Τι είναι τα όνειρα
Ως όνειρο χαρακτηρίζουμε το σύνολο εικόνων, σκέψεων κι συναισθημάτων που βιώνουμε κατά τη διάρκεια του ύπνου. Στα όνειρα εκτυλίσσονται τα πιο ευφάνταστα και σουρεαλιστικά σενάρια. Μερικά όνειρα είναι ευχάριστα, ενώ άλλα είναι τρομακτικά, δυσάρεστα ή λυπητερά και μπορούν να ποικίλουν από εξαιρετικά έντονα και συναισθηματικά σε αχανή, μπερδεμένα ή ακόμη και βαρετά. Πολλές φορές υπάρχει μια ακολουθούμενη αφηγηματική ιστορία, ενώ σε άλλες περιπτώσεις δεν βγάζουν καν νόημα όταν τα θυμόμαστε. Αν τα θυμόμαστε.
Κατά μέσο όρο, οι περισσότεροι άνθρωποι ονειρεύονται περίπου δύο ώρες τη νύχτα. Το όνειρο μπορεί να συμβεί σε οποιοδήποτε στάδιο του ύπνου, κυρίως όμως κατά τον ύπνο REM (rapid eye movement : γρήγορη κίνηση των ματιών).
Χαρακτηριστικά των ονείρων
Τα όνειρα συμβαίνουν ακούσια, δεν είναι κάτι που μπορούμε να ελέγξουμε συνειδητά. Επιπλέον δύναται να έχουν τα εξής χαρακτηριστικά :
- Οπτική σε πρώτο πρόσωπο.
- Προκαλεί έντονα συναισθήματα.
- Το περιεχόμενο μπορεί να είναι παράλογο ή ακόμη και ασυνάρτητο.
- Το περιεχόμενο περιλαμβάνει άλλα άτομα που αλληλεπιδρούν με τον ονειρευόμενο και μεταξύ τους.
- Στοιχεία της καθημερινής ζωής ενσωματώνονται εμφανώς ή έμμεσα στο περιεχόμενο.
Αν και αυτά τα χαρακτηριστικά δεν είναι καθολικά, εντοπίζονται σε κάποιο βαθμό στα περισσότερα ονειρα.
Κάποια όνειρα ονομάζονται ζωντανά, καθώς σε αυτά βιώνουμε με πολύ καθαρό και έντονο τρόπο το περιεχόμενό τους. Σε ορισμένες περιπτώσεις τα όνειρα είναι επαναλαμβανόμενα, δηλαδή βλέπουμε σε ποικίλη συχνότητα το ίδιο όνειρο ή με παρόμοιο κεντρικό θέμα. Αυτό συχνά εκλαμβάνεται και ερμηνεύεται ως μήνυμα από το ασυνείδητό μας, το οποίο κάτι θέλει να μας πει, ότι υπάρχει κάπου εκεί ένα νόημα που μας καλεί να το ανακαλύψουμε.
Γιατί ονειρευόμαστε
Τα όνειρα είναι μια από τις πιο συναρπαστικές και μυστηριώδεις πτυχές του ύπνου. O ψυχίατρος Σίγκμουντ Φρόιντ ήταν πρωτοπόρος αναδεικνύοντας με τη δουλειά του την πιθανή σημασία των ονείρων στα τέλη του 19ου & στις αρχές του 20ου αιώνα. Σύμφωνα με τον Sigmund Freud τα όνειρα αντιπροσωπεύουν επιθυμίες, σκέψεις, ανεκπλήρωτες ευχές και κίνητρα που πηγάζουν από το ασυνείδητο.
Έκτοτε όπως άλλωστε και σε όλους τους τομείς που αφορούν την ψυχική σφαίρα του ανθρώπου, σημαντική έρευνα έχει λάβει χώρα για να αποκαλύψει τόσο τη νευροεπιστήμη όσο και την ψυχολογία των ονείρων.
Παρά αυτή την αύξηση της επιστημονικής γνώσης, υπάρχουν πολλά που ακόμη παραμένουν άγνωστα τόσο για τον ύπνο όσο και για το ονειρο. Ακόμη και η πιο θεμελιώδης ερώτηση – γιατί ονειρευόμαστε; — εξακολουθεί να αποτελεί αντικείμενο σημαντικής συζήτησης.
Έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες για το λόγο ύπαρξης των ονείρων.
- Ακονίζουν τη δημιουργική σκέψη (creativity theory)
Έρευνες έχουν αποδείξει πως μια από τις χρήσεις των ονείρων είναι να βοηθούν στην επίλυση προβλημάτων, αναδεικνύοντας την δημιουργική σκέψη, όπου το ασυνείδητο είναι ελεύθερο να εξερευνήσει τις άπειρες δυνατότητές του, χωρίς τους περιορισμούς της ενσυνείδητης πραγματικότητας.
- Βοηθούν την μνήμη (information-processing theory)
Ο ύπνος επιτρέπει την επεξεργασία και την αποθήκευση των αναμνήσεων και των πληροφοριών που δέχεται ένας άνθρωπος μέσα στη μέρα. Οι περίοδοι ονείρου θα μπορούσαν να είναι ο τρόπος του εγκεφάλου να «ισιώσει», να απομακρύνει μερικές, λανθασμένες ή περιττές πληροφορίες.
- Προετοιμάζουν και προστατεύουν (threat simulation theory)
Πολλές φορές τα όνειρα λειτουργούν ως ένας προσομοιωτής κοινωνικών καταστάσεων ή απειλών και πρακτικά παρέχουν ένα ασφαλές περιβάλλον για την εξάσκηση σημαντικών δεξιοτήτων επιβίωσης. Έτσι, προετοιμαζόμαστε κατάλληλα για να αντιμετωπίσουμε τα άγχη της καθημερινότητας ή να αποφύγουμε απειλητικά σενάρια στον πραγματικό κόσμο και γι’ αυτό πολλά από τα όνειρα περιέχουν τρομακτικό, δραματικό ή έντονο περιεχόμενο.
- Επεξεργασία συναισθημάτων (emotional regulation theory)
Τα όνειρα μας παρέχουν ένα ασφαλές περιβάλλον στο οποίο μπορούμε να επεξεργαστούμε, να αντιμετωπίσουμε και να αποδεχτούμε τα συναισθήματά μας, ή τυχόν τραυματικές εμπειρίες. Μελέτες έχουν δείξει πως η REM φάση έχει ζωτικό ρόλο στη ρύθμιση των συναισθημάτων και εξηγεί γιατί πολλά όνειρα έχουν έντονο συναισθηματικό χαρακτήρα, ή γιατί τραυματικές εμπειρίες και έντονα συναισθήματα επαναλαμβάνονται συνεχώς.
- Για κάποιους ερευνητές δεν έχουν συγκεκριμένη λειτουργία αποτελώντας συμπτωματική εγκεφαλική δραστηριότητα: Αυτή η καθόλου ελκυστική άποψη υποστηρίζει ότι το όνειρο είναι απλώς ένα υποπροϊόν του ύπνου, ένα συνονθύλευμα θραυσμάτων μνήμης και φαντασίας που δεν έχει ουσιαστικό σκοπό ή νόημα.
Συνειδητό/διαυγές όνειρο
Τα διαυγή είναι σχετικά σπάνια όνειρα όπου ο ονειρευόμενος έχει επίγνωση ότι ονειρεύεται και συχνά έχει κάποιο έλεγχο στο περιεχόμενο τους. Η έρευνα δείχνει ότι περίπου το 50% των ανθρώπων θυμάται ότι είχε τουλάχιστον ένα διαυγές όνειρο στη ζωή του και λίγο πάνω από το 10% αναφέρει ότι το είχε δύο ή περισσότερες φορές το μήνα. Διαβάστε περισσότερα εδώ.
Εφιάλτες
Οι εφιάλτες είναι πολύ ζωντανά «κακά» όνειρα που προκαλούν έντονα συναισθήματα φόβου, τρόμου και πανικού και οδηγούν στην αφύπνιση κατά τη διάρκεια της νύχτας. Το ξύπνημα από εφιάλτη είναι άσχημη εμπειρία, συνοδεύεται από έντονη ταραχή και σωματικά συμπτώματα όπως ταχυκαρδία και εφίδρωση.
Είναι φυσιολογικό να βλέπουμε αραιά και που εφιάλτες. Όταν όμως η συχνότητα είναι αυξημένη τότε αυτό μπορεί να οφείλεται σε μια διαταραχή ύπνου τύπου παραυπνίας, τη διαταραχή εφιαλτών (nightmare disorder). Σε αυτή την κατάσταση οι εφιάλτες συμβαίνουν συχνά, προκαλούν έντονη δυσφορία, διαταράσσουν την ποιότητα του ύπνου, προκαλούν προβλήματα στη λειτουργικότητα κατά τη διάρκεια της ημέρας π.χ. υπνηλία, μειωμένη ενέργεια και ενίοτε δημιουργούν άγχος.
Συχνά ο εφιαλτης είναι απόρροια συσσωρευμένου στρες μέσα στη μέρα. Φοβίες, ανησυχίες και άγχη της καθημερινής ζωής εκφράζονται στο υποσυνείδητο και μέσω των ονείρων. Η διεργασία αυτή αποτελεί ενδεχομένως μια προσαρμοστική προσπάθεια του εγκεφάλου για να μας βοηθήσει να ανταπεξέλθουμε, να εξηγήσουμε και να αποδεχτούμε αυτές τις εμπειρίες αυτές.
Οι εφιάλτες αναφέρονται συχνά σε πολύ υψηλότερα ποσοστά από άτομα με ψυχικές διαταραχές όπως η διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD), η κατάθλιψη, η γενικευμένη αγχώδης διαταραχή, η διπολική διαταραχή και η σχιζοφρένεια. Τα άτομα με PTSD έχουν συχνούς, έντονους εφιάλτες στους οποίους ξαναζούν τραυματικά γεγονότα.
Επίσης εφιάλτες μπορεί να είναι αποτέλεσμα χρήσης ουσιών ή φαρμάκων όπως για παράδειγμα τα αντικαταθλιπτικά.
Είναι πιθανή η ανάγκη για λήψη βοήθειας από ειδικούς αν :
- Οι εφιάλτες συμβαίνουν περισσότερες από μία φορά την εβδομάδα
- Οι εφιάλτες επηρεάζουν τον ύπνο, τη διάθεσή σας ή/και την καθημερινή σας δραστηριότητα
- Οι εφιάλτες ξεκίνησαν ταυτόχρονα με την έναρξη φαρμάκου
Πόσο μας επηρεάζουν τα όνειρά μας
Δεν υπάρχει επιστημονική ομοφωνία ως προς τον βαθμό που τα όνειρα αντανακλούν υποσυνείδητες επιθυμίες, αλλά νέα έρευνα στο Journal of Personality and Social Psychology καταλήγει στο συμπέρασμα ότι τα όνειρα επηρεάζουν πράγματι τις αποφάσεις και τις στάσεις των ανθρώπων.
Για παράδειγμα πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι υπάρχουν κρυφές αλήθειες στα όνειρα σε πολύ υψηλά ποσοστά ως 75% όπως καταδεικνύουν σχετικές έρευνες από διάφορες χώρες.
Το 68% των ανθρώπων πιστεύουν ότι τα όνειρά τους μπορούν να προβλέψουν το μέλλον. Αν το πιστεύουν αυτό και μεταφράζουν ένα ονειρο ως προγνωστικό για μελλοντικό συμβάν, αυτό εμπεριέχει τον κίνδυνο να μετατραπεί σε μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία που μπορεί να επηρεάζει τη συμπεριφορά τους.
Η στάση αυτή έχει τις ρίζες τις σε γνωσιακές προκαταλήψεις τύπου εσφαλμένης απόδοσης attribution & anchoring bias. Στην περίπτωση αυτή ασυνείδητο υλικό, όπως τα όνειρα, ασκούν ισχυρότερη επιρροή στην κρίση μας από παρόμοιες συνειδητές πληροφορίες γιατί φαίνεται να δημιουργούνται εσωτερικά. Το bias εδώ είναι η εσωτερική προέλευση της σκέψης (δηλαδή εκείνης για την οποία δεν είναι εμφανής μια εξωτερική πηγή) : “Γιατί να το σκεφτόμουνα/έχω ονειρευτεί αν δεν είχε νόημα για μένα”;
Σύμφωνα με την ψυχανάλυση το όνειρο είναι μια πόρτα προς το ασυνείδητο. Δύσκολα μπορεί να αμφισβητήσει κανείς ότι τα ονειρα είναι αντανάκλαση της ζωής μας και μπορούν να προσφέρουν ιδιαίτερες πινελιές αυτογνωσίας.
Αυτό που είναι πολύ λιγότερο πιθανό, ωστόσο, είναι ότι παρέχουν κρυφή πρόγνωση για μελλοντικά γεγονότα. Ένας εφιάλτης για ένα τροχαίο ή αεροπορικό δυστύχημα θα μπορούσε ενδεχομένως να ερμηνευτεί ως εκδήλωση της σχετικής φοβίας ή ως ένδειξη άγχους για μια επικείμενη συνάντηση, όχι όμως και ως προειδοποίηση ότι επίκειται να συμβεί ένα τέτοιο δυστύχημα.
Σπύρος Καλημέρης Ψυχιατρος Ψυχοθεραπευτής