Τι είναι η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (ΙΨΔ) – Obsessive Compulsive Disorder (OCD);
Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (ΙΨΔ ή OCD στα αγγλικά) είναι μια ψυχική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από επίμονες ιδεοληψίες και καταναγκαστικές συμπεριφορές (ψυχαναγκασμούς) σε έδαφος έντονου άγχους. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), η ΙΨΔ συγκαταλέγεται μεταξύ των 10 πιο επιβαρυντικών διαταραχών για τη λειτουργικότητα του ανθρώπου παγκοσμίως.
Επιδημιολογικά στοιχεία:
- Εμφανίζεται στο 2-3% του γενικού πληθυσμού στην Ελλάδα και διεθνώς
- Προσβάλλει εξίσου άνδρες και γυναίκες
- Συνήθως εκδηλώνεται μέχρι την ηλικία των 25 ετών (στο 66% των περιπτώσεων)
Στην τελευταία έκδοση του διαγνωστικού εγχειριδίου DSM-V (2013), η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή έχει μετακινηθεί από την κατηγορία των αγχωδών διαταραχών σε μια ξεχωριστή κατηγορία διαταραχών (compulsivity), όπου το κοινό στοιχείο είναι οι ιδεοληψίες ή/και οι ψυχαναγκασμοί. Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν επίσης η Σωματοδυσμορφική διαταραχή, η Διαταραχή Παρασυσσώρευσης, η Τριχοτιλλομανία και άλλες ψυχαναγκαστικές διαταραχές.
Τα Κύρια Συμπτώματα της ΙΨΔ
Τα συμπτώματα της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής μπορούν να γίνουν βασανιστικά και να διαταράξουν σημαντικά την καθημερινότητα και τη λειτουργικότητα του ατόμου. Τα τρία βασικά χαρακτηριστικά της νόσου είναι:
- Ιδεοληψίες (εμμονικές σκέψεις)
- Ψυχαναγκασμοί (καταναγκαστικές συμπεριφορές)
- Έντονο άγχος
Ιδεοληψίες στην ΙΨΔ – Τι Είναι και Πώς Εκδηλώνονται
Η ιδεοληψία είναι μια επαναλαμβανόμενη, επίμονη σκέψη, εικόνα ή παρόρμηση που βιώνεται ως ανεπιθύμητη και εισβάλλει στο νου του πάσχοντα παρά τη θέλησή του. Παρότι ο ασθενής συνήθως αναγνωρίζει ότι πρόκειται για υπερβολικό προϊόν του μυαλού του, δεν μπορεί να την αγνοήσει, με αποτέλεσμα να προκαλείται έντονο άγχος και δυσφορία.
Αξίζει να σημειωθεί ότι παρόμοιες σκέψεις μπορεί να εμφανιστούν και σε υγιή άτομα, αλλά η διαφορά έγκειται:
- Στη συχνότητα εμφάνισης
- Στη διάρκεια παραμονής
- Στην ποσότητα των σκέψεων
- Στην ένταση με την οποία βιώνονται
- Στον τρόπο αντιμετώπισής τους από το άτομο
Χαρακτηριστικά των ιδεοληψιών στην ΙΨΔ:
- Είναι μη αποδεκτές, ανεπιθύμητες και επαναλαμβανόμενες
- Προκαλούν έντονη δυσφορία
- Παρεισφρύουν αυθόρμητα στη συνείδηση
- Θεωρούνται σημαντικές και απειλητικές για τις αξίες του ατόμου
- Προκαλούν έντονη ενοχή και ντροπή
- Οι πάσχοντες αντιστέκονται σθεναρά σε αυτές, προσπαθώντας να τις ελέγξουν
Οι Συχνότερες Ιδεοληψίες στην ΙΨΔ
- Μόλυνσης/ασθένειας (αρρωστοφοβία, μικροβιοφοβία)
- Ελέγχου (έμμονη ανάγκη επαλήθευσης)
- Συμμετρίας και ακρίβειας
- Ταξινόμησης
- Επιθετικότητας (φόβος πρόκλησης βλάβης σε εαυτό ή άλλους)
- Κοινωνικά απαράδεκτης συμπεριφοράς (π.χ. σεξουαλικής φύσεως)
- Θρησκευτικού περιεχομένου
- Παθολογικής αμφιβολίας
- Αποθησαύρισης (συλλογή και διατήρηση αντικειμένων)
Ψυχαναγκασμοί στην ΙΨΔ – Ορισμός και Εκδηλώσεις
Ο ψυχαναγκασμός (ή καταναγκασμός) είναι μια αντισταθμιστική συμπεριφορά, τελετουργία ή νοερή πράξη που στοχεύει στην αποτροπή των ιδεοληψιών και στη μείωση του άγχους που προκαλούν. Παρότι προσφέρει προσωρινή ανακούφιση, οι ιδεοληψίες επανέρχονται, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο ιδεοληψιών και ψυχαναγκασμών.
Οι ψυχαναγκασμοί μπορεί να εμφανίζονται:
- Συστηματικά, προκαλώντας σημαντική δυσφορία
- Ενταγμένοι στην καθημερινή ρουτίνα του ατόμου
- Περιοδικά, συχνά επιδεινούμενοι σε περιόδους άγχους
Ψυχαναγκαστική βραδύτητα: Η τάση ορισμένων ασθενών να εκτελούν κάθε κίνησή τους με υπερβολική αργότητα, επιδιώκοντας την αίσθηση απόλυτου ελέγχου.
Αναζήτηση επιβεβαίωσης: Μια συχνή ψυχαναγκαστική συμπεριφορά, όπου ο πάσχων ζητά συνεχώς διαβεβαίωση από τους οικείους του.
Τύποι ψυχαναγκασμών:
- Φανεροί (παρατηρήσιμοι από άλλους), όπως ο έλεγχος ότι μια πόρτα είναι κλειδωμένη
- Αφανείς (νοεροί), όπως η επανάληψη συγκεκριμένων φράσεων ή σκέψεων
Οι Συχνότεροι Ψυχαναγκασμοί στην ΙΨΔ
Σύμφωνα με το National Institute for Health and Clinical Excellence (NICE), οι συχνότεροι ψυχαναγκασμοί είναι:
- Επαναλαμβανόμενοι έλεγχοι (28.8%)
- Τελετουργίες καθαριότητας (26.5%)
- Επανάληψη πράξεων (11.1%)
- Νοητική επανάληψη λέξεων/φράσεων (10.9%)
- Ταξινόμηση/συμμετρία (5.9%)
- Αποθησαύριση (3.5%)
- Μέτρημα αντικειμένων ή πράξεων (2.1%)
Αξίζει να αναφερθεί ότι σε περίπου 25% των περιπτώσεων ΙΨΔ εμφανίζονται μόνο ψυχαναγκασμοί, ενώ υπάρχει και η κατηγορία της “καθαρά ιδεοληπτικής ΙΨΔ” (primarily obsessional OCD), όπου κυριαρχούν οι ιδεοληψίες χωρίς εμφανείς ψυχαναγκασμούς.
Σχήματα και Υποκείμενες Πεποιθήσεις στην ΙΔΨ
Στην ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, υπάρχουν βαθύτερα γνωσιακά σχήματα (δηλαδή πεποιθήσεις για τον εαυτό και τον κόσμο) που συντελούν στη διαιώνιση του άγχους, των ενοχών και τελικά στην ανθεκτικότητα της διαταραχής:
- Τελειοθηρία (αναζήτηση του τέλειου)
- Υπερβολική ανάγκη για έλεγχο
- Αίσθηση υπερβολικής ευθύνης
- Δυσανεξία στην αβεβαιότητα
- Καταστροφοποίηση (προσδοκία του χειρότερου)
- Μαγική σκέψη και σύντηξη σκέψης/πράξης (η πεποίθηση ότι η σκέψη ισοδυναμεί με την πράξη)
Τα παραπάνω γνωσιακά σχήματα μπορούν να τροποποιηθούν σταδιακά μέσω της κατάλληλης ψυχοθεραπείας.
Συννοσηρότητα – Ποιες άλλες διαταραχές συνυπάρχουν με την ΙΨΔ;
Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή συχνά συνυπάρχει με άλλες ψυχικές διαταραχές:
- Κατάθλιψη (>50% των περιπτώσεων)
- Αγχώδεις διαταραχές (75%)
- ΔΕΠΥ (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας)
- Διαταραχές παρορμήσεων
- Κατάχρηση αλκοόλ
- Διαταραχές του ιδεοψυχαναγκαστικού φάσματος (σωματοδυσμορφική διαταραχή, τριχοτιλλομανία, διαταραχή παρασυσσώρευσης κ.α.)
- Διαταραχές προσωπικότητας, ιδιαίτερα η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή προσωπικότητας (20%)
Αίτια της Ιδεοψυχαναγκαστικής Διαταραχής
Γενετικοί Παράγοντες και Κληρονομικότητα
Η έρευνα δείχνει ότι η ΙΨΔ έχει σημαντική κλινική ετερογένεια και γενετική συνιστώσα:
- Μελέτες σε διδύμους και οικογένειες δείχνουν ποσοστό κληρονομικότητας 40-65%
- Συχνά πυροδοτείται από κάποιο ψυχοπιεστικό γεγονός
- Σε περιπτώσεις με ισχυρότερη γενετική συμμετοχή, η διαταραχή μπορεί να εμφανιστεί πριν την ηλικία των 10 ετών
Νευροβιολογικοί Παράγοντες
Η νευροβιολογία της ΙΨΔ είναι εξαιρετικά πολύπλοκη και αποτελεί πρόκληση για τις σύγχρονες νευροεπιστήμες. Εντοπίζονται δυσλειτουργίες στη συνδεσιμότητα μεταξύ:
- Του μεταιχμιακού συστήματος
- Των βασικών γαγγλίων
- Του προμετωπιαίου φλοιού
Αυτές οι διαταραχές στη λειτουργία του εγκεφάλου συνδέονται με τα συμπτώματα της ΙΨΔ και εξηγούν τη βιολογική βάση της διαταραχής.
Πώς επηρέασε η πανδημία του κορωνοϊού τους ανθρώπους με ΙΨΔ;
Η πανδημία COVID-19 αποτέλεσε μια ιδιαίτερα δύσκολη περίοδο για τα άτομα με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, ειδικά για εκείνους με ιδεοληψίες που σχετίζονται με τη μόλυνση και την ασθένεια. Ο διαρκής φόβος μετάδοσης, οι συστάσεις για συχνό πλύσιμο χεριών και η γενικότερη αβεβαιότητα δημιούργησαν ένα περιβάλλον που μπορούσε να ενισχύσει τα συμπτώματα της ΙΨΔ.
Ωστόσο, η κρίση αυτή ανέδειξε επίσης τη σημασία της ψυχικής υγείας και την ανάγκη για καλύτερη κατανόηση και αντιμετώπιση διαταραχών όπως η ΙΨΔ.
Διαβάστε περισσότερα για το πως επηρέασε η πανδημία του κορωνοϊού ανθρώπους με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή
Θεραπεία της Ιδεοψυχαναγκαστικής Διαταραχής
Η αντιμετώπιση της ΙΔΨ αποτελεί συχνά πρόκληση καθώς η διαταραχή μπορεί να είναι ιδιαίτερα ανθεκτική, ενώ μπορεί να ποικίλλει σε βαρύτητα από ήπια, μεσαία ως πολύ βαριά. Η έγκαιρη αναζήτηση θεραπείας από εξειδικευμένο ψυχίατρο ή/και ψυχολόγο είναι καθοριστική για την αποτελεσματικότητα της θεραπείας.
1.Φαρμακευτική Αγωγή
Αντικαταθλιπτικά SSRI (Εκλεκτικοί Αναστολείς Επαναπρόσληψης Σεροτονίνης): Αποτελούν τη φαρμακευτική θεραπεία πρώτης γραμμής για την ΙΨΔ, με ορισμένες διαφορές στη χορήγησή τους σε σύγκριση με άλλες διαταραχές:
- Απαιτούνται συνήθως υψηλότερες δόσεις
- Η θεραπευτική απόκριση μπορεί να καθυστερήσει περισσότερο
Σε περιπτώσεις ανθεκτικής ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής, μπορεί να χρειαστεί συνδυασμός αντικαταθλιπτικών με ορισμένα αντιψυχωτικά φάρμακα.
2.Ψυχοθεραπεία
- Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT): Η πιο τεκμηριωμένη ψυχοθεραπευτική προσέγγιση για την ΙΨΔ.
- Θεραπεία Έκθεσης και Παρεμπόδισης Απόκρισης (ERP): Ένα παρακλάδι της CBT που εστιάζει στη συστηματική έκθεση στο φοβικό ερέθισμα και την παρεμπόδιση των ψυχαναγκασμών.
- Ψυχοδυναμικές προσεγγίσεις: Μπορεί να λειτουργήσουν συμπληρωματικά σε ορισμένες περιπτώσεις.
- Συνθετική ψυχοθεραπεία: Συνδυάζει στοιχεία από διαφορετικές θεραπευτικές προσεγγίσεις.
Η ψυχοθεραπεία για την ΙΨΔ χρειάζεται να είναι επίμονη και μακροπρόθεσμη για να επιτευχθούν τα επιθυμητά αποτελέσματα.
3.Νεότερες Θεραπευτικές Προσεγγίσεις
Διακρανιακός Μαγνητικός Ερεθισμός (rTMS): Μια νέα εξειδικευμένη μέθοδος θεραπείας που έχει εγκριθεί από τον FDA για την αντιμετώπιση της ανθεκτικής ΙΨΔ. Βασίζεται στην εφαρμογή μαγνητικού πεδίου σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου με ασφαλή τρόπο.
Αντιμετώπιση της ΙΨΔ στην Καθημερινότητα
Ένα σημαντικό βήμα για την αντιμετώπιση της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής είναι η κατανόηση ότι οι ιδεοληψίες δεν αντιπροσωπεύουν την προσωπικότητα ή τις πραγματικές επιθυμίες του ατόμου. Οι ανεπιθύμητες, επαναλαμβανόμενες σκέψεις είναι αποτέλεσμα συγκεκριμένων διασυνδέσεων του εγκεφάλου και όχι έκφραση του πραγματικού εαυτού.
Η υποστήριξη από την οικογένεια και το φιλικό περιβάλλον είναι επίσης καθοριστική για τη διαχείριση της διαταραχής. Παρά τις δυσκολίες που προκαλεί η ζωή με την ΙΨΔ, με την κατάλληλη θεραπευτική αντιμετώπιση, σημαντικό ποσοστό ασθενών καταφέρνει να διαχειριστεί αποτελεσματικά τα συμπτώματα και να διάγει μια φυσιολογική και ικανοποιητική ζωή.
Συντάχθηκε από τον Δρ. Σπύρο Καλημέρη, Ψυχίατρο-Ψυχοθεραπευτή