Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας 2023
Η Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας 2023, που γιορτάζεται φέτος όπως και κάθε χρόνο στις 10 Οκτωβρίου, είναι μια ημέρα αφιερωμένη στην ευαισθητοποίηση για θέματα ψυχικής υγείας παγκοσμίως και στην κινητοποίηση προσπαθειών για την υποστήριξη αυτής. Καθιερωμένη από το 1992 από την Παγκόσμια Ομοσπονδία για την Ψυχική Υγεία, αυτή η ημέρα παρέχει την ευκαιρία σε όλους τους εμπλεκόμενους φορείς που εργάζονται στον τομέα της ψυχικής υγείας να μιλήσουν για το έργο τους και τι πρέπει να γίνει για να γίνει η φροντίδα ψυχικής υγείας πραγματικότητα για τους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο.
Για τη φετινή Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας 2023, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας χρησιμοποιεί τη θεματική ότι η ψυχική υγεία είναι ένα ανθρώπινο δικαίωμα : “Η ψυχική υγεία είναι βασικό ανθρώπινο δικαίωμα για όλους. Ο καθένας, όποιος κι αν είναι όπου και αν βρίσκεται, έχει δικαίωμα στο υψηλότερο δυνατό επίπεδο ψυχικής υγείας. Αυτό περιλαμβάνει το δικαίωμα προστασίας από απειλές για την ψυχική του υγεία, το δικαίωμα σε διαθέσιμη, προσβάσιμη, αποδεκτή και καλής ποιότητας φροντίδα και το δικαίωμα στην ελευθερία, την ανεξαρτησία και την ένταξη στην κοινότητα”.
Η ύπαρξη ψυχικής διαταραχής δεν πρέπει ποτέ να αποτελεί λόγο στέρησης των δικαιωμάτων του ατόμου ή του αποκλεισμού του από αποφάσεις σχετικά με τη δική του υγεία. Ωστόσο, σε όλο τον κόσμο, τα άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας συνεχίζουν να βιώνουν ένα ευρύ φάσμα παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους. Πολλοί αποκλείονται από την κοινοτική ζωή και υφίστανται διακρίσεις, ενώ πολλοί περισσότεροι δεν έχουν πρόσβαση στην περίθαλψη ψυχικής υγείας που χρειάζονται ή έχουν πρόσβαση μόνο σε φροντίδα που παραβιάζει τα ανθρώπινα δικαιώματά τους. Πολλοί αναγκάζονται να κρύβουν τα προβλήματά τους καθώς σε άλλη περίπτωση μπορεί να διακυβεύεται το εργασιακό τους μέλλον.
Σημασία της Ψυχικής Υγείας
Η ψυχική υγεία είναι αναπόσπαστο μέρος της συνολικής μας ευημερίας. Επηρεάζει το πώς σκεφτόμαστε, αισθανόμαστε και ενεργούμε. Η καλή ψυχική υγεία συμβάλλει θετικά στη σωματική υγεία, τις σχέσεις, την εκπαίδευση και την εργασία μας. Αντίθετα, τα προβλήματα ψυχικής υγείας μπορούν να επηρεάσουν την ικανότητά μας να διαχειριζόμαστε το στρες, να σχετιζόμαστε με άλλους και να κάνουμε επιλογές. Όσα βίωσε η ανθρωπότητα κατά τα χρόνια της πανδημίας του κορωνοϊού επιδείνωσαν όλους τους δείκτες της ψυχικής υγείας και τονίζουν ακόμη περισσότερο την επείγουσα ανάγκη για την ισχυρή της υποστήριξη από τα συστήματα υγείας παγκοσμίως.
Είναι αρκετά όσα κάνουμε για την ψυχική υγεία;
Το ερώτημα εάν κάνουμε το καλύτερο δυνατό για την ψυχική υγεία των ανθρώπων παγκοσμίως είναι τόσο περίπλοκο όσο και πολύπλευρο. Έχουν σημειωθεί σημαντικές πρόοδοι σε πολλά μέρη του κόσμου, αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν εμφανείς ανισότητες και προκλήσεις που δείχνουν ότι έχουμε πολύ δρόμο μπροστά μας. Ακολουθεί μια πιο εμπεριστατωμένη ματιά:
Πρόοδος
- Ευαισθητοποίηση και αποστιγματισμός : Τις τελευταίες δεκαετίες, έχει αυξηθεί η ευαισθητοποίηση και η κατανόηση της ψυχικής υγείας. Πρωτοβουλίες όπως η Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας έχουν διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στη μείωση του στίγματος που σχετίζεται με τις καταστάσεις ψυχικής υγείας.
- Νομοθεσία και πολιτική : Περισσότερες χώρες αναγνωρίζουν τη σημασία της ενσωμάτωσης της ψυχικής υγείας στα συστήματα υγείας τους. Ορισμένοι έχουν θεσπίσει πολιτικές και νομοθεσία για την ψυχική υγεία για την προστασία των δικαιωμάτων των ατόμων με παθήσεις ψυχικής υγείας.
- Παγκόσμια συνεργασία : Διεθνείς οργανισμοί, συμπεριλαμβανομένου του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), έχουν αναπτύξει σχέδια δράσης και στρατηγικές για να καθοδηγήσουν τις χώρες στην ανάπτυξη πολιτικών ψυχικής υγείας και στη δημιουργία υποδομών.
Οι προκλήσεις παραμένουν
- Περιορισμοί πόρων : Οι περισσότερες χώρες χαμηλού και μεσαίου οικονομικού διαμετρήματος διαθέτουν ένα μικρό μέρος του προϋπολογισμού στην ψυχική υγεία. Αυτή η περιορισμένη χρηματοδότηση μπορεί να εμποδίσει την ανάπτυξη επαρκών υποδομών, κατάρτισης και υπηρεσιών.
- Πρόσβαση στην περίθαλψη : Σε πολλές περιοχές, υπάρχει τεράστια απόκλιση μεταξύ του αριθμού των ατόμων που χρειάζονται υπηρεσίες ψυχικής υγείας και εκείνων που τις λαμβάνουν. Παράγοντες όπως η γεωγραφία, οι οικονομικές ανισότητες και οι πολιτισμικές διακρίσεις εμποδίζουν τους ανθρώπους να έχουν πρόσβαση στην ψυχιατρική περίθαλψη.
- Ποιότητα Φροντίδας : Ακόμη και όπου υπάρχουν υπηρεσίες, η ποιότητα μπορεί να ποικίλλει σημαντικά. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι ασθενείς μπορεί να λαμβάνουν απαρχαιωμένες ή ακόμη και επιβλαβείς θεραπείες.
- Κατάρτιση και εργατικό δυναμικό : Υπάρχει παγκόσμια έλλειψη εκπαιδευμένων επαγγελματιών ψυχικής υγείας, για παράδειγμα σε αγροτικές περιοχές.
- Πολιτισμικό και κοινωνικό στίγμα : Ενώ η ευαισθητοποίηση αυξάνεται, πολλές κουλτούρες εξακολουθούν να στιγματίζουν θέματα ψυχικής υγείας, καθιστώντας λιγότερο πιθανό τα άτομα να αναζητήσουν βοήθεια ή ακόμα και να συζητήσουν τα συναισθήματά τους.
- Ολιστικές προσεγγίσεις : Η ενσωμάτωση της ψυχικής υγείας σε άλλες πτυχές της υγείας και της κοινοτικής υποστήριξης, όπως η εκπαίδευση, η απασχόληση και η στέγαση, παραμένει κατακερματισμένη σε πολλά μέρη.
Οι Κοινωνικοί καθοριστικοί παράγοντες της υγείας υποτιμούνται
Οι κοινωνικοί καθοριστικοί παράγοντες της υγείας (Social Determinants of Health) αναφέρονται στις συνθήκες στις οποίες οι άνθρωποι γεννιούνται, μεγαλώνουν, ζουν, εργάζονται και γερνούν. Αυτές οι συνθήκες διαμορφώνονται από την κατανομή των χρημάτων, της εξουσίας και των πόρων σε παγκόσμιο, εθνικό και τοπικό επίπεδο. Με την πάροδο του χρόνου, υπήρξε μια αυξανόμενη αναγνώριση της σημασίας αυτών των καθοριστικών παραγόντων στη διαμόρφωση της υγείας των ανθρώπων, συμπεριλαμβανομένης της ψυχικής υγείας. Ωστόσο, ιστορικά και ακόμη και σε ορισμένα πλαίσια σήμερα, ο ρόλος του SDOH στην ψυχική υγεία έχει υποτιμηθεί ή παραβλεφθεί. Να γιατί:
- Κυριαρχία Ιατρικού Μοντέλου : Παραδοσιακά τις τελευταίες δεκαετίες, η υγεία και η ψυχική υγεία προσεγγίζονται κυρίως από βιοϊατρική άποψη, εστιάζοντας στη βιολογική βάση των ασθενειών. Αν και αυτή η προοπτική είναι ουσιαστική, μπορεί μερικές φορές να επισκιάσει την επιρροή κοινωνικών, οικονομικών και περιβαλλοντικών παραγόντων.
- Στιγματισμός και εξατομίκευση : Τα ζητήματα ψυχικής υγείας έχουν συχνά στιγματιστεί και θεωρηθεί ως ατομικές αποτυχίες ή αδυναμίες, παρά ως αποτελέσματα που επηρεάζονται από ευρύτερα κοινωνικά και περιβαλλοντικά πλαίσια.
- Κατανομή πόρων : Οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας, ειδικά σε περιβάλλοντα με χαμηλούς πόρους, ενδέχεται να δίνουν προτεραιότητα στη διαχείριση της οξείας φροντίδας και της φαρμακευτικής αγωγής έναντι της αντιμετώπισης κοινωνικών καθοριστικών παραγόντων λόγω περιορισμένων κεφαλαίων ή της νοοτροπίας επιλογής της πιο εύκολης λύσης.
- Πολυπλοκότητα στη μέτρηση : Σε σχέση με τη διάγνωση και τη θεραπεία μιας πάθησης, είναι πιο περίπλοκο να ποσοτικοποιηθούν οι ευρύτεροι κοινωνικοί καθοριστικοί παράγοντες που την επηρεάζουν όπως η φτώχεια, η εκπαίδευση ή η κοινοτική υποστήριξη.
Θετικές ενδείξεις
- Ολιστικές προσεγγίσεις : Υπάρχει μια αυξανόμενη κατανόηση της υγείας από μια ολιστική προοπτική, αναγνωρίζοντας τη σύνθετη αλληλεπίδραση της σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευημερίας.
- Έρευνα και Στοιχεία : Ένας αυξανόμενος όγκος ερευνών διευκρινίζει τη βαθιά επίδραση των κοινωνικών καθοριστικών παραγόντων στην ψυχική υγεία. Για παράδειγμα, η κοινωνικοοικονομική κατάσταση, οι εμπειρίες της παιδικής ηλικίας και η συνοχή της κοινότητας έχουν συνδεθεί με τα αποτελέσματα της ψυχικής υγείας.
- Διατομεακή Συνεργασία : Αναδύονται συνεργασίες σε διάφορους τομείς (π.χ. υγεία, εκπαίδευση, στέγαση), με στόχο την ολοκληρωμένη αντιμετώπιση των καθοριστικών παραγόντων της υγείας.
- Παγκόσμιες Πρωτοβουλίες : Οργανισμοί όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχουν πιέσει για μεγαλύτερη εστίαση στο SDOH, τονίζοντας τον ρόλο τους τόσο στη σωματική όσο και στην ψυχική υγεία.
Συμπέρασμα
Συμπερασματικά, ενώ η σημασία των κοινωνικών καθοριστικών παραγόντων έχει υποτιμηθεί στο παρελθόν, η σύγχρονη υγειονομική περίθαλψη και ο λόγος για τη δημόσια υγεία αναγνωρίζουν όλο και περισσότερο τη σημασία τους στη διαμόρφωση των αποτελεσμάτων ψυχικής υγείας. Η ενσωμάτωση αυτής της κατανόησης σε πολιτικές και παρεμβάσεις μπορεί να ανοίξει το δρόμο για πιο αποτελεσματικές και ολιστικές στρατηγικές φροντίδας και πρόληψης για την ψυχική υγεία.
Γενικότερα, ενώ έχουν γίνει βήματα για την κατανόηση, τη θεραπεία και την υποστήριξη της ψυχικής υγείας, η παγκόσμια κοινότητα απέχει ακόμα πολύ από το να κάνει το καλύτερο δυνατό. Τα ευχολόγια δεν είναι αρκετά. Απαιτούνται συνεχείς προσπάθειες, διεθνής συνεργασία, επαρκής χρηματοδότηση και κοινωνική αλλαγή για την πραγματική υποστήριξη της ψυχικής ευημερίας των ατόμων σε όλο τον κόσμο.
Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας 2023 : Ανάληψη δράσης
Η Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας δεν πρέπει να είναι απλώς άλλη μια μέρα, αλλά να στοχεύει στην προώθηση πιο μόνιμων αλλαγών. Προωθώντας ανοιχτές συζητήσεις για την ψυχική υγεία, μπορούμε να κάνουμε βήματα προς τη βελτίωση της φροντίδας για την ψυχική υγεία και προς μια κοινωνία που κατανοεί περισσότερο. Είναι μια ημέρα που αναδεικνύουμε περισσότερο την υποστήριξη σε άτομα με ψυχιατρικά προβλήματα και να επιστήσουμε την προσοχή σε διάφορες καταστάσεις ψυχικής υγείας που επηρεάζουν εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο.
Αναδεικνύουμε την ανάγκη περιορισμού της χρήσης ψυχοπαθολογικών όρων στο δημόσιο διάλογο που αφορά άλλα ζητήματα.
Αυτήν την 10η Οκτωβρίου, γίνετε μέλος της παγκόσμιας κοινότητας για την ευαισθητοποίηση σχετικά με την ψυχική υγεία. Μοιραστείτε πληροφορίες, πόρους και υποστήριξη για να βοηθήσετε στη δημιουργία ενός κόσμου όπου η ψυχική υγεία έχει προτεραιότητα και όλοι έχουν πρόσβαση στη φροντίδα και την υποστήριξη που χρειάζονται για να ευδοκιμήσουν.
Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής