήσει εθιστικά χαρακτηριστικά. Όπως αναφέραμε και πιο πάνω, αν περιτριγυρίζεις όλη σου τη ζωή γύρω από τη δουλειά, επόμενο είναι να συνηθίσεις να παίρνεις ανταμοιβή (σχεδόν) αποκλειστικά από αυτή. Κι έτσι όταν δε δουλεύεις νιώθεις ότι κάτι λείπει, δεν έχεις κίνητρο για άλλα πράγματα. Θα κυνηγήσεις περισσότερη δουλειά απλά για να συνεχίσεις να παίρνεις δόσεις ευχαρίστησης.
Η Μεγάλη Αυταπάτη : Υπερεργασία, Παραγωγικότητα και Ποιότητα Εργασίας
Το μάντρα «περισσότερη δουλειά, περισσότερη απόδοση» δεν θα μπορούσε να απέχει περισσότερο από την αλήθεια.
Σε αντίθεση με την κοινή πεποίθηση ότι περισσότερες ώρες οδηγούν σε μεγαλύτερη απόδοση, η υπερκόπωση μπορεί στην πραγματικότητα να επηρεάσει αρνητικά την παραγωγικότητα και την ποιότητα της εργασίας.
Θυσία Ποιότητας : Καθώς αρχίζει η κούραση, η δουλειά σας υποφέρει. Τα καταπονημένα άτομα είναι επιρρεπή σε λάθη, παραβλέπουν λεπτομέρειες, ζορίζονται στην επίλυση προβλημάτων, βιώνουν πτώση στις ικανότητες και βουτιά στην αυτοεκτίμησή τους.
Μειωμένη παραγωγικότητα : Η υπερβολική εργασία μπορεί να οδηγήσει σε κόπωση και εξάντληση, μειώνοντας την ικανότητα του ατόμου να συγκεντρωθεί και να είναι δημιουργικός. Η έρευνα δείχνει ότι η παραγωγικότητα αρχίζει να μειώνεται μετά από περίπου 50 ώρες εργασίας την εβδομάδα και πέρα από τις 55 ώρες, η πτώση της παραγωγικότητας είναι απότομη.
Grind Culture
Η κουλτούρα Grind είναι η ακραία έκφανση της υπερεργασίας, ένας μύλος που όλα τα αλέθει (grind), ένα περιβάλλον διαρκούς επιτέλεσης όπου ο αριθμός των ωρών εργασίας είναι ο βασικός δείκτης μέτρησης για την επιτυχία. Είναι μια αρένα όπου η εργασιομανία και οι θυσίες ανυψώνονται στο υψηλότερο βάθρο, δημιουργώντας μια δίνη όπου ούτε η κάθε επιτυχία ούτε τα χρήματα φαίνονται ποτέ αρκετά. Αυτή η ακατάπαυστη επιδίωξη της επιτυχίας όχι ασυνήθιστα καταλήγει στο “όλα επιτρέπονται”. Και κατά ειρωνικό τρόπο, για έναν πολιτισμό που έχει τόσο εμμονή με το αποτέλεσμα, η εστίαση συχνά γέρνει πολύ δυσανάλογα προς τον τρόπο, δηλαδή τις ώρες εργασίας, ως το βαρόμετρο της επιτυχίας.
Μέσα στη συνεχή αυτή ένταση, υπάρχει μια αναδυόμενη τάση, μια συνακόλουθη κουλτούρα βελτιστοποίησης. Προωθεί την επιθυμία για συνεχή βελτίωση και τελειοποίηση, μετατρέποντας κάθε δραστηριότητα, κάθε στιγμή και κάθε σκέψη σε ευκαιρία βελτιστοποίησης. Από τις εφαρμογές παραγωγικότητας και την παρακολούθηση λειτουργιών του σώματος έως τους γνωστικούς ενισχυτές (cognitive enhancers) και τις τεχνικές ενσυνειδητότητας, η τεχνολογία τροφοδοτεί αυτήν την τάση, αντικαθιστώντας τις αφηρημένες έννοιες με συγκεκριμένα δεδομένα που νομίζουμε ότι τελικά ελέγχουμε.
Ωστόσο, αυτή η ακόρεστη αναζήτηση για βελτιστοποίηση δεν είναι χωρίς μειονεκτήματα. Συχνά οδηγεί σε διάβρωση των φραγμών μεταξύ της επαγγελματικής και της προσωπικής ζωής, αξιολογώντας κάθε πτυχή της ύπαρξής κάποιου σε σχέση με το πόσο παραγωγική είναι. Μπροστά σε αυτό, η ζωή αρχίζει να μοιάζει με μια σχολαστικά επιμελημένη συνταγή, που διέπεται από την τελευταία έρευνα στην επιστήμη του ύπνου, τις τεχνικές ενσυνειδητότητας και τις διατροφικές τάσεις, χωρίς ξεκάθαρο τέλος. Δεν είναι ότι δεν έχουν χρησιμότητα οι μετρήσεις, αλλά πόσο συνδεδεμένοι με τα αυθεντικά μας συναισθήματα παραμένουμε, όταν επαφιόμαστε σε αυτές ψυχαναγκαστικά και κατ’ αποκλειστικότητα, γιατί είμαστε τόσο busy.
Ο άνθρωπος γίνεται ένα αναλώσιμο προϊόν που όχι μόνο δεν έχει δικαίωμα στην αξιοπρεπή εργασία και στην ισορροπημένη διαβίωση, αλλά καταλήγει να μην τα επιθυμεί. Κάθε άλλη πλευρά της ζωής γίνεται εγω-δυστονική και εκπλήρωση προκύπτει μόνο μέσα από τη δουλειά.
Επίλογος
Πρέπει να σημειωθεί ότι οι επιπτώσεις της υπερεργασίας στον άνθρωπο προκύπτουν εξωγενώς. Με άλλα λόγια δεν πάει κάτι λάθος με τον άνθρωπο που επισκέπτεται ειδικό ψυχικής υγείας έχοντας burnout, άγχος σχετικό με τη δουλειά, έλλειψη κινήτρου και απουσία ευχαρίστησης. Πολλοί ζητούν φάρμακο για να μπορέσουν να συνεχίσουν και αυτή είναι μια πραγματικότητα. Και είναι κατανοητή η αίσθηση αδιεξόδου που πολλές φορές βιώνουν, ειδικά όταν οι ανάγκες επιβίωσης δεν τους αφήνουν πολλές επιλογές. Όμως για κάποιους είναι εφικτή η βελτίωση της ψυχικής τους κατάστασης χωρίς φάρμακο, αρκεί να οδεύσουν προς την έξοδο από την κουλτούρα της υπερβολικής εργασίας.
Καθώς η γραμμή μεταξύ εργασίας και ζωής γίνεται όλο και πιο θολή και καθώς η υγεία και η παραγωγικότητά μας πληρώνουν το τίμημα, είναι καιρός να επανεκτιμήσουμε τις αξίες μας. Πρέπει να προσπαθήσουμε να προωθήσουμε μια υγιή ισορροπία μεταξύ εργασίας και προσωπικής ζωής (work-life balance), να αμφισβητήσουμε την εξύμνηση της υπερβολικής εργασίας και να αμφισβητήσουμε την ιδέα ότι ο αριθμός των ωρών εργασίας ισοδυναμεί με επιτυχία. Η υπερεργασία δεν είναι αυτονόητη και οι ώρες εργασίας δεν αποτελούν μέτρο της αξίας μας. Ας εργαστούμε για την κατάργηση των καταστροφικών κανόνων της κουλτούρας του grind και ας δημιουργήσουμε μια πιο υγιή, πιο ισορροπημένη προσέγγιση στην παραγωγικότητα.
Ήρθε η ώρα να επαναξιολογήσουμε τη σχέση μας με την εργασία. Είναι σημαντικό να τονίσουμε προς αποφυγή παρεξηγήσεων ότι το κείμενο δεν αυτό αποτελεί μανιφέστο κατά της εργασίας γενικώς. Ο σκοπός είναι να απομυθοποιηθούν αφηγήματα παγκόσμιας διάδοσης, που στη χειρότερή τους έκφανση μας απειλούν την ίδια μας τη ζωή. Η υπερκόπωση λόγω υπερβολικής εργασίας δεν είναι σύμβολο αφοσίωσης – είναι μια ωρολογιακή βόμβα που απειλεί την υγεία μας, την ποιότητα ζωής και τη συνολική μας υπόσταση.
Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής