Μεταιχμιακό σύστημα εγκεφάλου

Τι είναι το μεταιχμιακό σύστημα

Το μεταιχμιακό σύστημα (ή αλλιώς λιμβικό) είναι μια νευροανατομική περιοχή που εντοπίζεται εσωτερικά του εγκεφαλικού φλοιού. Έχει καθοριστικό ρόλο στην ανθρώπινη υπόσταση επιτελώντας ζωτικής σημασίας λειτουργίες.

Το μεταιχμιακό σύστημα διαιρείται στις εξής δομές

• Έλικα του προσαγωγίου
• Παραιπποκάμπεια έλικα
• Ιπποκάμπειος σχηματισμός (απαρτίζεται από τον ιππόκαμπο, την οδοντωτή έλικα και το αγκιστρωτό σύμπλεγμα)
• Αμυγδαλή
• Υποθάλαμος
• Μαστία
• Ψαλίδα
• Θαλαμικοί πυρήνες

---

Λειτουργίες μεταιχμιακού συστήματος

• Διασύνδεση ορμονικών, ανοσολογικών και αυτόνομων ερεθισμάτων με τη συμπεριφορά.
• Αντίληψη όσφρησης, γεύσης, άλγους
• Μνήμη & μάθηση
• Συναίσθημα

Βασική δομή για την ανθρώπινη μνήμη είναι ο ιππόκαμπος που μεσολαβεί την παγίωση των μνημονικών πληροφοριών, δηλαδή ρυθμίζει την μακρόχρονη επεισοδιακή και σημασιολογική μνήμη. Παράλληλα παίζει ρόλο στη μάθηση συγκεκριμένων συμπεριφορών.

Αμυγδαλή & Συναίσθημα

Η αμυγδαλή εμπλέκεται σε διάφορες λειτουργίες του σώματος, όπως:

• Εγρήγορση
• Αυτόνομες αντιδράσεις που σχετίζονται με τον φόβο
• Συναισθηματικές αντιδράσεις
• Ορμονικές εκκρίσεις
• Μνήμη

Βασική ρυθμιστική δομή του ανθρώπινου συναισθήματος είναι η αμυγδαλή. Παίζει ρόλο στην παγίωση συναισθηματικών απαντήσεων φόβου και άγχους, ενώ υπερλειτουργεί παθολογικά στην κατάθλιψη. Επίσης είναι κομμάτι των κυκλωμάτων ανταμοιβής, τα οποία διαταράσσονται στον εθισμό π.χ. στην κατάχρηση αλκοόλ και ναρκωτικών, στη βουλιμία, στο τζόγο. Ακόμη διαμεσολαβεί το συναισθηματικό σκέλος της μνήμης. Οι πολλαπλές διασυνδέσεις της αμυγδαλής με άλλες εγκεφαλικές δομές διαμεσολαβούν διάφορες πτυχές της φοβικής και αγχώδους αντίδρασης.

Αμυγδαλή και άγχος/φόβος/στρες

Η διασύνδεση της αμυγδαλής με :

• τον υπομέλα τόπο (έδρα των νοραδρενεργικών νευρώνων) προκαλεί την οξεία ενεργοποίηση του συμπαθητικού συστήματος και τις εκδηλώσεις αύξησης της καρδιακής συστολής και του μυικού τόνου που είναι απαραίτητες για την αντίδραση πάλης/φυγής. Αποτελεί κύρια δομή στη ρύθμιση του στρες.
• τον παραβραγχιακό πυρήνα προκαλεί αύξηση του ρυθμού της αναπνοής, επίσης αναγκαίας για την αντίδραση πάλης/φυγής.
• τον ιππόκαμπο έχει ως αποτέλεσμα την πρόκληση άγχους ή φόβου κατά την ανάμνηση τραυματικών/απειλητικών ερεθισμάτων και δυσλειτουργεί στη διαταραχή μετατραυματικού στρες
• τον κογχομετωπιαίο φλοιό (τμήμα του μετωπιαίου φλοιού) και την έλικα του προσαγωγίου ρυθμίζει το συναισθηματικό βίωμα του φόβου
• τον υποθάλαμο ρυθμίζει την απελευθέρωση κορτιζόλης από τα επινεφρίδια. Η χρόνια έκθεση σε στρεσογόνους παράγοντες προκαλεί τη δυσλειτουργία του κυκλώματος αυτού πυροδοτώντας έτσι αγχώδη διαταραχή.

Ειδικότερα, η υπερδραστηριότητα στην αμυγδαλή θεωρείται ότι παίζει ρόλο στα συμπτώματα της διαταραχής μετατραυματικού στρες (PTSD). Η θεώρηση είναι ότι η αμυγδαλη παρουσιάζει υπερδραστηριότητα όταν οι ασθενείς εκτίθενται σε κάτι που σχετίζεται με το πρότερο τους τραύμα (π.χ. μια φωτογραφία). Αυτή η αυξημένη δραστηριότητα της αμυγδαλής μπορεί να προκαλέσει στο άτομο μια έντονη αντίδραση φόβου, η οποία ωθεί τον εγκέφαλο και το σώμα να ανταποκριθούν στο ερέθισμα σχεδόν σαν το τραύμα να συμβαίνει ξανά από την αρχή.

Σε ασθενείς με PTSD, η ανασταλτική διασύνδεση του προμετωπιαίου φλοιού με την αμυγδαλή, η οποία συνήθως συμβαίνει σε φυσιολογικές συνθήκες όταν δεν υπάρχει υπαρκτή στο παρόν απειλή, είναι ανεπαρκής, με αποτέλεσμα η αυξημένη δραστηριότητα της αμυγδαλης να συνεχίζεται αμείωτη.

---

Λειτουργίες του υποθαλάμου

Ο υποθάλαμος αποτελεί μια από τις σημαντικότερες δομές στο μεταιχμιακό σύστημα, καθώς έχει πολλούς πυρήνες οι οποίοι ρυθμίζουν :

• Πρόσληψη νερού και τροφής (αίσθημα δίψας και πείνας)
• Εναλλαγή ύπνου και εγρήγορσης
• Σεξουαλική συμπεριφορά (λίμπιντο)
• Βηματοδότης μηνιαίου γυναικείου αναπαραγωγικού κύκλου
• Θερμοκρασία σώματος
• Έκκριση ορμονών υπόφυσης
• Ανοσολογικό σύστημα
• Αυτόνομο νευρικό σύστημα

---

Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής