Τι είναι η ενσυναίσθηση
Η ενσυναίσθηση είναι η ψυχική λειτουργία του ατόμου που φαντάζεται τον εαυτό του στην κατάσταση του άλλου, «βάζοντας τον εαυτό του στη θέση του άλλου». Αντιπροσωπεύει την ικανότητα να κατανοήσουμε πώς αισθάνονται οι άλλοι και τι σημαίνει αυτό, και να επικοινωνούμε αυτά τα συναισθήματα στους άλλους.
Αν και υπάρχουν διαφορετικές θεωρήσεις για τον ορισμό της ενσυναίσθησης καθώς έχει περιγραφεί είτε ως αποκλειστικά γνωστική ή συναισθηματική ιδιότητα, φαίνεται ότι είναι μια πολυπαραγοντική έννοια με γνωστικό, συναισθηματικό, συμπεριφορικό και ηθικό περιεχόμενο.
Η ενσυναίσθηση (empathy) αποτελεί μια θεμελιώδη ψυχική λειτουργία, για την πορεία της καθημερινής ζωής, και συνίσταται σε μια προς τα έξω κίνηση του ψυχισμού, που αφορά την ικανότητα να μεταβούμε νοερά στη βιωματική θέση ενός άλλου ατόμου και να κατανοήσουμε την ψυχική του κατάσταση, τα συναισθήματά του και τις σκέψεις του. Όπως υποστήριξε ο Adler, «να μπορούμε να βλέπουμε με τα δικά τους μάτια, να ακούμε με τα δικά τους αυτιά και να νιώθουμε με τη δική τους καρδιά».
Ατομα με ενσυναισθηση βιώνουν ακόμη και σωματικές εκδηλώσεις ανάλογα με το ερέθισμα π.χ. ένα σφίξιμο στο στομάχι, όταν κοκκινίζουμε ή δακρύζουμε κ.α.
Αποτελεί ουσιαστικά μέρος της περιβόητης συναισθηματικής νοημοσύνης (emotional intelligence) . Η συναισθηματική νοημοσύνη ορίζεται ως η ικανότητα της αντίληψης, αξιολόγησης και έκφρασης τόσο των δικών μας συναισθημάτων όσο και των άλλων, να κάνουμε διακρίσεις μεταξύ τους και να χρησιμοποιούμε αυτές τις πληροφορίες για να καθοδηγούμε τη σκέψη και τις πράξεις μας.
Πως μπορείς να ξέρεις ότι έχεις ενσυναίσθηση
Αν αναρωτιέσαι για το αν έχεις τη σημαντική αυτή ιδιότητα ως άνθρωπος μερικά σημάδια μπορεί να είναι τα παρακάτω
- Πολλοί άνθρωποι έχουν την τάση να σου λένε τα προβλήματά τους
- Είσαι άνθρωπος που δίνει και μερικές φορές δίνεις πάρα πολλά
- Το βρίσκεις δύσκολο να μη σε νοιάζει για τους άλλους και συχνά δείχνεις περιέργεια να μάθεις για αυτούς
- Δεν τα πας καλά σε πολυσύχναστα μέρη. Εάν μπορείς εύκολα να αισθανθείς πώς νιώθουν οι άλλοι, πιθανότατα θα δυσκολευτείς να διαχειριστείς τον συναισθηματικό «θόρυβο» από ένα πλήθος για μεγάλο χρονικό διάστημα.
- Φορτίζεις μπαταρίες και βρίσκεις ανακούφιση στη φύση
Διάκριση ενσυναίσθησης από συμπόνια
Αν και έχουν ομοιότητα, υπάρχει διάκριση μεταξύ της ενσυναίσθησης και της συμπόνιας, δύο όροι που συχνά ταυτίζονται. Η συμπόνια (compassion) αναφέρεται στο ενδιαφέρον ή τη λύπη που αισθανόμαστε για κάποιον που υποφέρει και επιπλέον περιλαμβάνει την πρόθεση να βοηθήσουμε. Σημαίνει δηλαδή, να αφουγκραζόμαστε τις ανάγκες του, να αναγνωρίζουμε πότε πρέπει να μιλήσουμε και πότε όχι και κυρίως να είμαστε παρόντες συναισθηματικά και νοητικά.
Η συμπόνια ουσιαστικά είναι πιο σύνθετη και εσκεμμένη ιδιότητα καθώς χρειάζεται ένα μέρος μας να δράσει πλέον για να βοηθήσει τον άνθρωπο που έχουμε συναισθανθεί. Αν πετύχουμε κάτι τέτοιο, είναι πολύ πιθανό να νιώσουμε καλά, ένα αίσθημα ανταμοιβής.
Έλλειψη ενσυναίσθησης
Μια ενδιαφέρουσα έρευνα που δημοσιεύτηκε στην Αμερικανική Ένωση Ψυχολογίας στόχευσε στο να εξερευνήσει γιατί υπάρχει έλλειψη ενσυναίσθησης στους ανθρώπους σε διάφορες περιστάσεις. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι οι λόγοι που δεν ενεργοποιείται ενσυναισθηση έχουν να κάνουν με το τίμημα που αυτή προϋποθέτει. Ορισμένοι νιώθουν συναισθήματα άγχους, ανασφάλειας και εκνευρισμού αν τους ζητείται να δείξουν ενσυναίσθηση. Στην έρευνα διαπιστώθηκε επιπλέον ότι οι άνθρωποι δε θέλουν να κάνουν τη νοητική προσπάθεια να κατανοήσουν τους άλλους, ακόμη και όταν πρόκειται για θετικά συναισθήματα.
Φαίνεται ότι η ψυχική οικονομία του οργανισμού προϋποθέτει όσο το δυνατόν λιγότερες κινήσεις που δεν αφορούν τον ίδιο ή τον περιορισμό των κινήσεων που έχει εκτιμήσει κάπως ως απειλητικές ή απαιτητικές, καθιστώντας την ενσυναισθηση μια δύσβατη πορεία με συνδυασμό δυσφορικών και ευχάριστων συναισθημάτων και όχι μια εύκολη ή δεδομένη διεργασία, όπως θα μπορούσε κάποιος να υποθέσει. Αυτή όμως η πορεία οδηγεί στην απεμπόληση των επιφανειακών συναισθηματικών δεσμών και την εγκαθίδρυση υγιών και στερεών σχέσεων. Το ερώτημα είναι αν είμαστε διατεθειμένοι να πληρώσουμε το προαναφερθέν τίμημα.
Υπάρχουν ανθρωποι χωρις ενσυναισθηση; Ναι και αυτοί συνήθως έχουν προσωπικότητες με αντικοινωνικά (ψυχοπάθεια) ή/και ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά (ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας).
Βέβαια θα πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι υπάρχει και το άλλο άκρο, αυτό της υπερβολικής ενσυναισθησης. Πρόκειται για καταστάσεις όπου δίνουμε συνεχώς και αποκλειστικά βάρος στο τι νιώθουν και σκέφτονται οι άλλοι, αγνοώντας τελείως τον εαυτό μας. Συχνά αυτό έχει συνέπειες που απορρέουν από την έλλειψη φροντίδας βασικών μας αναγκών ως και συμπτώματα ψυχικής υγείας.
Έτσι, ενώ μπορείς να βοηθήσεις κάποιον να νιώσει καλύτερα, είναι φυσιολογικό και όχι ένδειξη υπερβολικού εγωισμού ή ναρκισσισμού να οριοθετείς το τι και πόσο μπορείς να δίνεις.
Ενσυναίσθηση στη θεραπεία
Σε κλινικό πλαίσιο, η ενσυναίσθηση περιλαμβάνει την ικανότητα του θεραπευτή να μπορεί να εστιάζει στον άλλον τόσο ακούγοντας με τα αυτιά του, όσο βλέποντας με τα μάτια τη γλώσσα του σώματός του, αλλά και νιώθοντας το συναίσθημα που μεταβιβάζεται.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η ενσυναίσθηση είναι ίσως ένα από τα πιο απαραίτητα στοιχεία για την εδραίωση μιας καλής ψυχοθεραπευτικής σχέσης και της θεραπευτικής αλλαγής. Σύμφωνα με μια έρευνα που διεξήγαγαν Ridley και Udipi (2002), η ποιότητα της θεραπευτικής σχέσης είναι ο πιο ισχυρός προγνωστικός παράγοντας για την πρόβλεψη του θεραπευτικού αποτελέσματος.
Ο θεραπευτής πρέπει να μπορεί να συναισθάνεται την ψυχική κατάσταση του θεραπευόμενου, γνωρίζοντας πάντα τα όρια και τις δυνατότητές του, ενισχύοντας την ελεύθερη έκφραση, την εμπιστοσύνη, το σεβασμό και την εκτέλεση του θεραπευτικού σχεδίου. Από τη μεριά του θεραπευόμενου είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι η εκμάθηση και καλλιέργεια της ενσυναίσθησης μέσω της ψυχοθεραπείας είναι εφικτή, βελτιώνοντας τις σχέσεις και τις αλληλεπιδράσεις του με τους ανθρώπους και συνακόλουθα με τον ψυχοθεραπευτή.
Πως χτίζεται ενσυναίσθηση
Η οικοδόμηση ενσυναίσθησης δεν είναι εφικτή αν δεν υπάρχει η σχετική επιθυμία. Από εκεί και πέρα η πίστη ότι είναι μια δεξιότητα που μπορεί να μαθευτεί, αντί για ένα σταθερό χαρακτηριστικό, μπορεί να ενθαρρύνει τους ανθρώπους να μπουν στην προσπάθεια (Dweck, 2006). Να θυμάστε ότι η καλλιέργεια ενσυναισθησης μπορεί να απαιτεί χρόνο, εξάσκηση και υπομονή.
Αναφέρονται στη συνέχεια ορισμένες μέθοδοι που έχουν υποστηριχθεί και από την έρευνα.
- Ενεργητική ακρόαση: Η ενεργή ακρόαση περιλαμβάνει την πλήρη προσοχή σας στον ομιλητή, την αποφυγή διακοπών και την παροχή feedback κατανόησης. Αυτή η πρακτική μπορεί να βοηθήσει στην οικοδόμηση της ενσυναίσθησης ενισχύοντας την καλύτερη κατανόηση των συναισθημάτων και των προοπτικών των άλλων (Rogers & Farson, 1957).
- Αλλαγή προοπτικής: Αυτό περιλαμβάνει να φαντάζεστε τον εαυτό σας στη θέση κάποιου άλλου για να κατανοήσετε καλύτερα τα συναισθήματα και την άποψή του. Μελέτες έχουν δείξει ότι η επαφή με προοπτικές άλλων μπορεί να μας απεγκλωβίσει από στερεότυπα και να μειώσει τις αρνητικές στάσεις απέναντί τους (Galinsky & Moskowitz, 2000).
- Καλλιέργεια συμπόνιας: Η ενασχόληση με πρακτικές επικεντρωμένες στη συμπόνια, όπως ο διαλογισμός και η ενσυνειδητότητα (mindfulness), έχει βρεθεί ότι προάγει την ενσυναισθηση και τις κοινωνικές συμπεριφορές (Condon et al., 2013).
- Εκπαίδευση: Τα δομημένα προγράμματα που έχουν σχεδιαστεί για να αυξάνουν την ενσυναίσθηση και τη συναισθηματική νοημοσύνη μπορούν να είναι αποτελεσματικά. Τέτοια προγράμματα συχνά περιλαμβάνουν παιχνίδι ρόλων, ασκήσεις επίγνωσης και άλλες δραστηριότητες. (Teding van Berkhout & Malouff, 2016).
- Διάβασμα λογοτεχνίας: Η ανάγνωση λογοτεχνικών μυθιστορημάτων έχει βρεθεί ότι ενισχύει την ικανότητά μας να κατανοούμε και να συμπονάμε τους άλλους, καθώς εκθέτει τους αναγνώστες σε διαφορετικές οπτικές και συναισθήματα (Kidd & Castano, 2013).
Ένα ωραίο video με παραδείγματα για την ενσυναίσθηση
Πηγές
Cameron, C. D., Hutcherson, C. A., Ferguson, A. M., Scheffer, J. A., Hadjiandreou, E., & Inzlicht, M. (2019). Empathy is hard work: People choose to avoid empathy because of its cognitive costs. Journal of Experimental Psychology: General, 148(6), 962.
Meier, S. T., & Davis, S. R. (2019). The elements of counseling. Waveland Press.
Ουλής, Π. (2010). Εγχειρίδιο Κλινικής Ψυχοπαθολογίας. 2 η έκδοση, σειρά Βασική Ψυχιατρική Βιβλιοθήκη 2, ΒΗΤΑ Ιατρικές εκδόσεις ΜΕΠΕ.
Ridley, C. R., & Udipi, S. (2002). Putting cultural empathy into practice. In P. B. Pedersen, J. G. Draguns, W. J. Lonner, & J. E. Trimble (Eds.), Counseling across cultures (5th ed., pp. 317-333). Thousand Oaks, CA: Sage.
5 signs you’re a highly empathetic person
Επιμέλεια & Συγγραφή : Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής