Καθώς μεγαλώνουμε, αρχίζουμε να αναπολούμε τις προηγούμενες δεκαετίες της ζωής μας και πως τις βιώσαμε: ίσως με αγάπη, ίσως με ανακούφιση, αλλά ίσως και με λίγη θλίψη ή λύπη. Κάποιοι άνθρωποι αντιμετωπίζουν αυτές τις υπαρξιακές ανησυχίες και δυσκολεύονται να συμβιβαστούν με τη συνειδητοποίηση ότι η ζωή τους έχει πάρει διαφορετικό δρόμο από αυτό που φαντάζονταν νεότεροι. Είναι πολύ πιθανό η περίοδος αυτή ανησυχίας να είναι μία κρίση μέσης ηλικίας.
Μια κρίση μέσης ηλικίας συχνά απορρίπτεται ως μια ασήμαντη, σχεδόν γελοία κατάσταση. Έχει γίνει ένα κλισέ μεσήλικων ανδρών με βαμμένα μαλλιά και δερμάτινα μπουφάν που οδηγούν σπορ αυτοκίνητα: όλα για να εντυπωσιάσουν γυναίκες πολύ νεότερες από τους ίδιους.
Αλλά πολλοί άντρες και γυναίκες φτάνουν όντως σε ένα στάδιο της ζωής τους όπου συνειδητοποιούν ότι ο χρόνος μπορεί να τους έχει προλάβει και ότι μπορεί να μην είναι πλέον στην ακμή τους. Ως αποτέλεσμα, μπορεί να υποστούν μία υπαρξιακή κρίση που επηρεάζει τη ζωή και την καριέρα τους.
Σε αυτό το άρθρο, διερευνούμε τα σημάδια και τα συμπτώματα μιας κρίσης μέσης ηλικίας και εξετάζουμε στρατηγικές για την αντιμετώπισή της.
Τι είναι η κρίση μέσης ηλικίας;
Ο ψυχαναλυτής Elliott Jaques (1965) επινόησε για πρώτη φορά αυτόν τον όρο παρατηρώντας τις απότομες αλλαγές στον τρόπο ζωής και στην παραγωγικότητα των θεραπευόμενών του κατά τη μέση ηλικία, καθώς και την ψυχική τους προσαρμογή στους περιορισμούς της ζωής και στο αναπόφευκτο πλησίασμα του θανάτου.
Η κρίση μέσης ηλικίας μπορεί να οριστεί χαλαρά ως: “Μια περίοδος συναισθηματικής αναταραχής στη μέση ηλικία που χαρακτηρίζεται ιδιαίτερα από μια έντονη επιθυμία για αλλαγή”.
Τα συμπτώματα κρίσης της μέσης ηλικίας διαφέρουν πολύ από άτομο σε άτομο. Το πιο συνηθισμένο ηλικιακό εύρος κρίσης μέσης ηλικίας είναι 35 έως 55, με κάποια διακύμανση μεταξύ των φύλων. Αυτά τα χρονικά όρια είναι βέβαια πολύ σχετικά καθώς υπάρχουν τριαντάρηδες που μπορεί να νιώθουν 50 και εξηντάρηδες που μπορεί να νιώθουν 40.
Ακούγεται ίσως περίεργο να χρησιμοποιούμε τις λέξεις “κρίση” και “συμπτώματα” αναφερόμενοι στο φαινόμενο. Πράγματι δεν πρόκειται για άλλη μια ψυχολογική διαταραχή. Οι άνθρωποι ανταποκρίνονται σε μια κρίση μέσης ηλικίας με διαφορετικούς τρόπους, αλλά συνήθως περιλαμβάνει μια αλλαγή στον τρόπο που ενεργούν και αισθάνονται και στη στάση τους στη ζωή. Μπορεί να συμβεί ανά πάσα στιγμή και μπορεί να διαρκέσει για αρκετά χρόνια.
Κατά μία οπτική, η “κρίση” ως δυσκολία προσαρμογής στη μέση ηλικία αποτελεί μια άμυνα απέναντι σε διαφαινόμενα ναρκισσιστικά πλήγματα. Εμφάνιση, θελκτικότητα, ρώμη, αντοχή, υγεία, ανεμελιά, έλεγχος είναι ορισμένα concepts που πολλοί είτε δεν έμαθαν, δε σκέφτηκαν, είτε δε θέλησαν ποτέ να αναλογιστούν συνειδητά ότι δεν είναι δυνατόν να κρατήσουν για πάντα όπως τα ήθελαν. Έτσι το ταρακούνημα από τη διάλυση των φαντασιώσεων μπορεί να έρθει ισχυρότερο, δημιουργώντας “κρίση”.
Τι προκαλεί μία κρίση μέσης ηλικίας;
Η κρίση μέσης ηλικίας ίσως είναι μύθος, ή υπερεκτιμημένη τουλάχιστον όσον αφορά το ποσοστό εκείνων που την περνούν, αλλά η μέση ηλικία σίγουρα εμπεριέχει προκλήσεις. Μόνο οι νέοι ρόλοι στους οποίους σταδιακά έχουμε να ανταποκριθούμε όπως του/της συζύγου, συντρόφου, γονέα, εργαζόμενου/, εισοδηματία, φροντιστή, φίλου, πολίτη, μέλους κοινωνικών ομάδων κ.α. είναι υπεραρκετοί για να δοκιμάσουν τις ψυχικές αντοχές, σε συνδυασμό και με πιθανά ψυχοπιεστικά γεγονότα, θέματα υγείας, απαιτήσεις καριέρας, μεγάλωμα παιδιών.
Μια κρίση μέσης ηλικίας μπορεί να προκληθεί από ένα σημαντικό γεγονός που μας θυμίζει την ηλικία μας και μας λέει ότι “ξεπερνούμε τα καλύτερα μας χρόνια” ή ότι ο χρόνος μας τελειώνει. Για ορισμένα άτομα, η μέση ηλικία μπορεί να είναι μια περίοδος τεράστιου προβληματισμού. Μπορεί να κοιτάξουν πίσω στα χρόνια τους και να αναρωτηθούν πώς θα ήταν η ζωή τους αν είχαν ακολουθήσει διαφορετικό δρόμο. Μερικοί άνθρωποι μπορεί να μετανιώσουν που δεν επέλεξαν διαφορετική καριέρα ή δεν δημιούργησαν μια ζωή που κάποτε ονειρευόταν να ζήσουν. Άλλοι μπορεί να προβληματιστούν για τις πιο ευτυχισμένες μέρες στη ζωή τους.
Οι κύριες αιτίες συνδέονται, αλλά όχι αποκλειστικά, με μία ή περισσότερες από αυτές τις αλλαγές ζωής:
- Συνειδητοποίηση της γήρανσης και της θνησιμότητας : θα μπορούσε να είναι το πρώτο σας ζευγάρι γυαλιά ανάγνωσης, τριχόπτωση, έναρξη της εμμηνόπαυσης ή θάνατος κάποιου συνομήλικου
- Θέματα υγείας που προκύπτουν καθώς μεγαλώνουμε
- Το τέλος (ή η έλλειψη) μιας ουσιαστικής σχέσης στη ζωή σας (όπως ένα διαζύγιο).
- Τα παιδιά σας γίνονται πιο ανεξάρτητα ή φεύγουν από το σπίτι.
Το τράνταγμα ενός σημαντικού γεγονότος μπορεί να μας αναγκάσει να σκεφτούμε τι έχουμε πετύχει στη ζωή μας και, το πιο σημαντικό, τι δεν έχουμε πετύχει. Αυτό μπορεί να μας κάνει να νιώθουμε απογοητευμένοι και γεμάτοι λύπη και να μας ωθήσει να αλλάξουμε δραματικά τη ζωή μας, να προσπαθήσουμε να ξανακερδίσουμε τη νεανικότητα μας ή να αποκτήσουμε μια αίσθηση ικανοποίησης μέσω κάποιων αλλαγών.
Συμπτώματα κρίσης μέσης ηλικίας
Επειδή οι κρίσεις της μέσης ηλικίας μπορούν να επηρεάσουν τους ανθρώπους με διαφορετικούς τρόπους, δεν υπάρχει κάποια συμβατική λίστα συμπτωμάτων. Ωστόσο, ορισμένα σημάδια φαίνονται κοινά, όπως δραματικές αλλαγές στις συνήθειες ή της διάθεσης, τα συναισθήματα του θυμού ή του άγχους, οι συναισθηματικές εκρήξεις ή η παρορμητική λήψη αποφάσεων.
Κάποια συχνά προειδοποιητικά σημάδια μπορεί να περιλαμβάνουν εμμονή με την εμφάνιση ή την υγεία, να μιλούν για το παρελθόν τους με λύπη ή να αλλάζουν τις συνήθειες δαπανών τους για να επικεντρωθούν στη διασκέδαση και την καλοπέραση αγνοώντας άλλες ανάγκες.
- Το άγχος θανάτου είναι πιθανό να κρύβεται πίσω από την αλλαγή στις συμπεριφορές αυτές. Η σύνδεση μπορεί να μην είναι προφανής, αλλά πολύ έμμεση.
Μερικά από τα σημάδια μιας κρίσης μέσης ηλικίας :
- απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που απολαμβάνατε
- απαισιοδοξία ή απελπισία
- σε ακραίες περιπτώσεις, σκέψεις αυτοκτονίας
Πώς να διαχειριστείτε μια κρίση μέσης ηλικίας
1. Μιλήστε σε κάποιον
Εμπιστευτείτε κάποιον που εμπιστεύεστε, όπως έναν φίλο ή σύντροφο, τον γιατρό σας, έναν εκπαιδευμένο σύμβουλο ή έναν θεραπευτή.
Η τήρηση ενός ημερολογίου μπορεί να σας βοηθήσει να κατανοήσετε τις σκέψεις και τα συναισθήματά σας και μπορεί να σας βοηθήσει να καταλάβετε τυχόν άγχη στη ζωή και την καριέρα σας.
2. Επαναπροσδιορίστε την κατάστασή σας
Έχουμε την τάση να κοιτάμε πίσω στα νιάτα μας ως τις «παλιές καλές εποχές» και να ξεχνάμε τις προκλήσεις και τις δυσκολίες που αντιμετωπίσαμε τότε. Υπάρχουν όμως πολλά θετικά στο να γερνάμε, όπως η σοφία, η εμπειρία και η ασφάλεια.
Έτσι, αντί να λέτε “Οι καλύτερες μέρες μου είναι πίσω μου”, αναρωτηθείτε: “Τι θέλω να αλλάξω;”. Χρησιμοποιήστε ορθολογική σκέψη για να αμφισβητήσετε τυχόν αρνητικές σκέψεις και επικεντρωθείτε σε αυτό που θέλετε ακόμα από τη ζωή, παρά σε αυτό που έχετε χάσει. «Μετρήστε τις ευλογίες σας» και σκεφτείτε πράγματα για τα οποία είστε ευγνώμονες.
3. Κάντε έναν απολογισμό της ζωής σας
Χρησιμοποιήστε αυτή την περίοδο της ζωής σας ως μία ευκαιρία να επανεξετάσετε τις αξίες και την αίσθηση του σκοπού σας. Μην κρίνετε την κατάστασή σας με βάση τις προσδοκίες των άλλων και μην τη συγκρίνετε με άλλους που πιθανότατα έχουν τις δικές τους αμφιβολίες και ανασφάλειες.
Σκεφτείτε τις στιγμές που αισθανθήκατε πιο χαρούμενοι, περήφανοι και πιο ικανοποιημένοι στην καριέρα και την προσωπική σας ζωή. Ζείτε ακόμα τη ζωή σας σύμφωνα με τις αξίες που ενέπνευσαν αυτές τις εμπειρίες; Αν όχι, τι αλλαγές μπορείτε να κάνετε για να αλλάξετε τα πράγματα;
4. Ορίστε νέους στόχους
Οι στόχοι που είχατε κάποτε, να αγοράσετε ένα σπίτι ή να κάνετε οικογένεια μπορεί να μην είναι πλέον σχετικοί ή τόσο σημαντικοί για εσάς όσο ήταν κάποτε. Αν ναι, ήρθε η ώρα να επαναξιολογήσετε τι θέλετε από τη ζωή και να ευθυγραμμίσετε αυτούς τους στόχους με τις αξίες που μόλις προσδιορίσατε.
Θυμηθείτε: Η ζωή σας επεκτείνεται, ΔΕΝ συρρικνώνεται
Κάνοντας πράγματα που σας κάνουν ευτυχισμένους μπορεί να σας βοηθήσει να ανακτήσετε μια αίσθηση αυτοπεποίθησης, σκοπού και χαράς που μπορεί να έχετε χάσει όσο διανύετε τη μέση ηλικία. Μία κρίση μέσης ηλικίας μπορεί να αποφευχθεί όχι μόνο με την αποδοχή των περιορισμών, αλλά και με την επίγνωση του πλούτου των δυνατοτήτων που ανοίγονται καθώς ωριμάζουμε.
Συγγραφέας : Εφη Μερτζάνη Ψυχολόγος
Συγγραφή & επιμέλεια : Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής
Βιβλιογραφία
Clay, R. A. (2003). Researchers replace midlife myths with facts. Monitor on Psychology, 34(4).
Freund, A. M., & Ritter, J. O. (2009). Midlife crisis: A debate. Gerontology, 55(5), 582-591.
Infurna, F. J., Gerstorf, D., & Lachman, M. E. (2020). Midlife in the 2020s: Opportunities and challenges. American Psychologist, 75(4), 470.
Lachman, M. E., Teshale, S., & Agrigoroaei, S. (2015). Midlife as a pivotal period in the life course: Balancing growth and decline at the crossroads of youth and old age. International journal of behavioral development, 39(1), 20-31.