Τι είναι κρίση πανικού
Ως κρίση πανικού ορίζεται το βίωμα ενός τρομερής έντασης αισθήματος άγχους (πανικός) χωρίς προφανή λόγο κατά το οποία εμφανίστηκαν ξαφνικά και κορυφώθηκαν μέσα σε δέκα λεπτά τουλάχιστον 4 από τα ακόλουθα συμπτώματα :
Κρίση πανικού συμπτώματα
- Αίσθημα δύσπνοιας/πνιγμού
- Πόνος ή δυσφορία στο θώρακα
- Αιμωδίες/ μηρμυγκιάσματα
- Αίσθημα παλμών/ταχυκαρδία
- Τρόμος
- Εφίδρωση
- Ρίγη/αίσθημα ζέστης
- Αίσθημα λαχανιάσματος
- Ναυτία ή κοιλιακή ενόχληση
- Αίσθημα ζάλης, τάση προς λιποθυμία
- Αποπραγματοποίηση ή αποπροσωποποίηση
- Φόβος απώλειας ελέγχου ή επερχόμενης τρέλας
- Φόβος θανάτου
Μια κρίση πανικού μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή στο 24ωρο. Ένα 30% των κρίσεων πανικού εμφανίζονται κατά τον ύπνο (νυχτερινές κρίσεις πανικού). Αν και μικρής διάρκειας (μερικά λεπτά) προκαλεί έντονο φόβο.
Τη διάγνωση μπορούν να κάνουν ψυχίατροι και ψυχολόγοι.
Οι κρίσεις πανικού θα πρέπει να διαπιστωθεί ότι δεν οφείλονται σε γενική σωματική κατάσταση ή σε επιδράσεις ουσιών. Για παράδειγμα παρόμοια συμπτώματα εκδηλώνονται στο πλαίσιο καρδιολογικών παθήσεων, όπως το έμφραγμα, η στηθάγχη, η υπέρταση, αναπνευστικών παθήσεων όπως το άσθμα, νευρολογικών όπως το αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο και η επιληψία και ενδοκρινικές παθήσεις όπως οι θυρεοειδοπάθειες, ο διαβήτης, η υπογλυκαιμία.
Η διαφορική διάγνωση των οργανικών αιτίων της διαταραχής πανικού μπορεί να γίνει εύκολα συνήθως με τη συνεργασία των σχετικών ιατρικών ειδικοτήτων με τον ψυχίατρο.
Επιπλέον κριση πανικου συχνά εκδηλώνεται μετά από χρήση χόρτου ή άλλων ουσιών όπως η κοκαϊνη, τα ψευδαισθησιογόνα (LSD). Δεν υπάρχει κανόνας όσον αφορά τη βαρύτητα της χρήσης κάνναβης. Άλλοι άνθρωποι παθαίνουν κρίση πανικού με την πρώτη χρήση και άλλοι μπορεί να εμφανίσουν διαταραχή πανικού μετά από χρόνια χρήση κάνναβης. Στερητικό σύνδρομο από κατάχρηση αλκοόλ επίσης μπορεί να φέρει κρισεις πανικου.
Οι ασθενείς με πανικό επιδεικνύουν ενισχυμένη ικανότητα αντίληψης του καρδιακού τους παλμού και άλλων εσωδεκτικών αισθήσεων, τείνουν να μετατοπίζουν την προσοχή τους σε σωματικά σημάδια και μεταφράζουν τα σωματικά συμπτώματα που σχετίζονται με το άγχος ή τον πανικό ως πιο επικίνδυνα. Αυτοί οι παράγοντες μπορεί να εμπλέκονται στην ανάπτυξη και διατήρηση της διαταραχής πανικού.
Είναι η κριση πανικου μια κριση άγχους;
Η κρίση πανικού διαφέρει από την κρίση άγχους στο ότι ξεκινάει εντελώς ξαφνικά και αιφνιδιάζει τον άνθρωπο που την παθαίνει. Επιπλέον έχει μικρότερη διάρκεια, αλλά μπορεί να είναι τρομακτικά έντονη. Συνυπάρχει ενίοτε με αίσθηση επικείμενου θανάτου ή τρέλας. Η κρίση πανικού μπορεί να μοιάζει με κρίση άγχους σε αρκετά συμπτώματα. Υπάρχουν τεστ που μπορεί να κάνει κάποιος για να καταλάβει αν έχει κρίσεις πανικού αν και αυτά δεν μπορούν να υποκαταστήσουν την πλήρη διαγνωστική εκτίμηση από ψυχίατρο.
