Διαφορετικότητα
Η μη αποδοχή της διαφορετικότητας από την κοινωνία είναι διαχρονικός παράγοντας στιγματιστικού διαχωρισμού ατόμων και ομάδων.
Η μη αποδοχή της διαφορετικότητας
Στο πλαίσιο της κοινωνικοποίησης κάθε ανθρώπου θα μπορούσε να λεχθεί ότι υπάρχει μια εσωτερίκευση στην αντίληψη ότι το οτιδήποτε διαφορετικό είναι προβληματικό (ή δεν είναι καλό, είναι κακό). Το διαφορετικό είναι μη αποδεκτό και το προβληματικό είναι μη αποδεκτό. Έτσι δημιουργείται μια στάση μη αποδοχής και προς άλλους και προς τον εαυτό μας, όταν ερμηνεύεται το οτιδήποτε ως διαφορετικό. Η εσωτερίκευση αυτή μετατρέπεται σε μηχανισμό καταπίεσης γιατί η θεώρηση του διαφορετικού δεν έχει να κάνει μόνο με το φύλο, το χρώμα, τη ράτσα, τη θρησκεία, τη σεξουαλική κατεύθυνση.
Με πόσους μικρούς τρόπους μπορεί να διαφέρει κανείς από τους άλλους; Σχετίζεται και με κάθε σκέψη, άποψη, πεποίθηση, αντίληψη, συναίσθημα, συμπεριφορά, στοιχείο χαρακτήρα που δεν εντοπίζουμε ότι το έχουν οι γύρω μας. Κάθε τι non correct, που δε ταιριάζει με το υφιστάμενο status quo. Οι κανόνες καλής συμπεριφοράς (savoir vivre) διογκώνονται, διευρύνονται και μετατρέπονται σε ασφυκτικά δεσμά που εγκλωβίζουν. «Πρέπει να νιώθω έτσι;», «Τι θα πουν οι άλλοι;», «Μήπως είμαι προβληματικός;» είναι βασανιστικά ερωτήματα στον εσωτερικό διάλογο. Και ακολουθούν έντονα αισθήματα ντροπής και ενοχής και μια σύγκρουση, ένας εσωτερικός διχασμός μεταξύ του πρέπει και του είμαι.
Ο φόβος της απομόνωσης/μοναξιάς παραμονεύει πίσω από τη γνωστοποίηση της διαφορετικότητας. Εξίσου απειλητικός είναι και ο φόβος της αποτυχίας. Πρόκειται για ακόμη μια εσωτερικευμένη τάση στη σημερινή κοινωνία, η οπτική των πραγμάτων βάσει ενός φίλτρου προσωπικής επιτυχίας ή αποτυχίας, αφού το άτομο μέσα στην «παντοδυναμία» του μπορεί ή δεν μπορεί να ελέγχει τα πάντα. Το διαφορετικό λοιπόν δεν είναι εγγυημένο, προϋποθέτει ρίσκο και άρα ανασφάλεια. Ενώ το «ίδιο» είναι ασφαλές. Πόσοι από μας ανάμεσα σε δύο διπλανά εστιατόρια δε θα επιλέξουμε αυτό που έχει περισσότερο κόσμο («για να έχει πιο πολύ κόσμο, θα είναι καλύτερο»).
Κάποιοι δεν ξέρουν καν ότι βιώνουν αυτή τη σύγκρουση, δηλαδή μεταξύ σε αυτό που ο αληθινός εαυτός τους θα ήθελε να κάνει και μεταξύ αυτό που «πρέπει» να κάνουν. Άλλοι απωθούν και αμύνονται απέναντι στη δύσκολη αυτή κατάσταση ποικιλοτρόπως. Ο διχασμός μπορεί να δημιουργήσει δύο διαφορετικές εκφάνσεις του εαυτού, μία δημόσια και μία ιδιωτική. Η συντήρηση και των δύο είναι κοπιαστική, προκαλεί σύγχυση και συνεχή αρνητικά συναισθήματα που και αυτά χρειάζονται επιπλέον κόπο στη διαχείρισή τους.
Η εντύπωση ότι ο πραγματικός μας εαυτός δεν είναι αρκετά καλός ώστε να είναι αποδεκτός και ελεύθερος να εκφράζεται είναι μια διαρκής ανοιχτή πληγή.
Φυσιολογικότητα
Ορίζεται κάπως η φυσιολογικότητα; Δε μιλάμε για την ιατρική σημασία και δεν τίθεται θέμα ποσοτικής ή ποιοτικής μετρησιμότητας. Η φυσιολογικότητα είναι σχετική έννοια ανάλογα με την πολιτιστική ταυτότητα. Επομένως η φυσιολογικότητα είναι κοινωνική κατασκευή (social constructionism). Τα όρια της φυσιολογικότητας καθορίζονται από τις ερμηνείες μας για τη στάση των άλλων απέναντί μας. Είναι φυσιολογικό αυτό που κάνουν οι άλλοι εξ’ ορισμού;
Τι κάνουν οι άλλοι
Τα κριτήρια της ανθρώπινης συμπεριφοράς δε βασίζονται τόσο σε αντικειμενικούς κανόνες ηθικής, αλλά στο τι κάνουν οι άλλοι άνθρωποι.
Αυτό επιβεβαιώνεται και από επιστημονικές μελέτες, 5 στη σειρά, που εξέτασαν τι επηρεάζει την ανθρώπινη συμπεριφορά όσον αφορά αποφάσεις ηθικού χαρακτήρα. Τα αποτελέσματα επιβεβαιώνουν αυθόρμητες παρατηρήσεις από την κλινική, αλλά και καθημερινή εμπειρία.
Τι σημασία έχει το εύρημα ότι αν το κάνουν οι πολλοί, νομίζουμε ότι είναι σωστό και αξιόπιστο; Μεγάλη, τεράστια. Η ανάλυση μπορεί να είναι επίσης μεγάλη, αλλά ίσως αρκεί μια ματιά στα καθημερινά διεθνή και τοπικά νέα για να αποδεικνύεται το αναληθές της πεποίθησης αυτής.
Η φυσιολογικότητα των άλλων, ο μπαμπούλας που πρέπει να ακολουθήσουμε ψυχαναγκαστικά για να μη νιώσουμε άσχημα. Αν δεν είσαι ίδιος νιώθεις άσχημα. Η διαφορετικότητα εσωτερικεύεται ως προβληματικότητα και άρα πρέπει να απομονωθεί για να μη διαταράξει τη “φυσιολογική” ομοιομορφία.
“Κερασάκι” : Ορισμένοι “φυσιολογικοί” εμμέσως απορρίπτουν οι ίδιοι τον εαυτό τους και νιώθουν άσχημα αφού στην πραγματικότητα (που αποκρύπτουν επιμελώς) γνωρίζουν κατά βάθος ούτε αυτοί είναι τόσο ομοιόμορφοι όσο θα “έπρεπε”.
Η απομόνωση του διαφορετικού υπάρχει και λέγεται κοινωνικό στερεότυπο, στίγμα και ρατσισμός. Όμως αν θέλουμε επαφή, αποδοχή, ένταξη μπορούμε να το επιδιώξουμε. Αν δεν το κάνουμε, λέμε ότι φοβόμαστε την κριτική των άλλων και τη δική μας αντίδραση απέναντι στην κριτική. Μήπως όμως μερικές φορές υπάρχει και κάτι άλλο; Δηλαδή ότι και εμείς μπορεί να απορρίπτουμε τους άλλους και κάθε τι που είναι διαφορετικό από το δικό μας διαφορετικό; Εμείς γιατί δεν μπορούμε να ανεχτούμε το διαφορετικό;
Μπορείς να είσαι διαφορετικός και να είσαι μέρος ενός συνόλου.
Η διαφορετικότητα είναι φυσιολογικότητα.
Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής