Η ατμοσφαιρική ρύπανση ως κίνδυνος για την υγεία
Η ατμοσφαιρική ρύπανση αναγνωρίζεται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ως ο μεγαλύτερος περιβαλλοντικός κίνδυνος για την υγεία, καθώς το 97% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σε περιοχές που υπερβαίνουν τις κατευθυντήριες γραμμές του ΠΟΥ για την ποιότητα του αέρα.
Η μακροχρόνια έκθεση στην ατμοσφαιρική ρύπανση αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο χρόνιων αναπνευστικών παθήσεων όπως το άσθμα, η βρογχίτιδα και η ΧΑΠ, καρδιαγγειακών παθήσεων και καρκίνου.
Πρόσφατες επιδημιολογικές μελέτες έχουν αρχίσει να αποκαλύπτουν τις συσχετίσεις μεταξύ της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και διαφόρων δυσμενών νευρολογικών συνεπειών, γεγονός που υποδηλώνει ότι ο εγκέφαλος αποτελεί σημαντικό στόχο για τις βλαβερές συνέπειες της ατμοσφαιρικής ρύπανσης.
Πολυπλοκότητα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης
Η ατμοσφαιρική ρύπανση δημιουργείται από ένα πολύπλοκο και δυναμικό μείγμα σωματιδίων (PM) και αερίων. Τα υπερλεπτά σωματίδια (UFP), ειδικότερα, θεωρούνται ιδιαίτερα τοξικά, καθώς μπορούν να μεταφερθούν σε απομακρυσμένους ιστούς, συμπεριλαμβανομένου του εγκεφάλου, λειτουργώντας ενδεχομένως ως δια βίου “δούρειος ίππος” που μεταφέρει ρύπους.
Δια βίου έκθεση και σωρευτικές επιδράσεις
Η έκθεση στην ατμοσφαιρική ρύπανση είναι δια βίου, ξεκινώντας από τη μήτρα. Σημειώνεται ότι τα σωματίδια μπορούν να συσσωρευτούν στον πλακούντα, μεταβάλλοντας την ανάπτυξη του εμβρύου, και μετά τη γέννηση, τα UFP μπορούν να περάσουν τους βιολογικούς φραγμούς, ταξιδεύοντας στον εγκέφαλο και σε άλλα όργανα. Ο σωρευτικός χαρακτήρας αυτών των εκθέσεων καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής δημιουργεί ανησυχίες τόσο για τις νευροαναπτυξιακές όσο και για τις νευροεκφυλιστικές ασθένειες.
Τα παιδιά και οι νεαροί ενήλικες είναι ιδιαίτερα ευάλωτα στις επιδράσεις των ατμοσφαιρικών ρύπων, οι οποίες συνδέονται με τη ΔΕΠΥ, τη διαταραγμένη γνωστική ανάπτυξη και τον αυτισμό. Η προγεννητική έκθεση στην ατμοσφαιρική ρύπανση είναι ιδιαίτερα επιβλαβής για την ανάπτυξη του εγκεφάλου του εμβρύου. (Calderón-Garcidueñas et al., 2014- Brockmeyer & D’Anguilli, 2016- Scram, 2017)
Μηχανισμοί νευρολογικών επιπτώσεων
Αναφέρονται διάφοροι μηχανισμοί μέσω των οποίων η ατμοσφαιρική ρύπανση μπορεί να συμβάλει σε ένα ευρύ φάσμα εγκεφαλικών διαταραχών. Σε αυτούς περιλαμβάνονται η νευροφλεγμονή, το οξειδωτικό στρες, η αλλοιωμένη μυελίνωση, η μιτοχονδριακή δυσλειτουργία και άλλα. Η ατμοσφαιρική ρύπανση μπορεί να δρα μέσω ενός κοινού μηχανισμού που οδηγεί σε πολλαπλές διαφορετικές συνέπειες ή μέσω πολλαπλών μηχανισμών που λειτουργούν ταυτόχρονα.
Έρευνες για την επίδραση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην ψυχική υγεία
Υπάρχουν ενδείξεις τόσο από μελέτες σε ζώα όσο και σε ανθρώπους ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση έχει καθοριστικό ρόλο στην παραγωγή δομικών και λειτουργικών αλλαγών στον εγκέφαλο μέσω φλεγμονής των νευρικών κυττάρων και οξειδωτικού στρες (Slechta et al 2023)
Η έκθεση στην ατμοσφαιρική ρύπανση σχετίζεται με μειωμένη υγεία του εγκεφάλου και έκπτωση της γνωστικής ικανότητας (Russ et al., 2019).
Η υψηλότερη έκθεση κατά τη διάρκεια της ζωής έχει συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο γνωστικής έκπτωσης & ενδεχομένως άνοιας (Brockmeyer et al, 2016), (Clifford et al., 2016), (L. Shi, Incident dementia and long-term exposure to constituents of fine particle air pollution, 2022).
Ο αναπτυσσόμενος εγκέφαλος είναι ιδιαίτερα ευάλωτος στις επιπτώσεις των περιβαλλοντικών εκθέσεων λόγω της ταχείας ανάπτυξής του, γεγονός που οδηγεί σε ευπάθεια σε βασικές διαδικασίες ωρίμανσης (Grandjean and Landrigan, 2014).
Η έκθεση σε ένα ευρύ φάσμα ρύπων στην παιδική ηλικία έχει συσχετιστεί με αναπτυξιακή καθυστέρηση (Clifford et al., 2016). Επιπλέον, η έκθεση της μητέρας κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την ανάπτυξη του εγκεφάλου, διαταράσσοντας τη νευροανάπτυξη και αυξάνοντας τον κίνδυνο γνωστικής δυσλειτουργίας (Jedrychowski et al., 2015, Volk et al., 2021).
Σε σχετική πρόσφατη ανασκόπηση 10 από τις 14 εργασίες παρέχουν στοιχεία ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης συμπτωμάτων κατάθλιψης και 4 από τις 5 εργασίες ότι σχετίζεται με αυτοκτονικότητα (Hongsheng et al 2023).
Πανδημία covid & ατμοσφαιρική ρύπανση
Κατά τον πρώτο χρόνο της πανδημίας του κορωνοϊού τα επίπεδα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης μειώθηκαν σημαντικά λόγω της μείωσης της κυκλοφορίας (lockdown).
- Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO) η ατμοσφαιρική ρύπανση σκοτώνει ~7 εκατομμύρια ανθρώπους το χρόνο.
- Σύμφωνα με το Earth Observatory της NASA σημειώνεται σημαντική μείωση των ποσοστών διοξειδίων του αζώτου πάνω από μεγάλο μέρος της Κίνας το Φεβρουάριο 2022 σε σχέση με τον Ιανουάριο 2023 (μετά τα μέτρα για τον κορωνοϊό δηλαδή).
- Παρόμοια στοιχεία περί μείωσης ~30% των σωματιδίων PM2,5 το Φεβρουάριο σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια στην Κίνα δίνει η υπηρεσία ελέγχου της ατμόσφαιρας Κοπέρνικος στην Ευρώπη.
- Στην Ιταλία παρατηρούνται επίσης χαμηλότερα επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης τo διάστημα που λήφθηκαν σκληρά μέτρα για τον ιό.
- Φεύγουμε λίγο από τα γεγονότα και πάμε στο Νορβηγικό ινστιτούτο κλιματικής έρευνας CICERO, το οποίο υπολογίζει σε 50000-100000 τους θανάτους που θα μπορούσαν να αποφευχθούν στην Κίνα αν τα επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης παρέμεναν σε ανάλογα χαμηλά επίπεδα για 1 χρόνο.
- Το Max Planck Institute σε συνεργασία με Πανεπιστημιακή Καρδιολογική Κλινική στη Γερμανία θεωρεί το φαινόμενο της ατμοσφαιρικής ρύπανσης πανδημία, στην οποία δεν έχουμε δώσει την απαραίτητη προσοχή. Σύμφωνα με την έρευνά τους, η οποία περιέχει πολλά σοβαρά δεδομένα και αξίζει να διαβαστεί, το προσδόκιμο ζωής μειώνεται κατά 3 ολόκληρα χρόνια και 5.500.000 θάνατοι το χρόνο θα μπορούσαν δυνητικά να αποφεύγονται αν κάναμε κάτι.
- Επιπλέον πάμε και σε συνέντευξη που έδωσε ο François Gemenne, διευθυντής του Hugo Observatory, ερευνητικού κέντρου που μελετά τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των περιβαλλοντικών αλλαγών, της μετανάστευσης ανθρώπων και πολιτικής. Ο άνθρωπος αναρωτιέται γιατί δεν απασχολούν το ίδιο οι ανθρώπινες ζωές που χάνονται από τη μόλυνση του αέρα ή την κλιματική αλλαγή σε σχέση με τον κορωνοϊό. Παραθέτω τη διατύπωσή του :
What surprises me most is that the measures that we are ready to take to face this coronavirus are much more severe than the measures we would be ready to take to face climate change or atmospheric pollution,”
“I think this is something that should question us: why are we so much more afraid of the coronavirus than we are of climate change or atmospheric pollution or other kinds of threats.
Επιπτώσεις στη δημόσια υγεία
Η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι κυρίως ανθρωπογενής και έχει συγκεκριμένη ΓΝΩΣΤΗ προέλευση. Για να αλλάξει κάτι χρειάζεται θαρραλέες αποφάσεις που αγγίζουν σε γιγάντια οικονομικά μεγέθη. Τα νούμερα είναι τεράστια και μιλούν από μόνα τους.
Η ατμοσφαιρική ρύπανση αποτελεί σημαντικό περιβαλλοντικό κίνδυνο για την υγεία με σημαντικές αναπνευστικές, καρδιαγγειακές, νευρολογικές και ψυχολογικές επιπτώσεις. Η αντιμετώπιση αυτού του ζητήματος απαιτεί την κατανόηση των διαφόρων ρύπων και των επιπτώσεών τους στην υγεία, την υποστήριξη αυστηρότερων κανονισμών για την ποιότητα του αέρα και τη λήψη προσωπικών μέτρων για τη μείωση της έκθεσης. Καθώς η έρευνα συνεχίζει να αποκαλύπτει τις εκτεταμένες επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, καθίσταται όλο και πιο κρίσιμο για τις κοινωνίες παγκοσμίως να δώσουν προτεραιότητα σε καθαρότερο αέρα ως θεμελιώδη ανάγκη για τη δημόσια υγεία.
Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος
Πηγές
Neurotoxic Effects of Air Pollution: An Urgent Public Health Concern
Air Pollution–Related Neurotoxicity Across the Life Span
How air pollution alters brain development: the role of neuroinflammation