Τι είναι η διαταραχή πανικού
Η διαταραχή πανικού είναι μια αγχώδης διαταραχή στην οποία το κύριο σύμπτωμα είναι η κρίση πανικού, δηλαδή ένα ξαφνικό βίωμα κατακλυσμιαίου άγχους & σωματικής δυσφορίας.
Διαταραχή πανικού συμπτώματα
Διαταραχή πανικού έχουμε όταν κρίσεις πανικού αρχίσουν και επαναλαμβάνονται μέσα σε διάστημα ενός μηνός ή περισσότερο.
Παράλληλα στο ίδιο διάστημα πρέπει να υπάρχει τουλάχιστον ένα από τα ακόλουθα :
- Προσδοκητικό άγχος : Επίμονη ανησυχία επανεμφάνισης και άλλων κρίσεων πανικού
- Έντονη ανησυχία για τις επιπτώσεις της κρίσης πανικού (ενδεχόμενος θάνατος, απώλεια ελέγχου ή τρέλα, εξευτελισμός)
- Συμπεριφορές αποφυγής : Σημαντική αλλαγή της συμπεριφοράς με στόχο την αποτροπή επανεμφάνισης κρίσεων
Το άγχος στη διαταραχή πανικού μπορεί να έχει δύο διαφορετικές μορφές. Την ίδια την κριση πανικου και το προσδοκητικό άγχος (μήπως ξανασυμβεί κρίση) που έχει επίμονη παρουσία και μέτρια ένταση.
Συχνότητα διαταραχής πανικού
Η μέση συχνότητα στον πληθυσμό υπολογίζεται στο 2-3% με το γυναικείο φύλο να υπερέχει 2:1. Η συχνότητα εμφάνισης αρχίζει και αυξάνεται κατά την εφηβεία και φτάνει στο μέγιστο μεταξύ 20-24 ετών, αν και το πλήρες ηλικιακό εύρος είναι 20-40 ετών συνηθέστερα.
Συννοσηρότητα με τη διαταραχή πανικού
Η διαταραχή πανικού συχνά συνυπάρχει με άλλες αγχώδεις διαταραχές δηλαδή την αγοραφοβία (φόβος & αποφυγή τόπων και καταστάσεων από τις οποίες η διαφυγή ή η λήψη βοήθειας σε περίπτωση κρίσης πανικού είναι δύσκολη ή αδύνατη), την κοινωνική φοβία, την διαταραχή μετατραυματικού στρες, τη διαταραχή άγχους ασθένειας (υποχονδρίαση) και την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Επίσης υπάρχει υψηλό ποσοστό συννοσηρότητας με την κατάθλιψη εώς και 50-60% σε κάποια στιγμή της ζωής. Επιπλέκεται με κατάχρηση αλκοόλ και βενζοδιαζεπινών, ουσίες οι οποίες είναι αποτελεσματικές στην προσωρινή καταπράϋνση του άγχους και του πανικού, η παρατεταμένη και αλόγιστη χρήση τους όμως μπορεί να οδηγήσει στην εξάρτηση.
Κρίσεις πανικού και συμπεριφορά
Οι συμπεριφορές αποφυγής και ασφάλειας που υιοθετούνται προς προστασία από μια κρίση πανικού είναι ποικίλες. Παρατίθενται κάποιες αρκετά συχνές παρακάτω :
Συμπεριφορές αποφυγής
- λήψης φαρμάκων
- διακοπής φαρμάκων
- άσκησης
- ζέστης
- ανύψωσης αντικειμένων
- «ψυχολογικά φορτισμένων» έργων όπως θρίλερ κ.α.
- σεξουαλικών σχέσεων
- συζητήσεων συναισθηματικά φορτισμένων
- μπάνιου με κλειστή πόρτα
- ανελκυστήρων
- εξόδων από το σπίτι χωρίς συνοδεία
- συνεύρεσης με πλήθος
- αναμονής σε ουρές
- ταξιδιών με τρένο, λεωφορείο, αυτοκίνητο, αεροπλάνο
Συμπεριφορές ασφάλειας
Ως συμπεριφορά ασφάλειας (στη διαταραχή πανικού) ορίζεται η συμπεριφορά που βοηθά στη διαχείριση μιας κρίσης πανικού. Η βοήθεια αυτή αν και προσφέρει ανακούφιση βραχυπρόθεσμα, μακροπρόθεσμα συντελεί στη διαιώνιση του προβλήματος, καθώς αυτό δεν αντιμετωπίζεται στο πυρηνικό του αίτιο. Κατ’ αναλογία με έναν ηλικιωμένο που κρατώντας ένα μπαστούνι μπορεί να περπατά, αλλά η αδυναμία των ποδιών του συνεχίζει και υπάρχει, αναφερόμαστε συχνά στις συμπεριφορές ασφαλείας ως “μπαστουνάκια“.
