Οι βενζοδιαζεπίνες είναι η πιο παλιά κατηγορία ηρεμιστικών φαρμάκων με διαπιστωμένη αγχολυτική, αλλά και υπναγωγική αποτελεσματικότητα και αυτό είναι ο κύριος λόγος που προκαλούν εξάρτηση.

Οι πιο γνωστές βενζοδιαζεπίνες είναι η βρωμαζεπάμη (Lexotanil), η λοραζεπάμη (Tavor), η αλπραζολάμη (Xanax), κλοναζεπάμη (Clonotril) και η διαζεπάμη (Stedon). Δίνονται αποκλειστικά με συνταγή γιατρού καθώς η χρήση τους πρέπει να υπόκειται σε στενό έλεγχο.

Βασική διαφορά που έχουν μεταξύ τους τα αγχολυτικά είναι στο χρόνο δράσης. Για παράδειγμα κατά σειρά το πασίγνωστο ηρεμιστικό χάπι ζαναξ δρα άμεσα και έχει μικρό χρόνο δράσης για λίγες μόνο ώρες, το ταβορ ελαφρώς μεγαλύτερο, το λεξοτανιλ περί τις 12 ώρες, ενώ το stedon έχει μεγάλο χρόνο δράσης. Βέβαια η διάρκεια και ισχύς της επίδρασης των ηρεμιστικών διαφέρει από οργανισμό σε οργανισμό.

Θα πρέπει να αναφερθεί εδώ και η παρεμφερής κατηγορία των βενζοδιαζεπινικώς δρώντων μη βενζοδιαζεπινικών υπνωτικών. Τα χάπια αυτά χρησιμοποιούνται για τον ύπνο, έχουν πολύ βραχύ χρόνο δράσης και προκαλούν επίσης εξάρτηση και ανοχή. Πρόκειται για τη ζολπιδέμη (Stilnox), τη ζαλεπλόνη (Sonata, δεν κυκλοφορεί στην Ελλάδα) και ζοπικλόνη (Imovane).

Τέλος η κλομεθειαζόλη (clomethiazole ή chlormethiazole) με εμπορική ονομασία distraneurin είναι ένα πολύ παλιό ηρεμιστικό και αντισπασμωδικό φάρμακο που χρησιμοποιείται συχνά στη θεραπεία της στέρησης αλκοόλ. Ο μηχανισμός της θεραπευτικής δράσης του distraneurin δεν είναι απολύτως σαφής, αλλά ενισχύει την ανταπόκριση των υποδοχέων GABA και μπορεί επίσης να επηρεάσει τους υποδοχείς γλυκίνης.

Επιδράσεις αγχολυτικών (βενζοδιαζεπινών)

κατασταλτική,

μυοχαλαρωτική ,

αντιεπιληπτική και

ευφορική επίδραση.

Που δίνεται ηρεμιστικό

Αγχώδεις διαταραχές
Αϋπνία & δ/χές ύπνου για μικρά χρονικά διαστήματα
Κατάθλιψη, ειδικά με αυτοκτονικό ιδεασμό, άγχος , έντονη ανηδονία ή εμβροντησία
Μανιακό επεισόδιο (διπολική διαταραχή) σε υψηλές δόσεις, σε συνδυασμό με αντιψυχωτικά και αντιεπιληπτικά.
Σχιζοφρένεια και παρεμφερείς ψυχώσεις: ψυχοκινητική διέγερση, οξεία κατατονία
Εξωπυραμιδικά συμπτώματα, όπως π.χ. ακαθισία
Οργανικές ψυχικές διαταραχές
Σύνδρομο στέρησης από αλκοόλ (stedon)
Επείγουσες ψυχιατρικές καταστάσεις:
- ψυχοκινητική διέγερση
- αυτοκτονικότητα, ειδικά με παρορμητικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας
- αγχώδεις καταστάσεις (κρίση άγχους, κρίση πανικού)
- τρομώδες παραλήρημα
- ντελίριο
- εμβροντησία
- κακόηθες νευροληπτικό σύνδρομο

Σε σωματικά συμπτώματα ή παθήσεις με εν μέρει ψυχογενή προέλευση όπως για παράδειγμα η ταχυκαρδία, η υπέρταση (νευροπίεση) ένα ηρεμιστικό χάπι θα έχει ευεργετικό αποτέλεσμα.

Παρενέργειες ηρεμιστικών τύπου xanax & tavor

Στη σύγχρονη ψυχιατρική πρακτική τα ηρεμιστικά χάπια δε χρησιμοποιούνται αφειδώς καθώς υπάρχει ευαισθητοποίηση για τις δυνητικές ανεπιθύμητες επιδράσεις τους. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως ναρκωτικό και προκαλούν εξάρτηση (βλέπε σχετική εικόνα άρθρου).

Η συστηματική μακροπρόθεσμη χρήση τους επιφέρει

Επιδείνωση γνωστικών λειτουργιών όπως η μνήμη, η συγκέντρωση, η προσοχή, η αντίληψη, η κατανόηση, και άλλων όπως η εκφορά λόγου (δυσαρθρία, βραδύτητα), η ψυχοκινητικότητα, η συνείδηση)
Διαταραχή ισορροπίας, αστάθεια, με πιθανά αποτελέσματα τις συχνές πτώσεις, τα κατάγματα, τις κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις και συχνότερα ατυχήματα.
Υπνηλία
Αναπνευστικά προβλήματα που μπορεί να φτάσουν σε αναπνευστική ανεπάρκεια
Κεφαλαλγία
Επιδείνωση κατάθλιψης
Σωματική Εξάρτηση & στερητικό σύνδρομο με δυνητικά σοβαρές επιπτώσεις

Σημαντικό μειονέκτημα είναι η ανάμειξή τους με χρήση αλκοόλ. Προκαλείται συνεργική δράση η οποία μπορεί να οδηγήσει σε οξεία τοξίκωση δυνητικά θανατηφόρα.

Συγκεκριμένοι πληθυσμοί όπως ηλικιωμένοι, αλκοολικοί και χρήστες οπιοειδών και άτομα με αναπνευστική επιβάρυνση όπως με Χρονια Αναπνευστική Πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) και Υπνική Άπνοια θα πρέπει να αποφεύγουν τις βενζοδιαζεπίνες.

Εξάρτηση από ηρεμιστικά & σύνδρομο στέρησης

Το στερητικό σύνδρομο από βεζοδιαζεπίνες περιλαμβάνει κατά βάση τα ακόλουθα :

Υπερδραστηριότητα Αυτόνομου Νευρικού Συστήματος (εφίδρωση, ταχυκαρδία κ.α.)
Τρόμος άκρων χειρών (τρέμουλο)
Ναυτία ή εμετός
Άγχος
Αϋπνία
Ψυχοκινητική διέγερση
Παροδικές οπτικές, κοιναισθητικές ή ακουστικές ψευδαισθήσεις
Επιληπτικές κρίσεις Grand mal

Η απότομη διακοπή των φαρμάκων αυτών όταν η χρήση τους είναι συστηματική και μακροχρόνια επηρεάζει άσχημα τον ανθρώπινο εγκέφαλο και θα επιφέρει οπωσδήποτε ένα συνδυασμό των παραπάνω συμπτωμάτων που μπορεί να είναι και επικίνδυνα για την ίδια τη ζωή των ασθενών.

Ανοχή στα ηρεμιστικά

Τα ηρεμιστικά-αγχολυτικά προκαλούν συνήθως ανοχή με αποτέλεσμα οι ίδιες δόσεις να μην επαρκούν ως προς την αντιμετώπιση του άγχους, να χρειάζεται αύξηση της δοσολογίας διαδικασία που χωρίς σωστή ψυχιατρική επίβλεψη μπορεί να γίνει φαύλος κύκλος.

Συνηθισμένη είναι η εξάρτηση που συμβαίνει σε πολλούς που συνηθίζουν να κοιμούνται με υπνωτικά χάπια.

Ούτως ή άλλως στη καθημερινή κλινική πρακτική αντιμετωπίζουμε συχνά ανθρώπους που λαμβάνουν χρονίως κάποια βενζοδιαζεπίνη, ακόμη και δεκαετίες. Η χορήγησή τους μάλιστα γίνεται χωρίς έλεγχο σήμερα από ιατρούς διαφόρων ειδικοτήτων με ανεπαρκή (ως επί το πλείστον) επίγνωση των αρνητικών μακροπρόθεσμων επιδράσεων .

Πρέπει να τονιστεί ότι η εξάρτηση από ηρεμιστικά χάπια δεν είναι δεδομένο ότι θα συμβεί σίγουρα και ο σωστός χειρισμός των συγκεκριμένων φαρμάκων απομακρύνει αυτό το πρόβλημα.

Παράγοντες που ευνοούν την εξάρτηση από ηρεμιστικά

Οι παρακάτω παράγοντες ειδικοί για κάθε βενζοδιαζεπίνη παίζουν σημαντικό ρόλο.

οι υψηλές δόσεις,
η μεγάλη διάρκεια λήψης,
η διάρκεια ημιζωής και
η ισχύς πρόσδεσης στους υποδοχείς Gaba.

Για παράδειγμα η εξάρτηση είναι συνήθως πιο ισχυρή με το xanax & το tavor σε σχέση με το stedon.

Άλλα αγχολυτικα φάρμακα

Νέας γενιάς αγχολυτικά ηρεμιστικά φάρμακα έχουν πολύ καιρό να κυκλοφορήσουν.

Υπάρχει η Βουσπιρόνη (Bespar), φάρμακο με ήπια δράση, που εκτός από αγχολυτική, μπορεί να έχει και μικρή αντικαταθλιπτική δράση και γι’αυτό χρησιμοποιείται ενίοτε σε συνδυασμό με αντικαταθλιπτικά.

β’ αναστολείς για ταχυκαρδία & άλλες σωματικές εκδηλώσεις

Η Προπρανολόλη (Inderal) ως αποκλειστής των β’ αδρενεργικών υποδοχέων της νοραδρεναλίνης αποτελεί κοινό ηρεμιστικό για ταχυκαρδία μαζί με την μετοπρολόλη (lopresor). Ανήκουν σε μια κατηγορία αντιυπερτασικών φαρμάκων με ένδειξη στην αντιμετώπιση περιπτώσεων με αυξημένες εκδηλώσεις του αυτόνομου συμπαθητικού νευρικού συστήματος. Η ιδιότητά τους να μειώνουν την ταχυπαλμία, το τρέμουλο στα χέρια, την ερυθρότητα αξιοποιείται στην άμεση αντιμετώπιση του κοινωνικού άγχους. Το inderal χρησιμοποιείται επίσης σε κάποιες περιπτώσεις κεφαλαλγίας, αλλά και στην άρση της ακαθησίας από αντιψυχωτικά.

Θα πρέπει να σημειώσουμε βέβαια ότι το άγχος, ο θυμός, ο φόβος, μια συγκινησιακή φόρτιση εκδηλώνονται και στο σωματικό πεδίο και η αύξηση του ρυθμού της καρδιάς είναι μια από τις πιθανές νευρικά επαγόμενες σωματικές εκδηλώσεις. Αυτό δε σημαίνει ότι όποτε κάποιος έχει ταχυπαλμία, πρέπει οπωσδήποτε να παίρνει φάρμακο για να τη ρίξει. Ο ανθρώπινος οργανισμός διαθέτει ενδογενείς μηχανισμούς αντιρρόπισης τόσο της ταχυκαρδίας όσο και της αυξημένης πίεσης.

Η διαφορική διάγνωση της ταχυκαρδίας πρέπει να γίνεται από καρδιολόγο. Όταν η ταχυκαρδία είναι φλεβοκομβική, επαναλαμβανόμενη και διαγιγνώσκεται ως αποτέλεσμα συνεχούς άγχους, έχει νόημα η χρήση β’ αναστολέα ως συμπτωματική θεραπεία.

Πάντως αν οι αιτίες του άγχους αντιμετωπιστούν πυρηνικά, θα περιοριστούν και οι σωματικές του εκδηλώσεις (π.χ. ζάλη).

Αντιισταμινικά

Η Υδροξυζίνη (Atarax) είναι το πιο κοινό αντιισταμινικό φάρμακο με ηρεμιστικές και υπνωτικές ιδιότητες. Έχει ενίοτε παρατεταμένη δράση και την επόμενη μέρα από τη λήψη, όμως μπορεί να ρυθμιστεί σε κατάλληλη δόση εύκολα. Πιο ελαφρά ηρεμιστική επίδραση έχουν άλλα σκευάσματα της ίδιας κατηγορίας όπως η σετιριζίνη (zirtek) και η λεβοσετιριζίνη (xozal).

Αρκετά ψυχιατρικά φάρμακα πέρα από τις βασικές τους δράσεις διαθέτουν παράλληλη αντιισταμινική δραστικότητα συχνά προσφέροντας αγχολυτικό αποτέλεσμα. Τα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα είναι η μιρταζαπίνη και η κουετιαπίνη σε χαμηλές δόσεις. Η χρήση τους πρέπει να γίνεται πάντα υπό ψυχιατρική παρακολούθηση.

Πρεγκαμπαλίνη

Ένα αγχολυτικό σχετικά νέο, μη εξαρτησιογόνο και με πρωτότυπο μηχανισμό δράσης στους α2δ υποδοχείς είναι η πρεγκαμπαλίνη (πρωτότυπο lyrica). Η πρεγκαμπαλίνη δρα στο νευροπαθητικό πόνο, αλλά και στο γενικευμένο άγχος για το οποίο έχει επίσημη ένδειξη. Είναι καλή εναλλακτική λύση για το άγχος, αν και ατυχώς σε ορισμένους θα βγάλει μικρές παρενέργειες όπως το οίδημα (πρήξιμο). Συχνά βοηθά σε περιπτώσεις με αυξημένα ψυχοσωματικά συμπτώματα.

Φυτικά ηρεμιστικά

Πολλοί άνθρωποι αναζητούν εναγωνίως ουσίες ηρεμιστικές ώστε να ανταπεξέλθουν στα άγχη τους χωρίς ανεπιθύμητες ενέργειες. Στρέφονται έτσι στα φυτικά ηρεμιστικά, μεταξύ των οποίων το πιο γνωστό είναι το βότανο βαλεριάνα. Το θέμα εδώ είναι ότι πρόκειται για ελαφριά ηρεμιστικά με ανεπαίσθητη δράση στην πλειοψηφία των περιπτώσεων. Πέρα από πολύ ήπιες περιπτώσεις, η επιμονή στη χρήση τους δε συνίσταται.

Διακοπή ηρεμιστικών

Η διακοπή τους γίνεται σταδιακά με οδηγίες του ειδικού να χειρίζεται αυτές τις περιπτώσεις ψυχιάτρου που εξατομικεύονται ανάλογα τη χρήση και οπωσδήποτε αντενδείκνυται η απότομη διακοπή διότι μπορεί να επιφέρει στερητικό σύνδρομο. Η απόφαση για τη διακοπή των αγχολυτικών είναι επίσης σημαντική, καθώς δύναται να συμβεί υποτροπή της συμπτωματολογίας. Η υποκείμενη ψυχοπαθολογία είναι σημαντικό στοιχείο στην αξιολόγηση και συχνά επηρεάζει τόσο την επαναφορά των συμπτωμάτων της εκάστοτε διαταραχής όσο και στερητικών (και τα οποία μπορεί να είναι μεικτά ενίοτε).

Η ψυχολογική παράμετρος στην εξάρτηση από ηρεμιστικά αποτελεί σημαντικό και σύνθετο θέμα. Στη σημερινή εποχή η χρήση-κατάχρηση & εξάρτηση από ηρεμιστικά (όπως επίσης αναλγητικών και αλκοόλ) είναι trend που κάνει θραύση παγκοσμίως. Αποτελεί μια εύκολη λύση αντιμετώπισης της αγχώδους διαταραχής που συχνά φαντάζει βουνό. Εύκολη λύση και για την ένταση του στρες εντός των γρήγορων ρυθμών ζωής και των ασταμάτητων ερεθισμάτων που δεν επιτρέπουν στο άτομο να τα αποκωδικοποιήσει και να τα διαχειριστεί υγιώς.

Η μετατροπή των αγχολυτικών ουσιών σε απολύτως αναγκαία εσωτερικά στηρίγματα, η απουσία των οποίων προκαλεί συναισθήματα πανικού, είναι μη ευνοϊκή όχι μόνο για την απόφαση για απεξάρτηση, όσο και για τη διαδικασία αυτής. Η ψυχιατρική υποστήριξη σε συνδυασμό με την κατάλληλη ανάλογα το στάδιο ψυχοθεραπευτική υποστήριξη αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο για την απεξάρτηση.

Οι βενζοδιαζεπίνες είναι από τα πιο διαδεδομένα φάρμακα τόσο εντός όσο και εκτός του νοσοκομείου. Αυτοί οι παράγοντες συνταγογραφούνται από πολλούς επαγγελματίες υγείας σε διαφορετικές ειδικότητες και ενώ τα φάρμακα είναι αποτελεσματικά στην ηρεμιστική τους δράση, έχουν επίσης τη δυνατότητα να προκαλέσουν βλάβη. Όλοι οι επαγγελματίες του τομέα της υγείας, συμπεριλαμβανομένων των ιατρών που συνταγογραφούν αυτούς τους παράγοντες, πρέπει να γνωρίζουν πλήρως τις παρενέργειες, την κατάχρηση, καθώς και τη δυνατότητα ανάπτυξης σωματικής εξάρτησης από τα συγκεκριμένα φάρμακα.

Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής

Ηρεμιστικά & αγχολυτικά : δράση, σωστή χρήση & εξάρτηση

Τι είναι τα ηρεμιστικά αγχολυτικά φάρμακα

Βενζοδιαζεπίνες