Τι είναι ο θυμός
Ο θυμός ορίζεται ως μία συναισθηματική κατάσταση, η οποία ποικίλλει ως προς την ένταση, από τον ήπιο εκνευρισμό έως και την έντονη οργή και τις εκρήξεις θυμού.
Κάποια στιγμή στη ζωή μας, όλοι έχουμε βιώσει το συναίσθημα του θυμού, είτε ως στιγμιαία ενόχληση, είτε ως απόλυτη οργή. Για αυτό, αποτελεί και ένα από τα πιο συνηθισμένα και φυσιολογικά συναισθήματα.
Παρ’ όλο που μπορεί να αποτελεί μια φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού απέναντι σε διάφορες καταστάσεις, μπορεί εύκολα να μετατραπεί σε πρόβλημα όταν γίνεται ανεξέλεγκτος. Είναι άμεσα συνδεδεμένος με την αντίληψη του ατόμου ότι απειλείται, αδικείται ή απλά ενοχλείται, για αυτό και αντιδρά, ώστε να προστατευτεί ή να αμυνθεί.
Από την άλλη πλευρά ο χρόνιος θυμός εμφανίζεται συχνά σε πληθώρα ψυχικών διαταραχών, όπως είναι η κατάθλιψη και οι αγχώδεις διαταραχές, αλλά και σε άλλες διαταραχές της διάθεσης ή της προσωπικότητας.
Ο θυμός συχνά εμπεριέχει ένα ευρύ φάσμα συναισθημάτων, τα οποία χαρακτηρίζονται ως ευερεθιστότητα, ενόχληση, αηδία, αγανάκτηση, οργή, και μίσος (Berkowitz & Harmon-Jones, 2004), ενώ, πολλές φορές, επικαλύπτει άλλα επώδυνα συναισθήματα όπως: φόβο, ανησυχία, απογοήτευση, απελπισία, απαισιοδοξία, αμηχανία, ανασφάλεια, ζήλια, απόρριψη και θλίψη.
Τύποι θυμού
Ωφέλιμος – Εποικοδομητικός θυμός
Ο θυμός δεν είναι απαραίτητα ένα «κακό» συναίσθημα και στην πραγματικότητα μπορεί μερικές φορές να είναι χρήσιμο. Για παράδειγμα, το να αισθανθούμε θυμωμένοι για κάτι μπορεί να βοηθήσει
- να εντοπίσουμε προβλήματα ή πράγματα που μας πλήττουν
- να δημιουργήσουμε αλλαγή, να επιτύχουμε τους στόχους μας και να προχωρήσουμε
- να παραμείνουμε ασφαλείς και να υπερασπιστούμε τον εαυτό μας σε επικίνδυνες καταστάσεις ως μέρος του συστήματος απάντησης στην απειλή
Ένα «ξέσπασμα» θυμού μπορεί να είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος για να απελευθερωθεί το άτομο από τυχόν εντάσεις ή απογοητεύσεις και να επιστρέψει σε κατάσταση ηρεμίας.
Ο θυμός θεωρείται εποικοδομητικός, όταν στοχεύει στο να αποτρέψει μία ανεπιθύμητη συμπεριφορά από το να ξανασυμβεί και όχι να εκφοβίσει τους άλλους. Είναι, επίσης, εποικοδομητικός όταν η έντασή του είναι ανάλογη του γεγονότος που τον προκάλεσε και δεν ξεπερνά τα όρια. Ο ωφέλιμος θυμός διαρκεί μόνο όσο χρειάζεται για να ρυθμιστεί μία κατάσταση και δεν μετατοπίζεται σε τρίτα μη εμπλεκόμενα άτομα.
Μία τέτοιου είδους εκδήλωση θυμού μπορεί να οδηγήσει στη βελτίωση των διαπροσωπικών σχέσεων και να επιφέρει θετικές αλλαγές.
Ανεξέλεγκτος – Καταστροφικός Θυμός
Πότε είναι πρόβλημα ο θυμός;
Ο θυμός γίνεται πρόβλημα μόνο όταν ξεφεύγει από τον έλεγχο και βλάπτει εσάς ή τους ανθρώπους γύρω σας. Αυτό μπορεί να συμβεί όταν:
- εκφράζετε συνεχώς τον θυμό σας μέσω ξεσπασμάτων, μη βοηθητικής ή καταστροφικής συμπεριφοράς και δεν έχετε αναπτύξει υγιείς τρόπους έκφρασής του
- Ο θυμός σας έχει αρνητικό αντίκτυπο στη συνολική ψυχική και σωματική σας υγεία. Η λειτουργία σε υψηλά επίπεδα στρες και θυμού έχει συνδεθεί με καρδιακές παθήσεις, διαβήτη, εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα, αϋπνία και υψηλή αρτηριακή πίεση.
- Ο θυμός γίνεται το συναίσθημά σας, αποκλείοντας την ικανότητά σας να αισθάνεστε άλλα συναισθήματα
Όταν ο θυμός φτάνει σε ανεξέλεγκτο επίπεδο γίνεται δυσλειτουργικός, καθώς είναι πιθανό να απειλεί την ψυχοκοινωνική υγεία του ατόμου και τις διαπροσωπικές του σχέσεις, εξαιτίας της εμφάνισης επιθετικότητας.
Από την άλλη πλευρά, καταστροφικός ενδέχεται να είναι και ο θυμός ο οποίος δεν εκφράζεται. Όταν καταστέλλεται επανειλημμένα, τείνει να συσσωρεύεται και, συνήθως, αυτό έχει ως αποτέλεσμα να εκφράζεται εντονότερα απ’ όσο χρειάζεται σε μια κατάσταση. Ο χρόνιος θυμός καταναλώνει τεράστιες ποσότητες ψυχικής ενέργειας και θολώνει τη σκέψη, καθιστώντας πιο δύσκολη τη συγκέντρωση ή την απόλαυση της ζωής. Μπορεί επίσης να οδηγήσει σε άγχος, κατάθλιψη και άλλα προβλήματα ψυχικής υγείας.
Σωματικά συμπτώματα λόγω θυμού
- Αύξηση αρτηριακής πίεσης και καρδιακού ρυθμού
- Δύσπνοια
- Αυξημένα επίπεδα ορμονών στρες (αδρεναλίνη, νοραδρεναλίνη)
- Εφίδρωση
- Μυϊκή ένταση/κεφαλαλγίες
Κυριότερες συμπεριφορές λόγω θυμού
- Λεκτική ή/και σωματική βία
- Έντονες διαμάχες στις κοινωνικές (οικογενειακές, φιλικές, ερωτικές, επαγγελματικές) σχέσεις
- Αδιαφορία και άρνηση πραγματοποίησης υποχρεώσεων/δραστηριοτήτων
- Παραβάσεις του νόμου
Αίτια θυμού
Ο θυμός μπορεί να προέρχεται από διάφορες καταστάσεις, όπως: ενοχλητικές εξωτερικές συνθήκες (π.χ. κίνηση στον δρόμο), μη υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις, καταπίεση, αρνητικές σκέψεις/αναμνήσεις και ψυχικές διαταραχές.
Μερικές φορές είναι πιο δύσκολο να επιτρέψει κάποιος στον εαυτό του να βιώσει άλλα συναισθήματα, όπως οι ενοχές, η λύπη ή η απόρριψη, διότι φοβάται ότι μπορεί να γίνουν αβάσταχτα. Για τον λόγο αυτό, τα μετατρέπει σε κάτι που μπορεί να διαχειριστεί ή απλά έχει αυτή τη λανθασμένη πεποίθηση.
Τα προβλήματα θυμού σπάνια υπάρχουν μεμονωμένα. Μπορεί να προέρχονται από μια σειρά άλλων θεμάτων ψυχικής υγείας, όπως:
- Εξάρτηση από το αλκοόλ ή ναρκωτικά
- Διπολική διαταραχή
- Ψυχωτική διαταραχή
- Διαταραχές προσωπικότητας
- Αγχώδεις διαταραχές
- Διαταραχές της διάθεσης
- Σωματοποιητικές διαταραχές
- Διαταραχές Ελέγχου Παρορμήσεων & Συμπεριφοράς
Αντιμετώπιση – διαχείριση θυμού
Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι η διαχείριση του θυμού σημαίνει αυτόματα και καταστολή του, η ιδέα αυτή είναι λανθασμένη. Στόχος της διαχείρισης του θυμού είναι να κατανοήσει το άτομο το μήνυμα που κρύβεται πίσω από το συναίσθημά του και να βρει έναν υγιή τρόπο να το εκφράσει, χωρίς να χάσει τον έλεγχο.
Όταν ο θυμός είναι συστηματικός και χρόνιος, η ψυχοθεραπεία είναι η καλύτερη προσέγγιση. Το να μάθετε γιατί θυμώνετε είναι ένα βασικό βήμα στο δρόμο προς τη μείωση της συχνότητας που θυμώνετε.
Όταν αυτό επιτυγχάνεται, εκτός από τα θετικά συναισθήματα που κυριαρχούν, υπάρχουν περισσότερες πιθανότητες αυτό το άτομο να μπορεί να ικανοποιεί τις ανάγκες του, να είναι σε θέση να διαχειριστεί συγκρούσεις με πιο αποτελεσματικό τρόπο και να βελτιώσει τις διαπροσωπικές του σχέσεις.
Η εκμάθηση της διαχειρισης θυμου απαιτεί διαρκή εξάσκηση, ώστε να επιτυγχάνεται ολοένα και ευκολότερα, έως ότου να φτάσει το άτομο στην εκμάθηση του ελέγχου του συναισθήματος του. Με αυτόν τον τρόπο, το άτομο θα βοηθηθεί στο να συνάπτει και να διατηρεί υγιείς σχέσεις, να επιτυγχάνει τους στόχους του και να έχει μία ικανοποιητική και ποιοτική ζωή.
Μερικοί από τους τρόπους που βοηθούν στην διαχείριση θυμού περιλαμβάνουν:
- Αναγνώριση και αποδοχή του θυμού ως φυσιολογικό και αναπόφευκτο μέρος της ζωής
- Ακριβής εντοπισμός των αιτιών του θυμού
- Τεχνικές χαλάρωσης
- Γνωσιακή αναδόμηση με χρήση της λογικής
- Βελτίωση της επικοινωνίας : μιλήστε γι’ αυτό, εκφράστε τους λόγους που θυμώνετε με διαλεκτικό τρόπο
- Προσωρινές λύσεις : αλλαγή περιβάλλοντος, απομάκρυνση, εκτόνωση (π.χ. με άσκηση)
- Χιούμορ και ώριμοι μηχανισμοί άμυνας
- Ψυχοθεραπεία & ψυχανάλυση
Συγγραφέας άρθρου Φρατζέσκα Παρλιάρου Ψυχολόγος
Συγγραφή & επιμέλεια Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής
Βιβλιογραφία
Spielberger, C. D., Jacobs, G., Russell, S., & Crane, R. S. (1983). Assessment of anger: The state-trait anger scale. Advances in personality assessment, 2, 161-189.
Novaco, R. W. (2010). Anger and psychopathology. In International handbook of anger (pp. 465-497). Springer, New York, NY.
Berkowitz, L., & Harmon-Jones, E. (2004). Toward an understanding of the determinants of anger. Emotion, 4(2), 107.