- Ηρεμιστικά στην τσάντα
- Αναζήτηση διαβεβαίωσης
- Να έχει πάντα κάποιον μαζί του όταν βγαίνει από το σπίτι
- Να έχει κάτι να διαβάσει
- Να τσιμπηθεί
- Να μιλήσει για κάτι άσχετο
- Να βάλει δυνατά μουσική
Κρίση πανικού αντιμετώπιση
Όταν κάποιος πάθει κρίση πανικού για πρώτη φορά, είναι σύνηθες να νομίζει ότι παθαίνει κάτι πολύ σοβαρό, αναζητά πρώτες βοήθειες και καταλήγει στα επείγοντα των νοσοκομείων. Εκεί στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων οι εξετάσεις βγαίνουν καθαρές.
Παρόλο που η εμπειρία μιας κρίσης πανικού μπορεί να είναι τρομακτική, υπάρχουν πράγματα που μπορείτε να κάνετε εκείνη τη στιγμή για να την διαχειριστείτε καλύτερα.
- Αναγνωρίστε τα συμπτώματα και αποδεχτείτε αυτό που βιώνετε. Ειδικά αν είναι κάτι που έχετε ξαναβιώσει στο παρελθόν, υπενθυμίστε στον εαυτό σας ότι τα συμπτώματα θα περάσουν και θα είστε εντάξει.
- Πάρτε αργές, βαθιές αναπνοές. Όταν αντιληφθείτε ότι έρχεται μία κρίση πανικού και η αναπνοή σας αρχίζει να επιταχύνεται, εστιάστε στην κάθε εισπνοή και εκπνοή. Επικεντρωθείτε στο να γεμίσετε την κοιλιά σας με αέρα στην εισπνοή, μετρώντας μέχρι το 4. Κρατήστε λίγο τον αέρα, και ύστερα εκπνεύστε μετρώντας πάλι μέχρι το 4. Επαναλάβετε μέχρι να επιβραδυνθεί η αναπνοή σας. Αυτό θα αποτρέψει την περαιτέρω επιτάχυνση της αναπνοής και θα βοηθήσει το σώμα να επανέλθει σταδιακά σε μια κατάσταση ηρεμίας. Ταυτόχρονα, θα σας δώσει μία αίσθηση ελέγχου της κατάστασης.
- Εστιάστε την προσοχή σας σε κάτι συγκεκριμένο. Όταν νιώθετε ότι επανακτάτε τον έλεγχο της αναπνοής σας, δοκιμάστε να επικεντρωθείτε σε ένα αντικείμενο στο περιβάλλον σας, εστιάζοντας την ενέργειά σας σε αυτό. Στη συνέχεια, περιγράψτε στον εαυτό σας τι βλέπετε με λεπτομέρειες, όπως το μέγεθος, το χρώμα, το σχήμα, την κίνησή του, κλπ. Αυτό θα σας επαναφέρει στην πραγματικότητα και θα πάρει την σκέψη σας από την τρομακτική εμπειρία.
- Εναλλακτικά, επικεντρωθείτε στις αισθήσεις σας. Περιγράψτε στον εαυτό σας τι αντιλαμβάνεστε με την όσφρηση, την αφή σας ή με κάποια άλλη αίσθηση. Για παράδειγμα, πώς νιώθουν τα χέρια σας ακουμπώντας το έδαφος, ή πώς νιώθει το σώμα σας μέσα στα ρούχα. Αυτό σας βοηθά να έρθετε στο εδώ και τώρα και να επιστρέψετε σιγά σιγά στην πραγματικότητα με ασφάλεια.
Φάρμακα για την κρίση πανικού
Η φαρμακευτική θεραπεία στη διαταραχή πανικού γίνεται με αντικαταθλιπτικά (επιλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης SSRIs). Οι κρισεις πανικου αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά συνήθως με τα φάρμακα αυτά. Η χρήση αγχολυτικών ηρεμιστικών πολλές φορές είναι επιβεβλημένη στην έναρξη της θεραπείας, αλλά δεν ενδείκνυται για μεγάλα χρονικά διαστήματα λόγω του κινδύνου εξάρτησης.
Βέβαια σε περιπτώσεις συννοσηρότητας ή ανθεκτικότητας της διαταραχής, το θεραπευτικό πλάνο τροποποιείται τόσο σε διάρκεια όσο και με αύξηση δοσολογίας ή/και με προσθήκη δεύτερου φαρμακευτικού παράγοντα που μπορεί να είναι άλλο αντικαταθλιπτικό (π.χ. SNRI).
Ομοιοπαθητικά φάρμακα και βότανα για κρίση πανικού αν έχουν δράση, θα έχουν συνήθως δράση ως placebo και δεν αποτελούν κανονική θεραπεία.
Ψυχοθεραπεία στη διαταραχή πανικού
Η ψυχοθεραπεία εκλογής στη διαταραχή πανικού είναι η γνωσιακή συμπεριφορική. Σύμφωνα με τη γνωσιακή θεώρηση παράγοντας προδιάθεσης της διαταραχής πανικού αποτελεί ένα σχήμα ευαισθησίας στο άγχος. Πρόκειται για την πεποίθηση ότι κάποια σωματικά εσωτερικά ερεθίσματα μπορεί να έχουν βλαπτική ή/και καταστροφική επίδραση στο άτομο.
Η επίδραση αυτή μπορεί να σχετίζεται με
- τη σωματική υγεία (π.χ. μια ταχυκαρδία ερμηνεύεται ως επερχόμενο έμφραγμα του μυοκαρδίου και άρα ως κίνδυνος θανάτου),
- την ψυχική υγεία (π.χ. ένα αίσθημα αποπραγματοποίησης, δηλαδή ένα παροδικό βίωμα του περίγυρου του ατόμου ως μη πραγματικό, ερμηνεύεται ως «επερχόμενη τρέλα»)
- ή/και την κοινωνική υπόσταση (ότι δηλαδή το άτομο που π.χ. λιποθυμά εξευτελίζεται ή στιγματίζεται).
Η γένεση ενός τέτοιου σχήματος μπορεί να οφείλεται σε βιολογικούς/γενετικούς παράγοντες ή/και ψυχοκοινωνικούς παράγοντες όπως η κακή πληροφόρηση, η πίστη σε ανυπόστατες διαδόσεις και φόβους άλλων ανθρώπων, αλλά και κάποια προσωπική εμπειρία σοβαρού επεισοδίου υγείας στο συγγενικό περιβάλλον. Έτσι στη διαταραχή πανικού προϋπάρχει ουσιαστικά μια ψυχοβιολογική ετοιμότητα αντίδρασης σε εσωτερικά ερεθίσματα.
Μέρος της θεραπείας είναι και η ιδιοδεκτική έκθεση (interoceptive exposure) ως ένας τρόπος να ελεγχθεί η προσδοκία, που υπάρχει σε μια ποικιλία αγχωδών διαταραχών, ότι οι αισθήσεις είναι αφόρητες. Προκαλώντας την έκλυση των σχετιζόμενων σωματικών ερεθισμάτων, οι ασθενείς με πανικό μπορούν να αποκτήσουν μεγαλύτερη ανοχή στη δυσφορία, να διαψεύσουν τις εσφαλμένες πεποιθήσεις σχετικά με τις αισθήσεις και τελικά να μειώσουν την ευαισθησία τους σε αυτές.
Η κρίση πανικού θα πρωτοεμφανιστεί συνήθως σε ανύποπτη χρονική στιγμή, αλλά μετά από κάποια προηγηθείσα περίσταση συναισθηματικής επιβάρυνσης π.χ. ένας χωρισμός ή απαιτητικής σωματικά κατάστασης π.χ. μια έντονη άσκηση, η στέρηση ύπνου, η χρήση κάποιας ουσίας. Οι περιστάσεις αυτές υποσκάπτουν τη δυνατότητα μιας πιο ρεαλιστικής ερμηνείας των εσωτερικών ερεθισμάτων και συμβάλλουν στην ενεργοποίηση του σχήματος ευαισθησίας.
Στη συνέχεια η καταστροφολογική ερμηνεία των ερεθισμάτων και η αίσθηση απώλειας του ελέγχου των σωματικών αισθήσεων θα επιφέρει μεγέθυνση του αισθήματος πανικού , που θα δραματοποιήσει ακόμη περισσότερο την ερμηνεία και ούτω καθεξής δημιουργώντας έτσι ένα φαύλο κύκλο.
Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής