Τι είναι ο ναρκισσισμός
Η έννοια ναρκισσισμός εκφράζει την έμφυτη από τη στιγμή της γέννησης τάση μας να επικεντρωνόμαστε στον εαυτό μας. Συχνά είναι αντικείμενο παρεξήγησης γιατί εξισώνεται με τον υψηλό εγωισμό, την αλαζονεία, την έντονη αυταρέσκεια, την απουσία ενσυναίσθησης. Τα χαρακτηριστικά αυτά αντιστοιχούν συνήθως στην προβληματική έκφανση του ναρκισσισμού, που άλλοτε ονομάζεται παθολογικός, κακοήθης ή ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας.
Επομένως είναι χρήσιμο να μάθουμε το ναρκισσισμό ως ένα έμφυτο και υγιές ως ένα βαθμό χαρακτηριστικό που έχουμε όλοι μας ως προϊόν υγιούς αυτοεκτίμησης, το οποίο μας βοηθά
- να διατηρήσουμε τις εσωτερικές μας ισορροπίες,
- να ακούσουμε καλύτερα τις επιθυμίες και ανάγκες μας
- να μας υποστηρίζει στις δυσκολίες της ζωής και να διαχειριστούμε το πέρασμα του χρόνου
- να κινητοποιούμαστε προς αυτοβελτίωση, στόχους και κάθε τι που έχει νόημα για τη ζωή μας.
Να σημειώσουμε ότι στα παιδιά υπάρχει υψηλός, διογκωμένος ναρκισσισμός και αυτό είναι φυσιολογικό ως μέρος της αναπτυξιακής τους πορείας. Το ίδιο μπορεί να ισχύσει και κατά την περίοδο της εφηβείας, μια περίοδος που ο νέος άνθρωπος ψάχνεται ως προς τη διαμόρφωση της ταυτότητάς του. Ναρκισσισιστικά χαρακτηριστικά στους εφήβους δεν αποτελούν απαραίτητα δείκτη για την μετέπειτα ανάπτυξη της διαταραχής.
Επίσης να διευκρινίσουμε ότι ο κακοήθης ναρκισσισμός, δεν είναι απλά ναρκισσισμός, αλλά ένας πολύ άσχημος συνδυασμός ναρκισσιστικής και αντικοινωνικής (ψυχοπαθητικής) προσωπικότητας.
Ναρκισσισμός και αγάπη για τον εαυτό : ο μύθος
Ο Νάρκισσος κατά την μυθολογία προκαλούσε τον θαυμασμό όλων.
Δεν υπήρχε ύπαρξη που να μην τον ερωτεύτηκε ή να εξέφρασε ανοιχτά το ενδιαφέρον της για εκείνον. Ο ίδιος, επιδεικτικά απορριπτικός προκαλούσε πάθη χωρίς να νοιάζεται για τις συνέπειες της συμπεριφοράς του στους άλλους.
Μετά την αυτοκτονία του Αμεινία, ο οποίος μην μπορώντας να δεχτεί την απόρριψη του Νάρκισσου έβαλε τέλος στη ζωή του, η Νέμεσις τον τιμώρησε με μια κατάρα κατά την οποία θα ερωτευόταν μόνο τον εαυτό του.
Λίγο αργότερα, ο Νάρκισσος είδε την αντανάκλαση του στις όχθες μιας λίμνης και την ερωτεύθηκε ακαριαία. Έμεινε ακίνητος -στο ίδιο σημείο, να την κοιτάει, μέχρι και τον θάνατό του.
Η σύνδεση του μύθου με τη διάγνωση
Όπως ο Νάρκισσος –ερωτευμένος με τον εαυτό του παγιδεύτηκε ακίνητος στην απεραντοσύνη του κόσμου και γέρασε κοιτώντας την αντανάκλασή του –“χάνοντας” τη ζωή, ένα άτομο που πάσχει από ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας και έχει αναπτύξει μεγαλειώδεις ιδέες για τον εαυτό του “παγιδεύεται” σε αυτές, και ως αποτέλεσμα συναντά δεκάδες δυσκολίες στην καθημερινότητα και τις διαπροσωπικές του σχέσεις.
Το άτομο με ναρκισσιστική προσωπικότητα έχει ένα διάχυτο, άκαμπτο και δυσπροσάρμοστο μοτίβο για την αντίληψη του εαυτού του. Οι σκέψεις, τα συναισθήματα και η συμπεριφορά του εστιάζουν στην ενίσχυση και προστασία της αυτοεκτίμησης του, αδιαφορώντας για τις συνέπειες πρωτίστως στους άλλους και συχνά στον εαυτό του. Έχοντας σημαντικά ελλείματα σε ενσυναισθητικά και προσαρμοστικά χαρακτηριστικά το άτομο δυσκολεύεται στη δημιουργία ισότιμων σχέσεων (Beck, Freeman, & Davis 2015).
Ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας συμπτώματα
Η Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας διακρίνεται από ένα διάχυτο αίσθημα σημαντικότητας που εκδηλώνεται σε φαντασιακό ή συμπεριφορικό επίπεδο, την ανάγκη του για θαυμασμό και μια γενικότερη έλλειψη ενσυναίσθησης.
Για να διαγνωστεί ένα άτομο με Ναρκισσιστική́ Διαταραχή́, πρέπει να πληροί πέντε τουλάχιστον από́ τα παρακάτω κριτήρια του Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειρίδιου Ψυχικών Διαταραχών (DSM-V) (American Psychiatric Association 2013):
- Μεγαλειώδες αίσθημα σπουδαιότητας του εαυτού (π.χ. διογκώνει τα επιτεύγματα και τα ταλέντα του, περιμένει να αναγνωρισθεί́ σαν ανώτερο χωρίς να παρουσιάζει ανάλογες επιτυχίες)
- Έντονη ενασχόληση με φαντασιώσεις απεριόριστης επιτυχίας, δύναμης, εξυπνάδας, ομορφιάς ή ιδανικής αγάπης
- Το άτομο πιστεύει ότι είναι ξεχωριστό́ και μοναδικό́ και μπορούν να το καταλάβουν μονό ή πρέπει να συναναστρέφεται μόνο με άλλα μοναδικά́ άτομα υψηλού́ κύρους (ή θεσμούς)
- Απαιτεί υπερβολικό θαυμασμό
- Έχει μία αίσθηση ιδιαίτερων δικαιωμάτων, δηλ. μη λογικές προσδοκίες για ιδιαίτερα ευνοϊκή μεταχείριση ή αυτόματη συμμόρφωση των άλλων με τις προσδοκίες του
- Εκμεταλλεύεται τις διαπροσωπικές του σχέσεις, δηλ. εκμεταλλεύεται τους άλλους για να πετύχει τους σκοπούς του
- Του λείπει η «ενσυναίσθηση»: είναι απρόθυμο να αναγνωρίσει ή να ταυτιστεί με τα αισθήματα και τις ανάγκες των άλλων
- Συχνά φθονεί τους άλλους ή πιστεύει ότι το φθονούν
- Εμφανίζει αλαζονική, υπεροπτική συμπεριφορά ή στάση
Η διάγνωση διαταραχών προσωπικότητας αφορά αποκλειστικά ενήλικες.
Τύποι ναρκισσιστών
Βιβλιογραφικά συναντώνται 2 τύποι ναρκισσιστών, οι εμφανείς και οι συγκαλυμμένοι ναρκισσιστές (Levy, 2012).
Ένας εμφανής ναρκισσιστής χαρακτηρίζεται από μεγαλοπρέπεια, αναζήτηση προσοχής, αλαζονεία, έπαρση και υπεροπτική συμπεριφορά. Τα άτομα που εμπίπτουν σε αυτή την κατηγορία φαίνονται σίγουρα για τον εαυτό τους, αποζητούν συνεχώς τον θαυμασμό και την αναγνώριση των άλλων, συμπεριφέρονται επιδεικτικά και εγωκεντρικά, ενώ διακρίνονται για την ανυπομονησία και την υπερευαισθησία τους στην κριτική (Sperry & Sperry 2016). Παράλληλα, στις διαπροσωπικές τους σχέσεις διακρίνονται για την γοητεία τους. Είναι ευχάριστα και ιδιαίτερα συμπαθή, σχετίζονται με ευκολία δημιουργώντας όμως επιφανειακές και χειριστικές σχέσεις. Χάνουν εύκολα το ενδιαφέρον τους όταν τα θέλω τους δεν απαντώνται, αδυνατούν να φερθούν συναισθητικά απέναντι στις ανάγκες των γύρω τους και απογοητεύονται ιδιαίτερα όταν δεν καλύπτονται οι επιθυμίες και οι προσδοκίες τους (Sperry, 2003).
Αντίθετα, ένας συγκαλυμμένος ναρκισσιστής είναι ευαίσθητος στην εξωτερική κριτική, συγκρατημένος και φαινομενικά μετριόφρον. Ενώ δείχνουν ντροπαλοί, οι συγκαλυμμένοι ναρκισσιστές έχουν μια πολύ συγκεκριμένη και μεγαλοπρεπή ιδέα για τον εαυτό τους. Αποφεύγουν να είναι στο επίκεντρο της προσοχής κοινωνικά, αποζητούν όμως μεγάλο μέρος της εστιάζοντας στις ανείπωτες και μοναδικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν. Οι συγκαλυμμένοι νάρκισσοι νιώθουν πως υποφέρουν περισσότερο από οποιονδήποτε (Levy, 2012).
Σε γνωστικό επίπεδο, και οι δυο τύποι ναρκισσισμού μοιράζονται χαρακτηριστικά όπως το αίσθημα ότι είναι ξεχωριστοί. Διαφέρουν από τους υπόλοιπους στην μοναδικότητά τους, για αυτό και νιώθουν πως τους αξίζει ειδική μεταχείριση. Λόγω της ανωτερότητάς τους, οι κανόνες συχνά νιώθουν πως δεν ισχύουν –ή δεν θα έπρεπε να ισχύουν, για τους ίδιους (Sperry & Sperry 2016).
Άτομα με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας πολύ δύσκολα μπαίνουν σε θεραπεία για αυτό το λόγο, εκτός αν συνυπάρχει άλλη παθολογία όπως άγχος. Το άγχος τους είναι συχνά απότοκο της συνειδητής ή ασυνείδητης αντίληψης ότι η πραγματικότητα διαφέρει από τον τρόπο που οι ίδιοι θέλουν να την αντιλαμβάνονται.
Συγγραφέας άρθρου : Σούλη Δανάη Γνωσιακή Συμπεριφορική Ψυχοθεραπευτρια
Συγγραφή & επιμέλεια : Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής
Πηγές:
American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th Ed). 5th ed., American Psychiatric Association, 2013.
Beck, Aaron T., et al. Cognitive Therapy of Personality Disorders. 3rd ed., Guilford, 2015.
Levy, Kenneth N. “Subtypes, Dimensions, Levels, and Mental States in Narcissism and Narcissistic Personality Disorder.” Journal of Clinical Psychology, vol. 68, no. 8, 2012, pp. 886–897., doi:10.1002/jclp.21893.
Sperry, Len. Handbook of Diagnosis and Treatment of DSM-IV-TR Personality Disorders . 2nd ed., Brunner-Routledge, 2003.
Sperry, Len, and Jonathan J. Sperry. Cognitive Behavior Therapy of DSM 5 Personality Disorders: Assessment, Case Conceptualization, and Treatment. Routledge, 2016.