Ο λόγος που μας ενδιαφέρει η ψυχολογία της οδήγησης είναι ότι η οδηγική συμπεριφορά επηρεάζει την οδηγική ασφάλεια. Ουσιαστικά το 90% των τροχαίων ατυχημάτων οφείλονται στον παράγοντα άνθρωπο και μόνο το 10% στους παράγοντες όχημα και δρόμοι! Επομένως προκύπτει (και επιβεβαιώνεται και στην πράξη) ότι ο στόχος της μείωσης των τροχαίων ατυχημάτων περνάει κατά κύριο λόγο μέσα από επιμέρους στόχους που απευθύνονται στον ανθρώπινο παράγοντα.

Η ψυχολογία της οδήγησης είναι ένα κεφάλαιο που ευτυχώς έχει τύχει διερεύνησης τα τελευταία χρόνια και έτσι δύναται να ειπωθούν πράγματα βασισμένα σε στοιχεία. Πιθανοί λόγοι που ο άνθρωπος συμβάλλει στην πρόκληση ατυχημάτων είναι οι εξής:

Ανεπαρκής γνώση κανόνων κυκλοφορίας
Συνειδητή μη συμμόρφωση με τους κανόνες κυκλοφορίας
Ανεπαρκής οδηγική εκπαίδευση & εμπειρία
Επιθετική ή/και παρορμητική οδήγηση
Χρήση αλκοόλ και οδήγηση
Γνωστική Εξασθένηση (Ηλικιακή ή Αδιάγνωστη)

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η ηλικιακή κατανομή των τροχαίων παρουσιάζει αύξηση της καμπύλης στις μικρές (15-30 ετών) και πολύ μεγάλες ηλικίες (>65 ετών). Η εξήγηση είναι ότι το ποσοστό επιθετικής και παρορμητικής οδήγησης είναι υψηλό στις μικρότερες ηλικίες, ενώ στις μεγάλες (και όσο ανεβαίνουμε σε ηλικία) είναι αυξημένο το ποσοστό της γνωστικής εξασθένησης.

Τι επηρεάζει την ψυχολογία μας όταν οδηγάμε?

Άγχος

προερχόμενο από στοιχεία της προσωπικότητας του οδηγού (trait anxiety).

«περιστασιακό», δηλαδή της στιγμής για ατομικούς λόγους του εκάστοτε οδηγού (state anxiety).

προερχόμενο από το σημερινό τρόπο ζωής. Για παράδειγμα «Πρέπει να κάνω γρήγορα για να προλάβω».

Άγχος παραγόμενο από την ίδια την οδήγηση. Κάποια αίτια :

Ακινησία
Multitasking εντός του αυτοκινήτου π.χ. χρήση κινητού, φαγητό,κάπνισμα κ.α.
Κυκλοφοριακή συμφόρηση
Αίσθημα επικείμενης απειλής ατυχήματος λόγω αυξημένου ποσοστού επιθετικής και παράτυπης οδήγησης
Αίσθημα έλλειψης ελέγχου
Απρόβλεπτα ενδεχόμενα
Δύσκολες καιρικές συνθήκες
Αύξηση θερμοκρασίας

Θυμός παραγόμενος από την οδήγηση. Κάποια αίτια :

Κυκλοφοριακή συμφόρηση
Αυξημένα ποσοστά παράτυπης οδηγικής συμπεριφοράς στην καθημερινότητά μας που οδηγεί στην εκτίμηση ότι υπάρχει αδιαφορία, άγνοια κινδύνου, αναρχία, ανομία και έλλειψη σεβασμού προς τον άλλον.
Υπερεστίαση στις συμπεριφορές και στα παραπτώματα άλλων
Άρνηση ατομικής ευθύνης & οδηγικών λαθών
Εσφαλμένη ερμηνεία των κινήτρων της οδηγικής συμπεριφοράς των άλλων. Για παράδειγμα ερμηνεία προσπεράσματος ως ενέργεια επιβολής ισχύος.
Ελλιπής/ανύπαρκτη αστυνόμευση και επιβολή ποινών παραβατικών συμπεριφορών
Αύξηση θερμοκρασίας
Κακή ποιότητα οδικού δικτύου

Στοιχεία της προσωπικότητας τα οποία μπορεί να υπερεκφράζονται όταν το άτομο εισέρχεται στο όχημα :

Βιασύνη
Παρορμητικότητα-απερισκεψία
Ανταγωνιστικότητα
Εγωκεντρισμός
Αλαζονεία-μεγαλομανία
Απουσία/Ανυπαρξία συναισθηματικής νοημοσύνης
Ανευθυνότητα-ασυνειδησία
Αδυναμία συμμόρφωσης σε κοινωνικούς κανόνες
Ακαμψία-ισχυρογνωμοσύνη
Παθητική-επιθετικότητα (π.χ. να μην αφήνει τον άλλο να περάσει)

Κοινωνικοπολιτισμικά πρότυπα σκέψης, συναισθηματικής απάντησης & συμπεριφοράς που επηρεάζουν την ψυχολογία της οδήγησης:

Ανοχή της επιθετικότητας, της έλλειψης σεβασμού και της έκφρασης εχθρικών τάσεων απέναντι στους υπόλοιπους οδηγούς.
Μετάθεση θυμού λόγω των γενικότερων κοινωνικών αρνητικών εξελίξεων (κρίση) και της επίδρασής τους στη ζωή μας. Με άλλα λόγια η εκδήλωση θυμού στο δρόμο είναι σίγουρα μια πιο εύκολη λύση.
Απόδοση υψηλής ή άλλης συναισθηματικής αξίας στο όχημα. Εξού και η φράση «γυναίκα και αμάξι δε δανείζονται». Το όχημα αντιμετωπίζεται ως κάστρο και άρα πρέπει να λάβει μια ιδιότυπη εδαφική προστασία. Σε άλλες περιπτώσεις το όχημα έχει συμβολική σημασία επίδειξης πλούτου, ισχύος, κύρους και μαγκιάς. Επίσης το όχημα μετατρέπεται σε μια προέκταση της προσωπικότητας του ατόμου.
Επικράτηση γενικότερων πεποιθήσεων κοινωνικής παρακμής. Για παράδειγμα «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα» και «εγώ να κάνω τη δουλειά μου και τι με νοιάζει για τους άλλους».
Εσφαλμένη θεώρηση των εννοιών «δικαίωμα» & «υποχρέωση», αλλά και αντιστροφή της θεώρησης αυτής όταν πρόκειται για τους άλλους.
Κοινωνικός μιμητισμός : Αφού το κάνουν οι άλλοι, εγώ γιατί όχι? Αίσθημα αδικίας/κατωτερότητας αν δε φερθεί όπως οι πολλοί : «Τι είμαι εγώ κορόιδο να πάω με το σταυρό στο χέρι»?
Εσφαλμένη εκτίμηση ατομικών δυνατοτήτων οδήγησης. Συνήθως υπερεκτίμηση & αλαζονεία.
Εσφαλμένη εκτίμηση των ατομικών δυνατοτήτων μετά τη χρήση αλκοόλ. Διαμαντάκια τύπου «Εγώ όταν πίνω οδηγώ καλύτερα» ή «Το ξέρω ότι δεν κάνει να πίνω, αλλά εώς τώρα δεν έχω πάθει και τίποτα» δεν είναι καθόλου ασυνήθιστα ειδικά στους νεαρούς πληθυσμούς.
Εσφαλμένη εκτίμηση συνθηκών οδήγησης. Π.χ. άγνοια της ύπαρξης τυφλού σημείου. Τυφλό σημείο σημαίνει ότι καθώς κοιτάμε από τον πλαϊνό καθρέφτη υπάρχει ανά πάσα στιγμή ένα μικρό όμως υπαρκτό κομμάτι του πίσω χώρου που δεν περνάει στο οπτικό μας πεδίο. Περιπτώσεις ατυχημάτων όπου κάποιος σκίζει τα ιμάτιά του ότι σίγουρα κοίταξε τον καθρέφτη και δεν είδε «το μηχανάκι που πετάχτηκε» είναι πιθανώς σχετικές.
Κοινωνική αποδοχή της παρορμητικότητας των οδηγών, της συνήθειάς τους να ρισκάρουν κατά τη διάρκεια οδήγησης. Θεωρείται ως κριτήριο οδηγικής δεξιότητας η γρήγορη οδήγηση, η πραγματοποίηση ταχύτατων ελιγμών σε στενό χώρο και άλλα. Όσο μικρότερη η ηλικία τόσο χειρότερα.
Αντίσταση σε εξωτερικούς κανόνες και περιορισμούς.
Μετάφραση της διαμαρτυρίας & της γλώσσας του σώματος που τη συνοδεύει ως αμφισβήτηση ισχύος/κυριαρχίας. Συντριπτικά στο αντρικό φύλο. Ακολουθεί η «υποχρεωτική» συμπεριφορική απάντηση της πρόκλησης σε κοκορομαχία..