Κατάθλιψη ηλικιωμένων (γεροντική κατάθλιψη)
Η κατάθλιψη στους ηλικιωμένους αποτελεί τη συχνότερη συναισθηματική διαταραχή της τρίτης ηλικίας με συχνότητα εμφάνισης στο γηριατρικό πληθυσμό ~5%. Ηλικιωμένοι και κατάθλιψη δεν είναι ασυνήθιστο φαινόμενο αυτό δε σημαίνει όμως ότι η κατάθλιψη είναι φυσιολογικό κομμάτι της γήρανσης. Όμως για ορισμένους ανθρώπους η προσαρμογή στην πάροδο του χρόνου με τη σχετική φθορά/απώλεια σωματικών δυνατοτήτων που συνεπάγεται και η ανάκαμψη από απώλειες αγαπημένων προσώπων δεν είναι αυτονόητη.
Παρακάτω εξειδικεύουμε κάποια στοιχεία που προεξάρχουν στην κατάθλιψη που εμφανίζεται σε ηλικίες >65 ετών (για την οποία στην Ελλάδα έχει επικρατήσει ο όρος γεροντική κατάθλιψη).
Συμπτώματα στην γεροντική κατάθλιψη
Τα γενικά κριτήρια για τη διάγνωση του καταθλιπτικού επεισοδίου ισχύουν και στους ηλικιωμένους αλλά συχνά προεξάρχουν τα εξής :
- Άρνηση ή υποβάθμιση του αρνητικού συναισθήματος
- Περισσότερο άγχος.
- Πιο συχνά σωματικά συμπτώματα κατάθλιψης όπως για παράδειγμα πόνοι τύπου αρθρίτιδας, δερματολογικά, γαστρεντερικά κ.α.
- Συχνότερη εκδήλωση γνωσιακών διαταραχών όπως μνήμης, προσοχής, συγκέντρωσης, προσανατολισμού (καταθλιπτική ψευδοάνοια)
- Συχνότερες διαταραχές συμπεριφοράς & ψυχοκινητικότητας όπως απάθεια, επιβράδυνση ή έντονη ψυχοκινητική ανησυχία
- Συχνότερες διαταραχές ύπνου όπως αϋπνία.
Η κατάθλιψη στους ηλικιωμένους έχει δυσμενείς συνέπειες για την ποιότητα ζωής τους, των οικείων τους, αλλά και την πορεία άλλων σωματικών νόσων που πιθανώς να παρουσιάζουν. Υπάρχει αυξημένος κίνδυνος αυτοκτονίας και πρέπει να σημειωθεί ότι οι ηλικιωμένοι κάνουν λιγότερες απόπειρες και πραγματοποιούν περισσότερες αυτοκτονίες σε σχέση με τις μικρότερες ηλικίες.
Παράλληλα η γεροντική κατάθλιψη έχει αρνητικές επιπτώσεις σε πιθανές συνυπάρχουσες σωματικές παθήσεις όπως του καρδιαγγειακού ή του νευρικού συστήματος.
Τύποι κατάθλιψης της 3ης ηλικίας
- Υποτροπιάζουσα ή χρόνια κατάθλιψη η οποία είχε έναρξη σε μικρότερη ηλικία και συνεχίστηκε για λόγους μη σωστής συμμόρφωσης στην αγωγή, ανθεκτικότητας , συννοσηρότητας ή άλλους.
- Πρωτοεμφανιζόμενο καταθλιπτικό επεισόδιο (αντιδραστική κατάθλιψη) σε μεγάλη ηλικία λόγω ψυχοπιεστικών παραγόντων, οξέων (π.χ. απώλεια συντρόφου) ή χρόνιων (π.χ. επιβάρυνση από χρόνιο νόσημα).
- Δευτεροπαθής : Σε αυτή την περίπτωση στην αιτιοπαθογένεια της κατάθλιψης άμεσο ρόλο παίζουν μια ποικιλία σωματικών νόσων όπως για παράδειγμα νευρολογικές (Parkinson, εγκεφαλικό αγγειακό επεισόδιο, εγκεφαλίτιδες κ.α.), νεοπλάσματα, οξύ έμφραγμα μυοκαρδίου και άλλες. Επίσης μπορεί να ευθύνονται διάφορα φάρμακα όπως για παράδειγμα τα κορτικοειδή ή κάποια αντιυπερτασικά και τέλος η κατάχρηση αλκοόλ ή άλλων ουσιών. Για μια λεπτομερή αναφορά διαβάστε τα δευτεροπαθή αίτια μιας καταθλιπτικής διαταραχής.
Καταθλιπτική ψευδοάνοια
Η καταθλιπτική ψευδοάνοια είναι παλιός όρος. Εκφράζει ουσιαστικά καταθλιπτική διαταραχή που προσομοιάζει με εικόνα άνοιας γιατί προεξάρχουν συμπτώματα διαταραχής γνωστικών λειτουργιών όπως η μνήμη και η συγκέντρωση. Για να διαφοροποιηθεί η διάγνωση χρειάζεται η συμβολή του ψυχιάτρου αν και ορισμένα χαρακτηριστικά που δείχνουν προς κατάθλιψη και όχι άνοια είναι:
- Ταχεία εμφάνιση και εξέλιξη συμπτωμάτων.
- Μικρού βαθμού διαταραχή συγκέντρωσης.
- Μικρή προσπάθεια για οτιδήποτε, την οποία όμως υπερτονίζουν ως ανικανότητα.
- Αδιαφορία για προσανατολισμό στο χρόνο και χώρο.
- Μείωση μνημονικής λειτουργίας τόσο για πρόσφατα όσο και παλιότερα γεγονότα. Εντοπισμένη αμνησία συχνή.
- Έμφαση στα συμπτώματα π.χ. στο πρόβλημα μνήμης.
Αντίθετα προς άνοια προσανατολίζει η αργή επιδείνωση των γνωστικών λειτουργιών, η προσπάθεια για απόκρυψή της από τους ηλικιωμένους αλλά και η προσπάθεια να συνεχίσουν να είναι λειτουργικοί, η δυσχέρεια στον προσανατολισμό, στην ομιλία, στη βραχυπρόθεσμη μνήμη.
Αντιμετώπιση της κατάθλιψης σε ηλικιωμένα άτομα
Η αντιμετώπιση της γεροντικής κατάθλιψης αποτελεί ψυχιατρική «πρόκληση» καθώς παρουσιάζει ιδιαιτερότητες που αφορούν το μειωμένο μεταβολισμό τους, τη μεγαλύτερη ευαισθησία τους σε ανεπιθύμητες ενέργειες της φαρμακευτικής αγωγής, τις αλληλεπιδράσεις της τελευταίας με φάρμακα για άλλες παθήσεις που τυχόν να λαμβάνονται κ.α.
Επιπλέον δυσκολία δημιουργεί βέβαια και η υποβάθμιση του προβλήματος από όχι μικρό ποσοστό ηλικιωμένων, που στις πιο ακραίες περιπτώσεις εκφράζεται με επίμονη άρνηση αναζήτησης βοήθειας.
Για τα συμπτώματα κατάθλιψης των ηλικιωμένων εκτός από τη θεραπεία που συνίσταται κυρίως στα αντικαταθλιπτικά φάρμακα, μπορεί να εφαρμοστεί ο επαναληπτικός διακρανιακός μαγνητικός ερεθισμός rTMS και η ηλεκτροσπασμοθεραπεία, η οποία είναι πολύ πιο ασφαλής και αποτελεσματική απ’ ότι γενικώς πιστεύεται.
Η προσέγγιση δε επικεντρώνεται αποκλειστικά σε φαρμακευτική αγωγή. Η διαχείριση αφορά και αλλαγές σε μη βοηθητικές παγιωμένες συνήθειες τόσο των ηλικιωμένων όσο και των συγγενών τους.
Για παράδειγμα μεγαλύτερη σημασία θα πρέπει να δίνεται στην ενθάρρυνση του ηλικιωμένου για περισσότερη κίνηση, εφόσον φυσικά δεν υπάρχουν προβλήματα υγείας που δεν το επιτρέπουν. Έτσι αποτρέπεται η τάση του καταθλιπτικού ηλικιωμένου για συνεχή παραμονή στο κρεβάτι ή στον καναπέ, φαινόμενο το οποίο θεωρείται ανυπέρβλητο από τους περισσότερους συγγενείς ή συσχετίζεται μονίμως με το γήρας ή παθήσεις.
Επίσης δε συνίσταται να υποκαθίστανται οι ηλικιωμένοι σε διάφορες καθημερινές δραστηριότητες από τα παιδιά τους.
Σήμερα η γηριατρική κατάθλιψη υποδιαγιγνώσκεται και υποθεραπεύεται. Η μειωμένη ευαισθητοποίηση για την ύπαρξη της κατάθλιψης και άλλων ψυχικών διαταραχών, η άτυπη κλινική εικόνα, ενίοτε μη θορυβώδης, με αρκετά σωματικά ενοχλήματα και η συνύπαρξη με σωματικές παθήσεις συμβάλλει στο φαινόμενο της υποδιάγνωσης. Στόχος της σύγχρονης ψυχιατρικής (αλλά και ιατρικής) πρακτικής θα πρέπει να είναι η μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση στην αναγνώριση και θεραπεία της γεροντικής κατάθλιψης.
Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής