Η κλιματική αλλαγή και η σχετική άνοδος της παγκόσμιας θερμοκρασίας έχουν αποτελέσει αντικείμενο εκτενούς έρευνας και συζήτησης. Ωστόσο, λιγότερη προσοχή έχει δοθεί μέχρι στιγμής στην κατανόηση των επιπτώσεων της θερμότητας στην ψυχική υγεία. Διανύουμε μια περίοδο ανησυχητικής αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη, καθώς μάλιστα την τελευταία εβδομάδα από 3 Ιουλίου μέχρι και 7 Ιουλίου 2023 καταγράφηκαν συνεχόμενα ρεκόρ της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας. Πέραν των άλλων επιπτώσεων, η έρευνα δείχνει ότι η έκθεση σε υπερβολική ζέστη μπορεί να έχει σημαντικό αντίκτυπο στην ψυχική υγεία, συμπεριλαμβανομένου του αυξημένου κινδύνου επιθετικότητας, διαταραχών της διάθεσης, αυτοκτονικότητας & γνωστικής εξασθένησης.
Πως η ζέστη επηρεάζει τον εγκέφαλο
Τα ακραία επίπεδα θερμότητας μπορεί να επηρεάσουν σημαντικά την εγκεφαλική δραστηριότητα και τη γνωστική λειτουργία. Το σώμα μας προσπαθεί να διατηρήσει μια βέλτιστη εσωτερική θερμοκρασία και όταν το περιβάλλον θερμαίνεται, εκκινεί διάφορες προσαρμοστικές διεργασίες. Αυτές οι αντιδράσεις μπορούν να επηρεάσουν τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο εγκέφαλός μας.
Θερμοκρασία και γνωστική λειτουργία
Αρκετές μελέτες έχουν δείξει ότι η υπερβολική ζέστη μπορεί να επηρεάσει τη γνωστική απόδοση. Μια μελέτη του Χάρβαρντ του 2018 διαπίστωσε ότι οι φοιτητές που ζούσαν σε μη κλιματιζόμενα κτίρια κατά τη διάρκεια ενός καύσωνα είχαν χειρότερες επιδόσεις σε γνωστικά τεστ από τους φοιτητές που ζούσαν σε κλιματιζόμενα κτίρια. Οι χρόνοι αντίδρασής τους ήταν πιο αργοί και οι γνωστικές τους ικανότητες ήταν μειωμένες σε τομείς όπως η μνήμη, η προσοχή και η ταχύτητα επεξεργασίας (Hsu et al., 2018).
Η θερμοπληξία και ο εγκέφαλος
Σε ακραίες περιπτώσεις καύσωνα, η υπερβολική ζέστη μπορεί να οδηγήσει σε θερμοπληξία, μια κατάσταση κατά την οποία η ρύθμιση της θερμοκρασίας του σώματος αποτυγχάνει. Αυτό μπορεί να αποτελέσει επείγον ιατρικό περιστατικό, καθώς οι υψηλές θερμοκρασίες του σώματος μπορούν να προκαλέσουν δυσλειτουργία στον εγκέφαλο και σε άλλα όργανα. Τα συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν σύγχυση, ευερεθιστότητα, επιληπτικές κρίσεις και απώλεια συνείδησης.
Θερμότητα και ύπνος
Η ζέστη μπορεί επίσης να διαταράξει τον ύπνο μας και αυτό μπορεί, με τη σειρά του, να επηρεάσει τη γνωστική απόδοση. Μια μελέτη του 2017 που δημοσιεύθηκε στο Science Advances έδειξε ότι οι αυξημένες νυχτερινές θερμοκρασίες σχετίζονται με κακή ποιότητα ύπνου (Obradovich et al., 2017). Ο ύπνος ως γνωστόν έχει ανυπολόγιστη σημασία για τον ανθρώπινο οργανισμό και έτσι δε θα μπορούσε να μη διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο και στις γνωστικές διεργασίες.
Θερμότητα και αφυδάτωση
Η ζέστη οδηγεί συχνά σε αφυδάτωση, η οποία μπορεί να επηρεάσει την εγκεφαλική λειτουργία. Ακόμη και η ήπια αφυδάτωση μπορεί να επηρεάσει γνωστικές λειτουργίες όπως η προσοχή, η εκτελεστική λειτουργία και ο κινητικός συντονισμός. Μπορεί επίσης να επηρεάσει τη διάθεση και να προκαλέσει συμπτώματα όπως κόπωση, σύγχυση και θυμό (Armstrong et al., 2012).
Συμπερασματικά, ενώ το σώμα μας είναι σχεδιασμένο να αντιμετωπίζει τις διακυμάνσεις της θερμοκρασίας, η υπερβολική ζέστη μπορεί να καταπονήσει αυτά τα συστήματα και να έχει σημαντικό αντίκτυπο στην εγκεφαλική λειτουργία και τη γνωστική απόδοση. Καθώς η κλιματική αλλαγή συνεχίζει να οδηγεί σε υψηλότερες θερμοκρασίες και συχνότερους καύσωνες, η κατανόηση αυτών των επιπτώσεων και του τρόπου μετριασμού τους γίνεται όλο και πιο σημαντική.
Αυξημένη θερμοκρασία και ψυχική υγεία
Μια μελέτη του 2018 που δημοσιεύτηκε στο Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS) εξέτασε τον αντίκτυπο των υψηλών θερμοκρασιών στην ψυχική υγεία στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αποκάλυψε μια αξιοσημείωτη συσχέτιση μεταξύ της αυξανόμενης θερμοκρασίας και του ρυθμού προβλημάτων ψυχικής υγείας (Obradovich et al., 2018). Σύμφωνα με τη μελέτη, μια αύξηση κατά ένα βαθμό Κελσίου στη μέση μηνιαία θερμοκρασία συσχετίστηκε με αύξηση 0,68% στα ποσοστά αυτοκτονιών στις Ηνωμένες Πολιτείες και αύξηση 2% στην πιθανότητα προβλημάτων ψυχικής υγείας.
Οι καύσωνες οδηγούν σε αύξηση των επισκέψεων σε τμήματα επειγόντων περιστατικών και των νοσηλειών για ασθενείς με προϋπάρχουσες ψυχιατρικές ασθένειες.
Μια μελέτη του 2013 που δημοσιεύθηκε στο British Journal of Psychiatry διαπίστωσε ότι υπήρξε σημαντική αύξηση στις εισαγωγές στα νοσοκομεία για διαταραχές διάθεσης και συμπεριφοράς κατά τη διάρκεια των καύσωνα (Page et al., 2012). Αυτές οι διαταραχές περιελάμβαναν καταστάσεις όπως κατάθλιψη, μανία, άγχος και άλλα ψυχιατρικά συμπτώματα.
Οι ασθενείς με σοβαρές ψυχωτικές διαταραχές ή διαταραχές της διάθεσης, διαταραχές κατάχρησης ουσιών και άνοια αντιμετωπίζουν σημαντικές προκλήσεις όσον αφορά την αντιμετώπιση της έντονης ζέστης. Η ακραία ζέστη μπορεί να επηρεάσει την κρίση τους ως προς το να φροντίζουν αποτελεσματικά τον εαυτό τους. Κατά συνέπεια, οι ασθενείς αυτοί είναι πιο επιρρεπείς σε θερμοπληξία και άλλα προβλήματα υγείας που σχετίζονται με τη ζέστη.
Η παρουσία προϋπάρχουσας ψυχικής νόσου και μόνο αυξάνει τον κίνδυνο θνησιμότητας κατά τη διάρκεια ακραίων θερμικών φαινομένων κατά δύο έως τρεις φορές.
Η σχιζοφρένεια αποτελεί σαφή παράγοντα κινδύνου θνησιμότητας κατά τη διάρκεια ακραίων θερμικών φαινομένων. Μάλιστα ασθενείς με σχιζοφρένεια μπορεί να έχουν ήδη υποκείμενες διαταραχές στη θερμορύθμιση, εγγενείς στη νόσο.
Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2023 στο The Lancet Planetary Health σημειώνει ότι ακόμη και ένας βαθμός αύξησης της θερμοκρασίας του περιβάλλοντος πάνω από το κανονικό επίπεδο συμβάλλει σε μεγαλύτερη πιθανότητα εμφάνισης κατάθλιψης και άγχους.
Οι επιπτώσεις της ζέστης στην ψυχική υγεία είναι πιθανώς πολύπλευρες, αγγίζοντας τόσο την επιδείνωση των υφιστάμενων διαταραχών, όσο και την πιθανή εμφάνιση νέων. Ωστόσο, απαιτείται περαιτέρω έρευνα για να αποκτηθεί μια ολοκληρωμένη κατανόηση των μηχανισμών πίσω από αυτές τις παρατηρήσεις.
Ζέστη & ψυχιατρικά φάρμακα
Η ζέστη μπορεί να έχει σημαντικές επιπτώσεις τόσο στην αποτελεσματικότητα όσο και στην ασφάλεια των ψυχιατρικών φαρμάκων, ιδίως σε περιόδους ακραίων θερμοκρασιών ή καύσωνα.
Δραστικότητα των φαρμάκων
Πρώτον, οι υψηλές θερμοκρασίες μπορούν να επηρεάσουν τη δραστικότητα των φαρμάκων γενικά. Τα περισσότερα φάρμακα συνιστάται να αποθηκεύονται σε θερμοκρασία δωματίου, συνήθως μεταξύ 20°C έως 25°C. Η έκθεση σε υπερβολική θερμότητα μπορεί να αλλοιώσει το φάρμακο, μειώνοντας την αποτελεσματικότητά του. Αυτό είναι σημαντικό για τα άτομα που χρησιμοποιούν ψυχιατρικά φάρμακα για τη διαχείριση των συμπτωμάτων τους- αν το φάρμακο είναι λιγότερο αποτελεσματικό, τα συμπτώματά τους μπορεί να μην ελέγχονται επαρκώς.
Αφυδάτωση & συγκέντρωση φαρμάκων
Η ζέστη μπορεί επίσης να συμβάλει στην αφυδάτωση, η οποία μπορεί να επηρεάσει τη συγκέντρωση των φαρμάκων στον οργανισμό. Η αφυδάτωση μειώνει τον όγκο του αίματος στο σώμα, γεγονός που μπορεί να αυξήσει τη συγκέντρωση του φαρμάκου, οδηγώντας ενδεχομένως σε υψηλότερο κίνδυνο εμφάνισης παρενεργειών ή τοξικότητας. Αυτό μπορεί να είναι ιδιαίτερα προβληματικό για φάρμακα με στενό θεραπευτικό δείκτη, όπου μικρές αλλαγές στη δόση ή στη συγκέντρωση στο αίμα μπορεί να οδηγήσουν σε παρενέργειες ή τοξικές επιδράσεις.
Ζέστη και αντιχολινεργικές επιδράσεις
Αρκετά ψυχιατρικά φάρμακα, κυρίως αντιψυχωτικά όπως η κλοζαπίνη και η ολανζαπίνη και ορισμένα παλιά αντικαταθλιπτικά, έχουν αντιχολινεργικές επιδράσεις. Αυτές οι επιδράσεις μπορεί να αναστείλουν την ικανότητα του σώματος να ιδρώνει, έναν πρωταρχικό μηχανισμό για την ψύξη του σώματος. Σε μεγάλη ζέστη, αυτό μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο υπερθέρμανσης ή θερμοπληξίας.
Λίθιο
Οι ασθενείς που χρησιμοποιούν λίθιο, που χρησιμοποιείται συνήθως για τη θεραπεία της διπολικής διαταραχής, θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί στη ζέστη. Το λίθιο μπορεί να επηρεάσει τηνεφρική λειτουργία, γεγονός που μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο αφυδάτωσης. Επίσης, η αφυδάτωση μπορεί να αυξήσει τα επίπεδα λιθίου στο σώμα, οδηγώντας δυνητικά σε τοξικότητα. Τα σημάδια αυτού περιλαμβάνουν ναυτία, έμετο, διάρροια, υπνηλία, μυϊκή αδυναμία, τρόμο και αταξία (απώλεια πλήρους ελέγχου των σωματικών κινήσεων).
Ενυδάτωση και παραμονή σε όσο το δυνατόν πιο δροσερό περιβάλλον σε περιόδους καύσωνα συστήνεται ισχυρά σε όσους λαμβάνουν κάποια από τα προαναφερόμενα φάρμακα.
Άνοδος θερμοκρασίας λόγω κλιματικής αλλαγής
Η κλιμάκωση της παγκόσμιας θερμοκρασίας είναι ένα ανησυχητικό και επείγον ζήτημα που σχετίζεται με την κλιματική αλλαγή. Η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) προβλέπει αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας κατά 1,5°C έως 4,5°C μέχρι το τέλος του αιώνα, με σοβαρές συνέπειες για διάφορα οικοσυστήματα του πλανήτη και τους κατοίκους του (IPCC, 2013).
Η άνοδος της θερμοκρασίας οδηγεί σε συχνότερους και εντονότερους καύσωνες, γεγονός που αποτελεί σοβαρό κίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία, την παραγωγή τροφίμων και τη διαθεσιμότητα νερού. Ο ευρωπαϊκός καύσωνας του 2003, για παράδειγμα, οδήγησε σε περισσότερους από 70.000 θανάτους, καταδεικνύοντας το άμεσο ανθρώπινο κόστος τέτοιων φαινομένων (Robine et al., 2008). Επιπλέον, η ζέστη προκαλεί συνθήκες ξηρασίας, οι οποίες παραβλάπτουν άμεσα τις γεωργικές δραστηριότητες οδηγώντας σε έλλειψη τροφίμων.
Η άνοδος της θερμοκρασίας συμβάλλει στο λιώσιμο των πάγων και των παγετώνων, οδηγώντας σε άνοδο της στάθμης της θάλασσας. Αυτό μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την εκτόπιση εκατομμυρίων ανθρώπων που ζουν σε παράκτιες περιοχές και την απώλεια παράκτιων ενδιαιτημάτων.
Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι οι αρνητικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής δεν είναι ομοιόμορφα κατανεμημένες. Μεταξύ άλλων τα άτομα με ψυχικές διαταραχές είναι ιδιαίτερα ευάλωτα σε ακραίες θερμοκρασίες και άλλα φαινόμενα που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή. Παράγοντες που ούτως ή άλλως επηρεάζουν την υγεία όπως η φτώχεια, η υποβαθμισμένη στέγαση και η περιορισμένη πρόσβαση σε δροσερά περιβάλλοντα συμβάλλουν στην μείωση της ψυχικής τους ανθεκτικότητας. Δυστυχώς, μεγάλος αριθμός ατόμων που σήμερα βιώνουν ανισότητες μπορεί να μην έχουν επαρκή πρόσβαση σε συστήματα ψύξης.
Δεδομένων αυτών των ποικίλων και σημαντικών επιπτώσεων, η άνοδος της θερμοκρασίας λόγω της κλιματικής αλλαγής αποτελεί πράγματι μια αυξανόμενη ανησυχία που απαιτεί άμεση προσοχή και δράση. Με την προώθηση βιώσιμων πρακτικών, τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και την ανάπτυξη προστατευτικών για το κλίμα στρατηγικών, μπορούμε να μετριάσουμε τις βλαβερές συνέπειες αυτού του παγκόσμιου προβλήματος.
Διάβασε πως μπορείς να έχεις μια αυξημένη επίγνωση για το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής.
Επίλογος
Η γνώση ότι η ζέστη επηρεάζει πράγματι την ψυχική υγεία είναι ζωτικής σημασίας για τη δημιουργία και την εφαρμογή προληπτικών μέτρων για τον μετριασμό των κινδύνων που συνδέονται με την υπερθέρμανση του πλανήτη. Για παράδειγμα, οι πολεοδόμοι μπορούν να σχεδιάσουν τις πόλεις ώστε να έχουν περισσότερους χώρους πρασίνου και σκιερές περιοχές για να μειώσουν το φαινόμενο της αστικής θερμικής νησίδας. Πρόσφατη έρευνα διαπιστώνει μάλιστα ότι άνθρωποι που ζουν κοντά σε χώρους πρασίνου και που η ευρύτερη περιοχή κατοικίας τους έχει αρκετό πράσινο έχουν μικρότερη βιολογική ηλικία λόγω καλύτερων επιγενετικών επιδράσεων από όσους ζούνε σε συνθήκες έλλειψης πρασίνου.
Ομοίως, οι επαγγελματίες υγείας μπορούν να εκπαιδευτούν ώστε να αναγνωρίζουν τα συμπτώματα των προβλημάτων ψυχικής υγείας που σχετίζονται με τη ζέστη (και γενικά των κλιματικών φαινομένων φυσικά) οδηγώντας σε έγκαιρη παρέμβαση και θεραπεία.
Πηγές
Mental Health and Climate Change
The Impacts of Extreme Heat on Mental Health
και εντός του κειμένου
Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής