Σχιζοφρένεια θεραπεία
Η θεραπεία της σχιζοφρένειας είναι ίσως η μεγαλύτερη πρόκληση για την ψυχιατρική επιστήμη. Η κατάλληλη θεραπεία της σχιζοφρένειας όσο πιο σύντομα γίνεται μετά το πρώτο ψυχωτικό επεισόδιο είναι στοιχείο κλειδί που μπορεί να περιορίσει μελλοντικές υποτροπές σε υψηλό ποσοστό και προσφέρει πολύ καλύτερη μακροπρόθεσμη πρόγνωση και λειτουργικότητα.
Αντιμετωπίζεται η ψύχωση του παιδιού μου γιατρέ;
Είναι ένα πολύ συχνό ερώτημα που ανακύπτει κυρίως στις πρώτες επαφές με τις ψυχιατρικές υπηρεσίες και όταν έχει ήδη εκδηλωθεί το πρώτο ψυχωτικό επεισόδιο. Οι γονείς του ασθενούς σοβαρά θορυβημένοι από την ένταση της συμπτωματολογίας, συνήθως υπό το κράτος στιγματιστικών αντιλήψεων, έχουν χάσει το έδαφος κάτω από τα πόδια τους και ψάχνουν να βρουν σανίδα σωτηρίας να κρατηθούν.
Ψυχωτικό επεισόδιο (υποθετικό παράδειγμα)
Ας φανταστούμε το εξής υποθετικό, αλλά κατασκευασμένο από πραγματικές συνηθισμένες (για τον ψυχίατρο) συνθήκες παράδειγμα :
20χρονος ασθενής προσέρχεται στο χώρο των επειγόντων ψυχιατρικών περιστατικών ενός νοσοκομείου, συνοδεία των γονέων του για εξέταση. Ο νεαρός βρίσκεται σε ψυχοκινητική ανησυχία και εκφράζει παραλήρημα δίωξης, δηλαδή ότι έχει καταλάβει μια συνωμοσία στο κοντινό του περιβάλλον με στόχο να του κάνουν κακό. Ο λόγος του ανά διαστήματα χάνει τον ειρμό του, χωρίς ο ίδιος να το καταλαβαίνει.
Τον τελευταίο μήνα έχει χάσει τον ύπνο του κυριευμένος από τις ομολογουμένως ιδιαίτερα στρεσσογόνες αυτές ιδέες και διαρκώς παρερμηνεύοντας διάφορα τυχαία περιστατικά ως ενδεικτικά του γεγονότος ο,τι παρακολουθείται και ελέγχεται. Έχει μειώσει την πρόσληψη τροφής, έχει χάσει βάρος και ενίοτε εξαφανίζεται για ώρες από το σπίτι χωρίς να ξέρουν οι δικοί του που πηγαίνει.
Η έναρξη της κατάστασης αυτής εντοπίζεται πριν περίπου 2 χρόνια με το τέλος του σχολείου και ήταν σταδιακά επιδεινούμενη. Βέβαια ο ασθενής από μικρότερη ηλικία ήταν γενικώς εσωστρεφής, απομονωμένος, με ελάχιστες κοινωνικές επαφές, περνούσε το μέγιστο του χρόνου του κλεισμένος στο δωμάτιό του ακούγοντας μουσική, διαβάζοντας βιβλία και περιοδικά και ψάχνοντας στο ίντερνετ ή παίζοντας ηλεκτρονικά παιχνίδια.
Οι γονείς του όπως αναφέρουν ποτέ πλην του τελευταίου χρονικού διαστήματος δε σκέφτηκαν ότι κάτι δεν πάει καλά. Είναι έντονα στρεσαρισμένοι και στη ροή του λόγου τους συχνά πυκνά περιλαμβάνεται η φοβία να μη μάθει η γειτονιά για το πρόβλημα, αν και μάλλον δεν το έχουν αποφύγει τελικά. Έχουν ρωτήσει διάφορους συγγενείς και φίλους να μάθουν πληροφορίες για την άσχημη κατάσταση του γιου τους, για το πως αντιμετωπίζουμε έναν ψυχωτικό κ.α.
Φοβούνται έντονα για την εξέλιξή του, αλλά και για τι θα του κάνει η φαρμακευτική αγωγή. Έτσι λοιπόν αφού γίνει η εκτίμηση και εν τέλει η εισαγωγή για νοσηλεία του ασθενούς, ακολουθεί η ενημέρωση των γονέων από τον ψυχίατρο.
Βασικές αρχές θεραπείας
Όσο πιο νωρίς αντιμετωπιστεί η ψυχωτική διεργασία τόσο ευνοϊκότερη είναι η πρόγνωση της μελλοντικής πορείας.
Η σωστή αντιμετώπιση του πρώτου ψυχωτικού επεισοδίου είναι κομβικής σημασίας και πρέπει να επιφέρει ύφεση παραγωγικά συμπτώματα της σχιζοφρένειας με τη βέλτιστη φαρμακευτική αγωγή.
Η φαρμακευτική αγωγή είναι άκρως απαραίτητη. Τα αντιψυχωτικά φάρμακα είναι η πρώτη γραμμή, ενίοτε όμως και ανάλογα τη συμπτωματολογία θα χρησιμοποιηθούν οι σταθεροποιητές της διάθεσης, αλλά και αντικαταθλιπτικά.
Η φ.αγωγή μπορεί να έχει κάποιες ανεπιθύμητες ενέργειες (ΑΕ). Σε πρώτη φάση εκτιμάται από τον ψυχίατρο η έκτασή τους και στη συνέχεια γίνονται ενέργειες για την άρση τους. Στη ζυγαριά τι έχει προτεραιότητα η αντιμετώπιση της ψύχωσης ή η εξαφάνιση των ΑΕ, η απάντηση είναι το πρώτο. Ο ειδικός οφείλει να θεραπεύσει με μακροπρόθεσμη οπτική. Η σχιζοφρένεια είναι μια δύσκολη διαταραχή και στόχος είναι η μακροπρόθεσμη ανταμοιβή σε σχέση με τη βραχυπρόθεσμη επιβάρυνση.
Στη θεραπεία σχιζοφρένειας αν δεν αντιμετωπιστεί σωστά το πρώτο ψυχωτικό επεισόδιο η πρόγνωση γίνεται χειρότερη, καθώς η ύπαρξη υποτροπών γίνεται πιθανότερη. Η ύπαρξη 2ου , 3ου και ούτω καθεξής ψυχωτικού επεισοδίου αρχίζει και αφήνει γνωσιακά και λειτουργικά υπολείμματα στον ασθενή, δηλαδή υποσκάπτει λειτουργίες όπως η προσοχή, η συγκέντρωση και η μνήμη εργασίας (βραχύχρονη) που σε συνδυασμό με τη διαταραχή της σκέψης του (παραλήρημα) και της αντίληψής του (ψευδαισθήσεις) καθιστούν την αντιμετώπιση των υποτροπών αυτών όλο και δυσκολότερη, ατελέστερη και χρονικά διαρκέστερη.
Σε ένα ποσοστό των ψυχωτικών επεισοδίων ο ασθενής είναι επιθετικός λεκτικά και σωματικά κατά οικογενειακών προσώπων ή και άλλων. Επιπλέον είναι πιθανό να προξενήσει βλάβη στον ίδιο του τον εαυτό είτε λόγω αυτοκτονικής συμπεριφοράς είτε επειδή έχει απωλέσει την ικανότητα να κρίνει το συμφέρον της υγείας του (π.χ. έχει σταματήσει να τρώει). Πιο συχνά ένας τέτοιος ασθενής δεν θα αποδέχεται να εξεταστεί από ψυχίατρο ή να λάβει φ.αγωγή στο σπίτι, καθώς δεν υφίσταται εναισθησία της νόσου, δηλαδή η επίγνωση ότι έχει κάποιο πρόβλημα που χρήζει ιατρικής αντιμετώπισης.
Σε αυτές τις βαρύτερες περιπτώσεις που περιλαμβάνουν κάποιο ή κάποια από τα παραπάνω στοιχεία, είναι πιθανό ότι θα χρειαστεί η λεγόμενη αναγκαστική νοσηλεία του ασθενούς. Τίθεται σε κίνηση η διαδικασία της εισαγγελικής εντολής, η οποία προβλέπεται από το νόμο και ο ασθενής για το καλό της υγείας του μεταφέρεται σε ψυχιατρική κλινική όπου και ξεκινάει η θεραπεία του.
Θεραπεία σχιζοφρένειας μετά τη νοσηλεία
Εφόσον το οξύ ψυχωτικό επεισόδιο αντιμετωπιστεί, είναι απολύτως αναγκαία η μετανοσοκομειακή τακτική παρακολούθηση του ασθενή από ψυχίατρο για τουλάχιστον 2 έτη. Η θεραπεία σχιζοφρένειας δεν τελειώνει εύκολα, όσο και αν το θέλουμε. Ο ψυχίατρος θα εκτιμά την ομαλή πορεία του ή όχι, θα ρυθμίζει τα φάρμακα και θα αξιολογεί πιθανά σημάδια υποτροπής, ένα κλασικό εκ των οποίων είναι η άνευ ιατρικής οδηγίας διακοπή των φαρμάκων. Όπου χρειάζεται θα πρέπει ο ψυχίατρος ή κάποιος συνεργάτης συναφούς ειδικότητας να παρεμβαίνει ψυχοκοινωνικά ώστε να διορθώνει ψυχοπιεστικούς περιβαλλοντικούς παράγοντες (όσο αυτό είναι εφικτό).
Πολύ σημαντική κρίνεται η ψυχοεκπαίδευση τόσο του ίδιου του ασθενούς, όσο και του στενού του περιβάλλοντος. Το οικογενειακό περιβάλλον θα πρέπει να συνεργάζεται με τους ειδικούς και να μη βάζει εμπόδια στη θεραπεία λόγω των διαφόρων φοβικών και στιγματιστικών αντιλήψεων που μπορεί να υπάρχουν. Για παράδειγμα το θέμα των ψυχιατρικών φαρμάκων θα πρέπει να είναι αποκλειστική αρμοδιότητα του ψυχιάτρου, το ίδιο και το πότε και πώς θα διακοπούν αυτά. Στα πλαίσια της ψυχοεκπαίδευσης είναι χρήσιμο να ενημερώνονται σε κάποιο βαθμό οι συγγενείς για ζητήματα που αφορούν τα φάρμακα και να διαλύονται οι όποιες αβάσιμες πεποιθήσεις σχετικά.
Πόσο γρήγορα αντιμετωπίζεται η σχιζοφρένεια
Ένα θέμα που συχνά απαιτεί διευκρίνιση στη θεραπεία σχιζοφρένειας είναι το θέμα του χρόνου. Καταρχήν για κάθε ασθενή το διάστημα που θα χρειαστεί η θεραπεία του, η νοσηλεία του, η λήψη των φαρμάκων κ.α. είναι σχετικό. Παρ’ ολ’ αυτά συνήθως η αντιμετώπιση του πρώτου οξέως επεισοδίου θα γίνει μέσα σε 15-20 μέρες, εκτός και αν υπάρχουν ειδικοί παράγοντες όπως ας πούμε η χρόνια ψύχωση που έχει συγκρατηθεί κρυφή εντός οικογενειακού περιβάλλοντος για πολλά χρόνια χωρίς να έχει ζητηθεί ποτέ ψυχιατρική παρέμβαση (και όμως υπάρχουν και αυτά!).
Αν όλες οι παραπάνω αρχές εφαρμοστούν σε ικανοποιητικό βαθμό, υπάρχει η περίπτωση μέσα σε 2 χρόνια ο ασθενής να βρίσκεται σε καλή ψυχική και λειτουργική κατάσταση ώστε να μπορεί να διακόψει σταδιακά τα φάρμακα και πάντα υπό την επίβλεψη του θεράποντα. Ακόμα κι έτσι θα πρέπει να υπάρχει μια περιοδική πιο αραιή επαφή μαζί του στη συνέχεια, για να καλύπτεται το ενδεχόμενο υποτροπής. Αν μέσα στα επόμενα 5 χρόνια δεν υπάρξει υποτροπή , αυτό θεωρείται πολύ σημαντικό. Η επίδραση ψυχοπιεστικών παραγόντων θα πρέπει πάντοτε να λαμβάνεται πολύ σοβαρότερα υπ’ όψιν σε αυτούς τους ασθενείς.
Πολλοί ρωτούν πως να αντιμετωπίσουν έναν ψυχωτικό ασθενή. Δεν υπάρχει μία συγκεκριμένη απάντηση και για κάθε περίπτωση η διαχείριση εξατομικεύεται. Όμως εκείνο που μπορούμε να πούμε είναι πως να μην αντιμετωπίζουμε τους ανθρώπους με ψύχωση. Δεν πρέπει να υιοθετούμε στιγματιστικές συμπεριφορές απέναντί τους.
Διαβάστε περισσότερα για το στίγμα στην ψυχική διαταραχή.
Διπολική διαταραχή και σχιζοφρένεια
Το πρώτο ψυχωτικό επεισόδιο συνήθως παραπέμπει διαγνωστικά στο φάσμα των ψυχώσεων όπως η σχιζοφρένεια, η σχιζοσυναισθηματική, η παραληρητική διαταραχή. Στην αρχή, η ονομασία της διαταραχής είναι κάτι που θορυβεί ιδιαίτερα κάποιους γονείς. Κάποιοι πέφτουν από τα σύννεφα, κάποιοι το είχαν ήδη υποψιαστεί, κάποιοι δεν ήθελαν να το πιστέψουν μέχρι να το ξεστομίσει ο ψυχίατρος. Σε κάποιες λιγότερες περιπτώσεις το επεισόδιο είναι μανιακό. Εδώ συνήθως υπάρχουν ομοιότητες με το ψυχωτικό.
Διπολική διαταραχή και σχιζοφρένεια έχουν ομοιότητες αλλά και διαφορές.
Το αρχικό διάστημα της θεραπείας σε συνδυασμό με την ολοκλήρωση του ιστορικού συνεισφέρει στο ξεκαθάρισμα της διάγνωσης. Αν το επεισόδιο είναι μανιακό η διάγνωση είναι η διπολική διαταραχή με συνήθως καλύτερη πρόγνωση από μια καθαρή ψύχωση. Και πάλι όμως αυτό είναι σχετικό και η περίπτωση κάθε ασθενούς εξατομικεύεται. Μια ειδική περίπτωση είναι το επεισόδιο να επήλθε στο πλαίσιο κατάχρησης ουσιών. Η περίπτωση αυτή είναι πιο περίπλοκη καθώς θα πρέπει να συμπεριληφθεί στη μακροπρόθεσμη θεραπεία και η απεξάρτηση.
Μάθετε αναλυτικά για τις ψυχωτικές διαταραχές
Παράγοντες πρόγνωσης για την ψύχωση
Παρακάτω ακολουθεί μια σχηματική περίληψη των παραγόντων αρνητικής και θετικής πρόγνωσης που δυνητικά μπορούν να επηρεάσουν την πορεία στη θεραπεία σχιζοφρένειας.
| Προγνωστικοί παράγοντες | Καλοί | Κακοί |
| Οικογενειακό ιστορικό | συναισθηματικές διαταραχές | σχιζοφρένεια |
| Οικογενειακή κατάσταση | Έγγαμος | άγαμος, διαζευγμένος, χήρος |
| Δίκτυο υποστήριξης | Καλό | ανεπαρκές |
| Προνοσηρή προσωπικότητα και λειτουργικότητα | Καλή | κακή |
| Έναρξη | Όψιμη | πρώιμη |
| Εγκατάσταση συμπτωμάτων | Οξεία | ύπουλη (σταδιακή και χωρίς εμφανή σημάδια) |
| Προηγήθηκαν εκλυτικοί παράγοντες; | Ναι | όχι |
| Συμπτώματα | Θετικά (παραλήρημα, ψευδαισθήσεις) | αρνητικά συμπτώματα (απάθεια, αβουλία, συναισθηματική άμβλυνση,μειωμένη αυτοφροντίδα),γνωσιακά ελλείμματα |
| Συμπτώματα διαταραχής διάθεσης | έκδηλα, καταθλιπτικά | όχι έκδηλα. Αποσυρμένη, αυτιστική συμπεριφορά |
| Λοιποί παράγοντες | ιστορικό περιγεννητικής κάκωσης απουσία ύφεσης μέσα σε 3 χρόνια πολλές υποτροπές ιστορικό επιθετικότητας, νευρολογικά σημεία |
Έχοντας υπ’ όψιν όλα τα παραπάνω, η θεραπεία σχιζοφρένειας δεν είναι εύκολη υπόθεση. Εάν εφαρμοστεί σωστά η φαρμακευτική αγωγή και δοθεί η αρμόζουσα προσοχή από όλους τους εμπλεκόμενους, η θεραπεία σχιζοφρένειας έχει πολλές πιθανότητες να πάει καλά.
Θεραπεύεται η σχιζοφρένεια χωρίς φάρμακα ;
Πέρα από τη φαρμακευτική αγωγή στη θεραπεία σχιζοφρένειας και ειδικά σε ανθεκτικές περιπτώσεις ή όταν οι παρενέργειες των φαρμάκων είναι εμπόδιο, μπορεί να εφαρμοστεί και ο επαναληπτικός διακρανιακός μαγνητικός ερεθισμός (rTMS). Αν και η σχετική ερευνητική προσπάθεια βρίσκεται ακόμη σε πρώιμο στάδιο, υπάρχουν έρευνες για τη χρήση του rTMS στα αρνητικά συμπτώματα της σχιζοφρένειας με ενθαρρυντικά αποτελέσματα, καθώς και για τις ακουστικές ψευδαισθήσεις. Το πλεονέκτημα της ασφάλειας και της έλλειψης ανεπιθύμητων ενεργειών καθιστούν το rtms αξιόλογη εναλλακτική.
Στο ίδιο πλαίσιο πρόσφατα δημοσιεύτηκε μια νέα μελέτη που έδειξε ότι το rTMS μπορεί να βελτιώσει πτυχές της μελλοντικής μνήμης σε άτομα με σχιζοφρένεια.
Η συνεχής πρόοδος των νευροεπιστημών και της γενετικής, η αύξηση της ενημέρωσης περί των ψυχικών διαταραχών και η αργή αλλά υπαρκτή καταπολέμηση του στίγματος στις μέρες μας αποτελούν ελπιδοφόρους παράγοντες για το μέλλον στη θεραπεία σχιζοφρένειας.
Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής