Burnout – σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης

Τι είναι το Burnout

Burnout σημαίνει εξουθένωση. Το έντονο εργασιακό στρες μπορεί να προκαλέσει ποικίλες επιπτώσεις, όπως αϋπνία, ευερεθιστότητα, κατάθλιψη κ.α. , ενώ η χρόνια έκθεση σε αυτό έχει φανεί ότι συνδέεται με την ανάπτυξη του συνδρόμου επαγγελματικής εξουθένωσης, μιας πιο σύνθετης κατάστασης γνωστής και ως «burnout».

Το σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης συνδέθηκε αρχικά με τους επαγγελματίες υγείας, αλλά έχει φανεί ότι δυνητικά μπορεί να επηρεάσει οποιονδήποτε εργαζόμενο.

---

Συμπτώματα burnout συνδρόμου

• Τη συναισθηματική εξάντληση, ένα αίσθημα συναισθηματικού αδειάσματος
• τη σωματική κόπωση, όπως και την απώλεια ενέργειας και διάθεσης.
• Την αποστασιοποίηση, δηλαδή την εγκαθίδρυση απρόσωπων σχέσεων, την ψυχική απομάκρυνση ή/και την αρνητική στάση του επαγγελματία ιδίως ως προς τους ανθρώπους (συναδέλφους και πελάτες), αλλά και το εργασιακό του αντικείμενο.
• Τη μειωμένη απόδοση, δηλαδή την αίσθηση χαμηλής αυτοεκτίμησης και περιορισμένης προσωπικής επίτευξης που έχει ο εργαζόμενος στην εργασία του.
• το αίσθημα αβοηθησίας

Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι το να έχουμε το κάθε ένα ξεχωριστά από τα παραπάνω δε σημαίνει ότι είμαστε σε burnout.

Για παράδειγμα οι περισσότεροι άνθρωποι χρησιμοποιούν το σύνδρομο εξουθένωσης ως συνώνυμο της μεγάλης κούρασης, όμως μόνο η κόπωση δε σημαίνει ότι δεν είμαστε καλά. Ούτε το να χρησιμοποιεί κάποιος την εργασία του αποκλειστικά και κυνικά ως μέσο εισοδήματος χωρίς να ενδιαφέρεται ιδιαίτερα ή να ενθουσιάζεται με αυτήν, σημαίνει ότι βιώνει οπωσδήποτε αυτό το πρόβλημα.

---

Αίτια burnout

Οι περισσότερες έρευνες δείχνουν ότι το σύνδρομο burnout είναι αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης χαρακτηριστικών της προσωπικότητας του ατόμου και του περιβάλλοντος, ενώ ορισμένες συνθήκες της εργασίας φαίνεται ότι οδηγούν συχνότερα στην επαγγελματική εξουθένωση. Ενδεικτικά, ο μεγάλος όγκος δουλειάς, που θέτει τον εργαζόμενο σε μια μόνιμη κατάσταση αγωνίας και εγρήγορσης για να προλάβει τα deadline, η έλλειψη αναγνώρισης των προσπαθειών του, η χαμηλή ανταμοιβή, καθώς και η έλλειψη ελέγχου αποτελούν συνήθεις επιβαρυντικούς παράγοντες.

Η κοινωνική πίεση για συνεχή παραγωγικότητα σε συνδυασμό με το στιγματισμό του ελεύθερου χρόνου, αφιερωμένου σε οτιδήποτε μη εργασιακό ως “χαμένου”, αποτελεί μια πλευρά του φαινομένου. Πολλά άτομα τείνουν να ελέγχουν συνέχεια τον εαυτό τους στο πόσο παραγωγικοί είναι, αδυνατώντας να του επιτρέψουν χαλάρωση, επαρκή ξεκούραση και δυνατότητα για άλλες δραστηριότητες. Κίνητρα υπερυπευθυνότητας και μέγιστης προσωπικής επιτυχίας εμπλέκονται επίσης στη συγκεκριμένη συμπεριφορά. Μπαίνουν έτσι σε χρόνιους κύκλους υπερεργασίας με σοβαρές συνέπεις για την ψυχική και σωματική τους υγεία.

Σε μια ενδιαφέρουσα μελέτη, ερευνητές από τα Πανεπιστήμια της Ζυρίχης και της Λειψίας δείχνουν ότι οι ασυνείδητες ανάγκες των εργαζομένων – τα λεγόμενα «σιωπηρά κίνητρα» – παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της εξάντλησης.

Οι ερευνητές επικεντρώνονται σε δύο σημαντικά κίνητρα:

• το κίνητρο της δύναμης, δηλαδή την ανάγκη ανάληψης ευθύνης για τους άλλους, τη διατήρηση της πειθαρχίας και τη συμμετοχή σε επιχειρήματα ή διαπραγματεύσεις, προκειμένου να αισθανόμαστε ισχυροί και αυτο-αποτελεσματικοί και
• το κίνητρο της σχέσης, την ανάγκη για θετικές προσωπικές σχέσεις, προκειμένου να αισθανθούμε εμπιστοσύνη, ζεστασιά και ότι ανήκουμε.

Η αναντιστοιχία μεταξύ των χαρακτηριστικών της εργασίας και ενός ασυνείδητου κινήτρου μπορεί να προκαλέσει εξάντληση, δείχνουν τα αποτελέσματα. Επιπλέον, η αναντιστοιχία και στις δύο κατευθύνσεις είναι επικίνδυνη: οι εργαζόμενοι μπορούν να εξαντληθούν όταν έχουν σε πολύ μεγάλο ή πολύ μικρό βαθμό τα δύο αυτά κίνητρα.

Εργασιακός εκφοβισμός

Τοξικό εργασιακό περιβάλλον ως αποτέλεσμα εργασιακού εκφοβισμού είναι παράγοντας κινδύνου για burn out. Ο εργασιακός εκφοβισμός είναι κάθε άλλο παρά ασυνήθιστο φαινόμενο και μάλιστα τελευταία έρευνα στην Ελλάδα τον τοποθετεί στο 40% των εργαζομένων τόσο στον ιδιωτικό όσο και στο δημόσιο τομέα.

Ο εργασιακός εκφοβισμός δυστυχώς δε λείπει στον τομέα της ιατρικής και της επιστήμης, γεγονός που πρόσφατα έχει αναγνωριστεί. Μάλιστα πρόσφατη πρωτοφανής ελληνική μελέτη μετράει ~50% ποσοστά εκφοβισμού ιατρών και νοσηλευτών σε μονάδες εντατικής θεραπείας παίδων.

---

Διστάζετε να το εκφράσετε;

Αν υποψιάζεστε ότι έχετε burnout ή και γενικά ένα πρόβλημα ψυχικής υγείας, κάπως θα πρέπει να το αναφέρετε στην εργασία σας, παρόλο που μπορεί να ντρέπεστε λόγω στίγματος. Ακολουθούν κάποιοι τρόποι που μπορεί να σας διευκολύνουν

• Θυμηθείτε ότι δεν είναι διαφορετικό να αναφέρετε ένα πρόβλημα σωματικής υγείας
• Γράψτε τι νιώθετε
• Εστιάστε στην παραγωγικότητά σας και στην ικανότητά σας να κάνετε τη δουλειά σας
• Εξαρτάται από εσάς πόσο θέλετε να αποκαλύψετε
• Σκεφτείτε την πιθανότητα να μιλήσει κάποιος άλλος για εσάς
• Το στίγμα και οι διακρίσεις για την ψυχική υγεία «δεν επιτρέπονται» στο χώρο εργασίας εν έτει 2020
• Σκεφτείτε ότι το αφεντικό σας μπορεί να είναι πιο δεκτικό από όσο νομίζετε
• Ελέγξτε τι προσφέρει η εργασία σας προς βοήθειά σας
• Δώστε feedback και μιλήστε.

---

Σύνδρομο burnout θεραπεία

Η εργασία αποτελεί αναπόσπαστο και ουσιαστικό κομμάτι της ζωής μας. Όμως υπό συνθήκες υπερβολικών απαιτήσεων και υπεραπασχόλησης θα επιδράσει αρνητικά στη σωματική και ψυχική μας υγεία. Το γεγονός αυτό απαντάται ιδιαιτέρως την περίοδο που βιώνουμε, όπου η πανδημία έχει κλυδωνίσει την παγκόσμια οικονομία και έχει μεταβάλλει σε μεγάλο βαθμό τις συνθήκες και τα ωράρια εργασίας, πυροδοτώντας αισθήματα αβεβαιότητας και άγχους σε πολλούς ανθρώπους αναφορικά με το επαγγελματικό τους παρόν και μέλλον.

“Βλάπτουμε τόσο την απόδοση των επιχειρήσεων όσο και την ατομική ευημερία, και αυτό πρέπει να είναι η σαφή έκκληση για να σταματήσουμε. Γίνεται πολύ μεγάλη ζημιά”.

Αυτά τα λέει ο κύριος Pfeffer, a professor of organizational behavior at Stanford Graduate School of Business στο νέο βιβλίο του.

Οι συνέπειες του συνδρόμου επαγγελματικής εξουθένωσης, αν δεν αντιμετωπιστεί κατάλληλα, αφορούν πολλούς τομείς της υγείας επηρεάζοντας το άτομο σωματικά, με συμπτώματα όπως η κόπωση, το έλκος, το ευερέθιστο έντερο, προβλήματα στον ύπνο κ.α., ψυχολογικά, προκαλώντας αυξημένο άγχος, κατάθλιψη, μειωμένη αυτοπεποίθηση, ευερεθιστότητα, αποξένωση, αδυναμία αντιμετώπισης ανεπιθύμητων καταστάσεων κ.α. και συμπεριφορικά με χαμηλή εργασιακή απόδοση και ικανοποίηση, μειωμένη επικοινωνία, παραίτηση κ.α..

Η αποδοτικότερη μορφή θεραπείας είναι η πρόληψη. Έτσι, οι εταιρίες μέσω της δόμησης ενός κατάλληλου εργασιακού πλαισίου με ανθρωποκεντρική φιλοσοφία και το κάθε άτομο μέσω της σωματικής άσκησης, της σωστής διατροφής και επαρκούς ξεκούρασης, αλλά και της εξισορρόπησης προσωπικών και επαγγελματικών στόχων με ρεαλιστικά κριτήρια μπορούν να συνδράμουν στην αντιμετώπιση της επαγγελματικής εξουθένωσης και στη διατήρηση της ψυχικής υγείας.

Πολλές φορές βέβαια, η επαγγελματική εξουθένωση μπορεί να έχει ισχυρό αντίκτυπο στην εργασία και την προσωπική ζωή, δημιουργώντας έκπτωση στη λειτουργικότητα και ενόχληση στο άτομο ή στον περίγυρό του και ενδείκνυται η αναζήτηση βοήθειας από ειδικό και η λήψη εξατομικευμένης ψυχοθεραπείας ή/και φαρμάκων με σκοπό την καλύτερη και στοχευμένη αντιμετώπιση.

Το burn out μοιάζει με την κατάθλιψη εμπεριέχοντας στοιχεία αυτής. Αν θέλουμε να βάλουμε μια διαφοροποίηση θα λέγαμε ότι η κατάθλιψη περιλαμβάνει συμπτώματα που δεν περιορίζονται μόνο στο εργασιακό κομμάτι, όπως το σύνδρομο burnout, αλλά σε διάφορους τομείς της ζωής.

---

Σαββίνα Ντουρακοπούλου, Ψυχολόγος

Συγγραφή & επιμέλεια : Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής

---

Πηγές:

Maslach, C., Jackson, E.S (1982), Burnout in the Health Professions: A Social Psychological Analysis, Social Psychology of Health and Illness, Hillsdate, NJ: Erlbbaum, 227-251.

Unger, D. E. (1980). Superintendent Burn-out: Myth or reality (Doctoral dissertation, The Ohio State University).

Azoulay, E., De Waele, J., Ferrer, R., Staudinger, T., Borkowska, M., Povoa, P., … & Pellegrini, M. (2020). Symptoms of burnout in intensive care unit specialists facing the COVID-19 outbreak. Annals of intensive care, 10(1), 1-8.