Τι είναι η διαταραχή παρασυσσώρευσης;

Περιεχόμενα

Η διαταραχή παρασυσσώρευσης (Hoarding Disorder) χαρακτηρίζεται από την έντονη και επίμονη δυσκολία του ατόμου να αποχωριστεί ή να απορρίψει αντικείμενα, ανεξαρτήτως της πραγματικής ή συναισθηματικής τους αξίας και αποτελεί ψυχική διαταραχή, που μόλις τα τελευταία χρόνια αναγνωρίζεται και μελετάται ως ξεχωριστή κλινική οντότητα από την Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία με την ένταξή της στο DSM-5 (American Psychiatric Association, 2013). Εντάσσεται στην κατηγορία διαταραχών ιδεοψυχαναγκαστικού φάσματος.

Άλλες λέξεις που χρησιμοποιούνται με παρόμοιο περιεχόμενο είναι η αποθησαύριση, ο αποθησαυρισμός, η διαταραχή αποθησαύρισης.

Συμπτώματα στη διαταραχή παρασυσσώρευσης

Τα βασικά συμπτώματα περιλαμβάνουν:

Δυσκολία Απόρριψης Αντικειμένων: Οι πάσχοντες βιώνουν έντονο άγχος όταν καλούνται να αποχωριστούν αντικείμενα, ανεξαρτήτως της χρησιμότητάς τους (American Psychiatric Association, 2013).
Συσσώρευση και Ακαταστασία: Τα αντικείμενα καταλαμβάνουν πολλούς και σημαντικούς χώρους του σπιτιού, προκαλώντας δυσκολίες στη χρήση αυτών των χώρων για καθημερινές δραστηριότητες (Frost & Hartl, 1996).
Συναισθηματική Προσκόλληση στα Αντικείμενα: Οι πάσχοντες αναπτύσσουν ισχυρούς συναισθηματικούς δεσμούς με τα αντικείμενα τους, συχνά αισθάνονται ότι αυτά τα αντικείμενα είναι αναπόσπαστο μέρος της ταυτότητάς τους, κάτι που δυσκολεύει ακόμα περισσότερο την απομάκρυνση τους (Mathes κ.ά., 2020).

Ακόμη, η συνεχής συσσώρευση αντικειμένων μπορεί να συμβαίνει είτε παθητικά, με την αποφυγή απόρριψης, είτε ενεργητικά, μέσω υπερβολικής συλλογής αντικειμένων από αγορές ή δωρεάν προσφορές, και περιλαμβάνει υπερβολικές αγορές ή ακόμη και κλοπή. Αυτή η ενεργητική συγκέντρωση σχετίζεται με έντονα συναισθήματα ευχαρίστησης και ενθουσιασμού, και μπορεί να προκαλέσει πλήρη απορρόφηση, παρόμοια με τα επεισόδια υπερφαγίας (Kalogeraki και Michopoulos, 2017).

Εκτός από την παρασυσσώρευση αντικειμένων, υπάρχει και ο τύπος που αφορά ζώα (animal hoarding). Σε αυτόν τον τύπο τα άτομα μαζεύουν έναν πολύ μεγάλο αριθμό ζώων, χωρίς να μπορεί να τα φροντίσουν επαρκώς, με αποτέλεσμα αυτά να ζουν σε ακατάλληλους χώρους και άθλιες συνθήκες.

Η αναγνώριση της διαταραχής είναι δύσκολη γιατί οι άνθρωποι συχνά δεν αναζητούν βοήθεια έως και πολλά χρόνια μετά την αρχή των συμπτωμάτων. Αυτό συμβαίνει λόγω έλλειψης εναισθησίας, δηλαδή ενδεχομένως να μη συνειδητοποιούν τη σοβαρότητα της κατάστασης. Επιπλέον, κοινωνικά στίγματα και προσωπικά προβλήματα, όπως τραυματικές εμπειρίες και αίσθημα ντροπής, δυσκολεύουν ακόμη περισσότερο την αναζήτηση βοήθειας.

Επίσης η διαταραχή έχει σοβαρές επιπτώσεις στη λειτουργικότητά τους και στην κοινωνική τους ζωή (Tolin κ.ά., 2012).

Διαφορά με τη συλλογή αντικειμένων

Η διαταραχή παρασυσσώρευσης δεν πρέπει να συγχέεται με την απλή συλλογή αντικειμένων ή με την αυξημένη αποθήκευση αγαθών.

Η βασική διαφορά μεταξύ παρασυσσωρευτών (hoarders) και μη βρίσκεται στον βαθμό της συσσώρευσης, και όχι στα είδη των αντικειμένων, που μπορεί να περιλαμβάνουν ρούχα, εφημερίδες, περιοδικά κ.ά. (Kalogeraki και Michopoulos, 2017).

Συναισθηματική προσκόλληση μπορεί να υφίσταται και στις δύο περιπτώσεις, όμως οι συλλέκτες συνήθως οργανώνουν και θαυμάζουν τις συλλογές τους επιθυμώντας πιο συχνά να τις επιδεικνύουν, σε αντίθεση με τους hoarders.

Η απόκτηση αντικειμένων στα άτομα που κάνουν αποθησαυρισμό είναι σε μεγάλο βαθμό παρορμητική, με ελάχιστο ενεργό σχεδιασμό, συχνά προερχόμενη και μόνο από τη θέα ενός αντικειμένου που θα μπορούσε να γίνει κτήμα τους. Παράλληλα έχουν αδυναμία να οργανώσουν και να διαχειριστούν τον προσωπικό τους χώρο.

Αιτιολογία

Η αιτιολογία της διαταραχής παρασυσσώρευσης είναι σύνθετη και περιλαμβάνει βιολογικούς, γενετικούς, ψυχολογικούς και κοινωνικούς παράγοντες.

Γενετικοί Παράγοντες: Έρευνες δείχνουν ότι η διαταραχή παρασυσσώρευσης μπορεί να έχει κληρονομική βάση, με τους συγγενείς πρώτου βαθμού να έχουν υψηλότερη πιθανότητα να αναπτύξουν τη διαταραχή (Frost & Hartl, 1996).
Νευροβιολογικοί Παράγοντες: Οι νευρολογικές μελέτες έχουν εντοπίσει ανωμαλίες και υψηλή δραστηριότητα σε περιοχές του εγκεφάλου, όπως ο προμετωπιαίος φλοιός, που εμπλέκεται στη λήψη αποφάσεων και στην αξιολόγηση της αξίας αντικειμένων (Tolin κ.ά., 2012).
Ψυχοκοινωνικοί Παράγοντες: Αξιοσημείωτο είναι ότι η διαταραχή παρασυσσώρευσης συνδέεται στενά με τον τρόπο με τον οποίο τα άτομα σχετίζονται με τους άλλους και με τα αντικείμενα. Μελέτες δείχνουν ότι η προσκόλληση σε αντικείμενα μπορεί να αποτελεί μια αντισταθμιστική αντίδραση σε συναισθηματικά κενά, δυσκολίες συσχέτισης και ανικανοποίητες ανάγκες σύνδεσης και ασφάλειας, όπως περιγράφεται στη θεωρία της προσκόλλησης (Mathes κ.ά., 2020).

Η θεωρία της προσκόλλησης υποδεικνύει ότι η ανασφάλεια στις διαπροσωπικές σχέσεις μπορεί να οδηγεί σε υπερβολική προσκόλληση σε αντικείμενα, ιδίως σε άτομα που νιώθουν μοναξιά. Η σχέση αυτή μπορεί να επιδεινώνεται από αισθήματα μοναξιάς και κοινωνικής απομόνωσης, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο όπου η συσσώρευση αντικειμένων εντείνει την απομόνωση και την αίσθηση του εγκλωβισμού και της απομόνωσης (Yap et al., 2020).

Επιπλέον, άλλοι παράγοντες που μπορεί να σχετίζονται με πιο σοβαρές μορφές παρασυσσώρευσης είναι η έκθεση σε τραυματικές καταστάσεις, η συναιθσηματική παραμέληση και η υπερβολικές ελεγκτικές συμπεριφορές από την οικογένεια (Chia κ.ά., 2021).

Επιδημιολογία και Συννοσηρότητα

Ο συνολικός επιπολασμός της διαταραχής αποθησαυρισμού είναι περίπου 2,6%, με υψηλότερα ποσοστά για άτομα άνω των 60 ετών και άτομα με άλλες ψυχιατρικές διαγνώσεις. Ο επιπολασμός και τα χαρακτηριστικά του hoarding φαίνεται να είναι παρόμοια σε όλες τις χώρες και τους πολιτισμούς. Ο κύριος όγκος των στοιχείων δείχνει ότι η αποθησαύριση εμφανίζεται με την ίδια συχνότητα σε άνδρες και γυναίκες. Εμφανίζεται συχνότερα σε μεγαλύτερες ηλικιακές ομάδες, με τις πρώτες σχετικές τάσεις να εκδηλώνονται νωρίς και να επιδεινώνονται με την πάροδο του χρόνου (Lee et al., 2019).

Τα άτομα με διαταραχή παρασυσσώρευσης συχνά εμφανίζουν μείζονα καταθλιπτική διαταραχή και διαταραχές ελέγχου παρορμήσεων όπως υπερβολικές αγορές και κλεπτομανία. Αν και λιγότερο κοινή, η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή μπορεί να εμφανιστεί σε άτομα με διαταραχή παρασυσσώρευσης, και παρατηρείται περισσότερο στους άνδρες. Η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής/υπερκινητικότητας (ADHD) διαγιγνώσκεται συχνά στα άτομα αυτά, ενώ η κοινωνική φοβία είναι συχνότερη στους άνδρες με διαταραχή παρασυσσώρευσης (Frost, Steketee και Tolin, 2015).

Συνέπειες

H διαταραχή παρασυσσώρευσης μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα υγείας, καθώς η υπερβολική συσσώρευση αντικειμένων συχνά δημιουργεί κινδύνους για την υγιεινή και την ασφάλεια (Chen κ.ά., 2023). Οι συνθήκες διαβίωσης που επικρατούν μπορούν να επηρεάσουν άμεσα όχι μόνο την ευημερία και την ασφάλεια του ασθενούς, αλλά και την οικογένεια ή τους συγκατοίκους, επισκέπτες, και μερικές φορές ακόμη και εκείνους που ζουν σε κοντινή απόσταση.

Οι συνέπειες της διαταραχής παρασυσσώρευσης μπορεί να είναι εξαιρετικά σοβαρές και περιλαμβάνουν:

Κίνδυνοι για την Υγεία: Οι συσσωρευμένοι χώροι μπορεί να προκαλέσουν προβλήματα υγιεινής και αυξάνουν τον κίνδυνο ατυχημάτων (Chen κ.ά., 2023). Πιο συγκεκριμένα, μπορεί να δημιουργηθούν σοβαροί κίνδυνοι, όπως πτώση αντικειμένων, μόλυνση τροφίμων, παρουσία εντόμων, πυρκαγιές και δυσκολίες στην έξοδο σε περίπτωση ανάγκης (Steketee και Frost, 2014).
Κοινωνική Απομόνωση: Οι πάσχοντες συχνά ντρέπονται για την κατάσταση του σπιτιού τους και απομονώνονται κοινωνικά, γεγονός που επιδεινώνει τα ψυχολογικά τους προβλήματα (Weiss et al., 2020). Επιπλέον, οι γύρω τους απομακρύνονται αποθαρρυνόμενοι από τις ανθυγιεινές και χαοτικές συνθήκες διαβίωσης.
Ψυχολογικές Επιπτώσεις: Η διαταραχή παρασυσσώρευσης συνδέεται συχνά με συμπτώματα κατάθλιψης και άγχους.

Αξιοσημείωτο είναι ότι, παρά τις δυσκολίες, ορισμένα άτομα με διαταραχή παρασυσσώρευσης βρίσκουν συναισθηματική ικανοποίηση ή αίσθηση ασφάλειας από την παρουσία των σωρών αντικειμένων τους.

Θεραπευτικές Προσεγγίσεις

Είναι, επίσης, σημαντικό να αναγνωρίσουμε τη σημασία της έγκαιρης διάγνωσης και της κατάλληλης θεραπείας. Η διαταραχή παρασυσσώρευσης συχνά εξελίσσεται με την πάροδο του χρόνου, επιδεινώνοντας τόσο την ψυχολογική όσο και τη σωματική ευημερία των πασχόντων. Η μείωση του στίγματος, η κατανόηση των αιτιών, της έλλειψη αυτογνωσίας, της επίπτωσης και των διαθέσιμων θεραπευτικών προσεγγίσεων είναι κρίσιμη για την παροχή ολοκληρωμένης φροντίδας και υποστήριξης στα άτομα που ζουν με αυτή τη διαταραχή (Weiss et al., 2020).

Όπως είπαμε η διαταραχή παρασυσσώρευσης συχνά συνυπάρχει με άλλες ψυχικές διαταραχές, όπως η κατάθλιψη, οι αγχώδεις διαταραχές και οι διαταραχές προσωπικότητας, γεγονός που καθιστά τη θεραπεία της ακόμα πιο περίπλοκη (Mataix-Cols et al., 2010). Επίσης η έλλεθψη εναισθησίας δεν αφήνει την πλειοψηφία των hoarders να αναζητήσουν βοήθεια.

Αν τελικά αναζητηθεί, η ιδανική θεραπεία θα έχρηζε πολυδιάστατης προσέγγισης:

Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT): Η CBT βοηθά τους πάσχοντες να αναπτύξουν στρατηγικές για τη βελτίωση των δεξιοτήτων λήψης αποφάσεων και την αντιμετώπιση της ανάγκης για συγκέντρωση αντικειμένων (Kyrios κ.ά., 2017; Tolin κ.ά., 2015).
Φαρμακευτική Αγωγή: Δεν υπάρχουν ακόμη φάρμακα που έχουν εγκριθεί από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) για την αντιμετώπιση της διαταραχής παρασυσσώρευσης. Όμως, μπορεί να χορηγηθεί φαρμακευτική αγωγή για τη θεραπεία άλλων διαταραχών ή συμπτωμάτ όπως το άγχος και η κατάθλιψη, που συχνά συνυπάρχουν.
Κοινωνική Υποστήριξη: Η κοινωνική υποστήριξη είναι ζωτικής σημασίας, καθώς προσφέρει συναισθηματική ενίσχυση, ενθάρρυνση και πρακτική βοήθεια. Βοηθά στην αντιμετώπιση της απομόνωσης και του άγχους, ενισχύει τη δέσμευση στη θεραπεία και προάγει την προσωπική ανάπτυξη μέσω ενός υποστηρικτικού δικτύου. (Yap & Grisham, 2021).
Ομαδική Θεραπεία: Η ομαδική θεραπεία είναι ιδιαίτερα χρήσιμη γιατί προσφέρει υποστήριξη και κατανόηση, καθώς τα άτομα μπορούν να μοιραστούν τις εμπειρίες τους και να νιώσουν λιγότερη μοναξιά. Επίσης, οι συμμετέχοντες μαθαίνουν νέες στρατηγικές και τεχνικές μέσω της ανταλλαγής ιδεών, ενισχύουν τις κοινωνικές τους δεξιότητες και αναπτύσσουν αίσθηση ευθύνης και δέσμευσης.

Συγγραφέας άρθρου : Φραντζέσκα Παρλιάρου Ψυχολόγος

Συγγραφή & επιμέλεια : Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος

Βιβλιογραφία

American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.).

Chen, W., McDonald, S., Wearne, T., Sabel, I., Long, E.V. and Grisham, J.R. (2023). A pilot study of adapted social cognition and intervention training (SCIT) for hoarding disorder. Journal of Obsessive-Compulsive and Related Disorders, 36, p.100776. doi:https://doi.org/10.1016/j.jocrd.2022.100776.

Chia, K., Pasalich, D.S., Fassnacht, D.B., Ali, K., Kyrios, M., Maclean, B. and Grisham, J.R. (2021). Interpersonal attachment, early family environment, and trauma in hoarding: A systematic review. Clinical Psychology Review, 90, p.102096. doi:https://doi.org/10.1016/j.cpr.2021.102096.

Frost, R.O. and Hartl, T.L. (1996). A cognitive-behavioral model of compulsive hoarding. Behaviour Research and Therapy, 34(4), pp.341–350. doi:https://doi.org/10.1016/0005-7967(95)00071-2.

Frost, R.O., Steketee, G. and Tolin, D.F. (2015). Comorbidity in Hoarding Disorder. FOCUS, 13(2), pp.244–251. doi:https://doi.org/10.1176/appi.focus.130218.

Kalogeraki, L. and Michopoulos, I. (2017). Hoarding Disorder in DSM-5: Clinical description and cognitive approach. Psychiatriki, 28(2), pp.131–141. doi:https://doi.org/10.22365/jpsych.2017.282.131.

Kyrios, M., Mogan, C., Moulding, R., Frost, R.O., Yap, K. and Fassnacht, D.B. (2017). The cognitive-behavioural model of hoarding disorder: Evidence from clinical and non-clinical cohorts. Clinical Psychology & Psychotherapy, [online] 25(2), pp.311–321. doi:https://doi.org/10.1002/cpp.2164.

Mataix-Cols, D., Frost, R.O., Pertusa, A., Clark, L.A., Saxena, S., Leckman, J.F., Stein, D.J., Matsunaga, H. and Wilhelm, S. (2010). Hoarding disorder: a new diagnosis for DSM-V? Depression and anxiety, [online] 27(6), pp.556–72. doi:https://doi.org/10.1002/da.20693.

Mathes, B.M., Timpano, K.R., Raines, A.M. and Schmidt, N.B. (2020). Attachment theory and hoarding disorder: A review and theoretical integration. Behaviour Research and Therapy, 125(125), p.103549. doi:https://doi.org/10.1016/j.brat.2019.103549.

Mayo Clinic (2023). Hoarding disorder – Diagnosis and treatment – Mayo Clinic. [online] https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/hoarding-disorder/diagnosis-treatment/drc-20356062#:~:text=Medicines%20are%20used%20to%20treat.

Tolin, D.F., Frost, R.O., Steketee, G. and Muroff, J. (2015). COGNITIVE BEHAVIORAL THERAPY FOR HOARDING DISORDER: A META-ANALYSIS. Depression and Anxiety, 32(3), pp.158–166. doi:https://doi.org/10.1002/da.22327.

Tolin, D.F., Stevens, M.C., Villavicencio, A.L., Norberg, M.M., Calhoun, V.D., Frost, R.O., Steketee, G., Rauch, S.L. and Pearlson, G.D. (2012). Neural Mechanisms of Decision Making in Hoarding Disorder. Archives of General Psychiatry, 69(8), p.832. doi:https://doi.org/10.1001/archgenpsychiatry.2011.1980.

Yap, K., Eppingstall, J., Brennan, C., Le, B. and Grisham, J.R. (2020). Emotional attachment to objects mediates the relationship between loneliness and hoarding symptoms. Journal of Obsessive-Compulsive and Related Disorders, [online] 24, p.100487. doi:https://doi.org/10.1016/j.jocrd.2019.100487.

Διαταραχή παρασυσσώρευσης