“Try not to become a man of success. Rather become a man of value.”
― Albert Einstein
Η έννοια της επιτυχίας
Η επιτυχία φαίνεται ότι αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα κίνητρα πολλών ανθρώπων στη σημερινή εποχή. Η έννοια χρησιμοποιείται σε κάθε πλευρά της ανθρώπινης ζωής. Θέλουμε να επιτύχουμε σε ό,τι κάνουμε από τους μικρότερους ως τους μεγαλύτερους στόχους μας.
Ξεκινώντας από μικρή ηλικία στο σχολείο θέλουμε να επιτύχουμε να γράψουμε μια έκθεση, να λύσουμε μια άσκηση, να πάρουμε καλό ή τον καλύτερο βαθμό. Θέλουμε να βάλουμε γκολ ή καλάθι, να τρέξουμε 10 χιλιόμετρα, να νικήσει η ομάδα μας, να κερδίσουμε μια γυναίκα ή έναν άντρα, να “πετύχει” το φαγητό, να πετύχει η δίαιτα, να περάσουμε τα μαθήματα, να πάρουμε πτυχίο, να πετύχει ο γάμος, να αποκτήσουμε παιδιά, να τα αναθρέψουμε σωστά, να βγάλουμε χρήματα, να είμαστε καλοί στη δουλειά μας, να ανελιχθούμε σε αυτήν κ.ο.κ.
Έτσι το να επιτύχουμε σημαίνει να τα καταφέρουμε σε διάφορα πράγματα που κάνουμε και αυτό αποτελεί ένα εγγενές στοιχείο της ανθρώπινης φύσης που συμβάλλει στην εξέλιξή μας. Το κίνητρο της επιτυχίας ουσιαστικά συμβάλλει στο νόημα της ζωής μας. Mας δίνει ικανοποίηση και ευχαρίστηση και αυτό αποτυπώνεται και νευροβιολογικά μέσω της ντοπαμίνης π.χ.
Όμως συχνά ο στόχος της επιτυχίας προκαλεί αλλοτρίωση. Αρκετοί άνθρωποι κυνηγούν την επιτυχία ως αυτοσκοπό χάνοντας κάπου το ίδιο τους το αντικείμενο. Φτάνοντας σε μια επιτυχία δε στέκονται παρά ελάχιστα και συνεχίζουν ένα ατέρμονο κύκλο χωρίς να μπορούν να σταματήσουν. Ταυτόχρονα, η περίπτωση της αποτυχίας μπορεί να τους φέρνει μπροστά σε ισχυρό ναρκισσιστικό πλήγμα.
Χρήμα το απόλυτο κριτήριο επιτυχίας
Στις μέρες μας δεν υπήρχε περίπτωση να μη διαστρεβλωθεί και ο όρος επιτυχία.
Στις μέρες μας που πάνω απ’ όλα μπαίνει προτεραιότητα ο «θεός» του χρήματος, αναμενόμενο είναι επιτυχημένος να θεωρείται ο πιο πλούσιος και όσο περισσότερα υλικά αγαθά έχει, τόσο περισσότερο επιτυχημένος θεωρείται κάποιος από την πλειοψηφία του κόσμου.
Επίσης ειδική περίπτωση είναι ο επιτυχημένος που ξεκίνησε από το μηδέν και απέκτησε με το «επιχειρηματικό του δαιμόνιο» δισεκατομμύρια. Το πρότυπο του καινοτόμου entrepreneur που ίδρυσε μια μικρή τεχνολογική startup και εξελίχθηκε σταδιακά σε επιχειρηματικό κολοσσό της πληροφορικής (πολλά τα παραδείγματα apple, google, facebook κ.α.) έχει σήμερα τεράστια πέραση στις νέες γενιές.
Εκτός από το χρήμα υπάρχουν και άλλα στοιχεία που τείνουν να καθιερώνονται σήμερα ως ενδεικτικά επιτυχίας π.χ. :
• Εξουσία
• Επιρροή
• Καταγωγή από «τζάκι»
• Επαγγελματικό Πόστο/Καριέρα
• Τίτλοι
• Δημόσιες Σχέσεις
• Δημοσιότητα
• Εμφάνιση
Έτσι λοιπόν η πλειοψηφία του κόσμου θεωρεί επιτυχημένους τους ανθρώπους που κυνηγάνε διακαώς τον πλούτο και την επιρροή, την ανέλιξη στην εταιρεία, την απόκτηση τίτλων. Η θεώρηση αυτή έχει τροφοδοτηθεί και συνεχίζει να τροφοδοτείται τις τελευταίες δεκαετίες ειδικά από την πλειοψηφία των ΜΜΕ και πάντα στο πλαίσιο μιας στυγνής μονολιθικής οικονομικοκεντρικής λογικής.
Προβάλλεται η ασταμάτητη πολύωρη εργασία ως το μέγιστο κλειδί της επιτυχίας, οι δημόσιες σχέσεις ως το απαράμιλλο προσόν του επιτυχημένου μπισνεσμαν, το χτίσιμο περιουσίας ως ο απόλυτος στόχος και τεμενάδες γίνονται σε αυτόν που την έχει ανεξάρτητα από το ποιόν του.
«12 πράγματα που οι επιτυχημένοι κάνουν διαφορετικά», «8 πράγματα που οι επιτυχημένοι κάνουν το Σαββατοκύριακο», «7 τρόποι που οι επιτυχημένοι προσεγγίζουν την εργασία τους» και άλλα τέτοια αποτελούν πηχαίους τίτλους δημοσιευμάτων στην εποχή μας.
Ασχέτως πόσο πίεση, άγχος και εξουθένωση προκαλεί η στάση αυτή.
Ασχέτως πόσο η προφανής επαγγελματική επιτυχία ενός εργασιομανή θα μπορούσε να συγκαλύπτει σοβαρά προβλήματα σε άλλες πτυχές της προσωπικότητας και της ζωής του.
Σκληρή δουλειά και επιτυχία
Το ότι το βασικότερο θεμέλιο της επιτυχίας σε οποιονδήποτε τομέα είναι η σκληρή δουλειά αποτελεί κοινή πεποίθηση πολλών. Η αντίληψη αυτή φυσικά έχει βάση χωρίς να είναι απόλυτος κανόνας, αλλά θα μπορούσε να έχει διάφορους αστερίσκους. Βασικός είναι ο διαχωρισμός της σκληρής δουλειάς από την υπερεργασία που έχει συνέπειες σε ψυχική και σωματική υγεία. Προϋπόθεση της σκληρής δουλειάς είναι η αντοχή.
Επίσης σημαντικός αστερίσκος είναι η αναγνώριση του τιμήματος που αξιωματικά απαιτεί η σκληρή δουλειά και που είναι η τοποθέτηση όλων των άλλων πλευρών της ζωής σε δεύτερη προτεραιότητα. Η επίγνωση αυτή δεν είναι εύκολη, ειδικά όταν ζυγίζουμε δουλειά και οικογένεια. Όταν σήμερα ο κανόνας είναι ο ένας ή και οι δύο γονείς να λείπουν όλη μέρα δουλεύοντας, αυτό έχει πιθανώς συνέπειες την απομάκρυνση από τα παιδιά που μεγαλώνουν με παππούδες, γιαγιάδες και νταντάδες.
Ας μην το προσπερνούν εύκολα αυτό οι γονείς, καθώς σήμερα ξέρουμε ότι τραύμα δεν προκαλούν μόνο τα άσχημα πράγματα που συμβαίνουν, αλλά και τα καλά πράγματα που δε συμβαίνουν.
Τι θα μπορούσε να σημαίνει επιτυχία
Το ερώτημα που τίθεται λοιπόν είναι αν υπάρχουν και άλλα στοιχεία που θα μπορούσαν να σημαίνουν επιτυχία.
Παρακάτω αναφέρονται μερικά (και βέβαια είναι μόνο μερικά) και τίθενται στην κρίση του αναγνώστη :
- Επίτευξη στόχων μικρότερης εμβέλειας/σημαντικότητας
- Σταδιακό χτίσιμο μιας επιτυχημένης πορείας μέσω αξιοκρατίας
- Εργασία που να προσδίδει ικανοποίηση και χαρά
- Εργασία με ομαλές συνθήκες χωρίς «ξεζούμισμα» και υπερβολικές απαιτήσεις
- Καθημερινότητα με ποικιλία δραστηριοτήτων που να γεμίζουν αρκετές από τις πτυχές της προσωπικότητας κάθε ατόμου και άντληση ευχαρίστησης από «μικροπράγματα»
- Οικογένεια με αγαστές σχέσεις μεταξύ των μελών της
Και βέβαια η αριστεία πρέπει να αποτελεί πρότυπο επιτυχίας. Η αριστεία όταν κατορθώνεται και από όποιον κατορθώνεται πρέπει να ανταμείβεται. Κάτι τέτοιο θα ήταν βέβαια το ιδανικό σε μια κοινωνία χωρίς ανισότητες. Στις σύγχρονες κοινωνίες βέβαια συχνά το πρόβλημα είναι ποια είναι τα κριτήρια της αριστείας και κατά πόσο επικρατεί η μετριοκρατία σε διάφορους τομείς της κοινωνικής ζωής.
Aποτυχία
Προσπαθήστε συνέχεια να ικανοποιείτε τους πάντες.”
Πολλοί φοβούνται έντονα την αποτυχία. Το πως την καθορίζει ή ερμηνεύει κανείς μια κατάσταση ως αποτυχία όμως παίζει σημαντικό ρόλο. Συχνά η αποτυχία δεν είναι αποτυχία, αλλά μια αρνητική μετάφραση ενός γεγονότος. Και βέβαια ακόμη και όταν η αποτυχία είναι ξεκάθαρη, αυτό δε σημαίνει ότι δεν υπάρχει περιθώριο για περισσότερες προσπάθειες.
Αν ο Michael Jordan δηλώνει κάτι τέτοιο, οι φοβούμενοι την παραμικρή αποτυχία έχουν πολλά να σκεφτούν.
Η θεώρηση με σκεπτικό “άσπρο-μαύρο” δε φαίνεται να επαρκεί για τις έννοιες επιτυχία-αποτυχία.
Κάποια σχετικά ερωτήματα με όχι απλές απαντήσεις είναι :
- Το κυνήγι της επιτυχίας θα πρέπει να είναι αυτοσκοπός ή εμμονή ή αποκλειστική προτεραιότητα και άρα αν δεν αποδώσει το κυνήγι αυτό θα πρέπει να γκρεμίζεται ο ψυχικός κόσμος του ατόμου;
- Γιατί η επιτυχία θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ένας συμβολικός «παράδεισος» , ενώ η αποτυχία ως η «κόλαση»;
- Υπάρχει μόνο επιτυχία και αποτυχία με την απόλυτη έννοια των όρων;
- Μπορεί να υπάρχει επιτυχία σε όλους τους τομείς της ζωής;
- Μπορεί να υπάρχει επιτυχία σε μόνιμη βάση;
- Κάποιος που δεν είναι επιτυχημένος σημαίνει ότι δεν έχει αξία;
Πως έρχεται η επιτυχια
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο σκοπός του κειμένου δεν είναι να «δαιμονοποιηθεί» η επιτυχία ως πιθανός στόχος του ανθρώπου, αλλά να αναθεωρηθεί ενδεχομένως η σημασία και η ερμηνεία που δίνει η πλειοψηφία του κόσμου σε αυτήν.
Φυσικά και είναι ευγενής στόχος να επιθυμεί κάποιος να επιτύχει κάτι πολύ σημαντικό στη ζωή του. Φυσικά και είναι απολύτως δικαιολογημένη η αναγνώριση κάποιων προσώπων που μέσω της δουλειάς τους ή της επιστήμης τους έχουν προσφέρει στο ανθρώπινο κοινωνικό σύνολο. Φυσικά και δεν είναι μεμπτό να διατηρεί κανείς φιλοδοξίες.
Ο επανακαθορισμός του όρου με μία πιο ανθρωποκεντρική προσέγγιση ίσως είναι μέρος μιας συνολικότερης ανάγκης αλλαγής αντιλήψεων στις μέρες μας, οπότε ας ευχηθούμε καλη επιτυχια ως προς το στόχο αυτό.
Τέλος θα πρέπει να αναφερθεί και μια παρερμηνεία για το πώς νομίζουν πολλοί άνθρωποι στις μέρες μας ότι έρχεται η επιτυχια, επηρεασμένοι προφανώς από τα διάφορα πρότυπα που προβάλλονται στα ΜΜΕ & Social media. Η επιτυχία δεν είναι κάτι εύκολο και αυτονόητο και προκύπτει μετά από πολύ χρόνο, πολλή δουλειά και προσπάθεια, ενώ πολλά εμπόδια δύναται να μεσολαβήσουν πριν εμφανιστεί.
Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής