Διαβάστε στο παρόν άρθρο για τους σταθεροποιητές διάθεσης ή αλλιώς του συναισθήματος όπως έχει επικρατήσει να ονομάζονται.
Σταθεροποιητές διάθεσης
Οι σταθεροποιητές διάθεσης δεν αποτελούν αποκλειστικά ψυχιατρικά φάρμακα. Στην ψυχιατρική όπως δηλώνει και η ονομασία τους σταθεροποιούν συναισθηματικού τύπου συμπτώματα, μειώνουν δηλαδή τις παθολογικές συναισθηματικές αιχμές. Επομένως αποτελούν βασικά φάρμακα για τη διπολική διαταραχή. Παράλληλα χρησιμοποιούνται και σε όλες τις ψυχικές διαταραχές όπου εμφανίζεται έντονη συναισθηματική ευμεταβλητότητα, ακράτεια, ευερεθιστότητα, επιθετικότητα.
Έτσι δεν είναι παράξενο ασθενείς με σχιζοφρένεια, κατάθλιψη, διαταραχές προσωπικότητας, κατάχρηση αλκοόλ και άλλων ουσιών, διαταραχές των παρορμήσεων, η τριχοτιλλομανία, η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, η νόσος Tourette και οι διαταραχές πρόσληψης τροφής να κρίνεται απαραίτητο να λάβουν σταθεροποιητές.
Οι σταθεροποιητές του συναισθήματος έχουν την ιδιότητα να επικουρούν τη δράση φαρμάκων άλλων κατηγοριών όπως τα αντικαταθλιπτικά και τα αντιψυχωτικά κι έτσι χρησιμοποιούνται ευρύτατα σε ανθεκτικές περιπτώσεις. Ειδική μνεία π.χ. πρέπει να γίνει στη λαμοτριγίνη, η οποία έχει σημαντική θέση στη θεραπεία της κατάθλιψης.
Με εξαίρεση το λίθιο τα φάρμακα αυτής της κατηγορίας χρησιμοποιούνται και στη θεραπεία της επιληψίας γι’ αυτό και ονομάζονται αντιεπιληπτικά. Πολλοί μπερδεύονται με την ένδειξη αυτή και απορούν πως γίνεται ένα φάρμακο για την επιληψία να χρησιμοποιείται και στην ψυχιατρική. Αυτό αποτελεί ένα κλασικό παράδειγμα πως δεν πρέπει να επηρεαζόμαστε από τις ταμπέλες, ειδικά δε από τις ταμπέλες των ψυχιατρικών φαρμάκων. Ο τρόπος δράσης τους είναι ευρύς σε ένα τόσο περίπλοκο πεδίο, όπως αυτό της βιοχημείας του ανθώπινου εγκεφάλου.
- Λίθιο (lithium)
- Βαλπροϊκό (depakine)
- Καρβαμαζεπίνη (tegretol)
- Οξκαρβαμαζεπίνη (trileptal)
- Λαμοτριγίνη (lamictal)
- Τοπιραμάτη (topamac)
- Γκαμπαπεντίνη (neurontin)
Ενδείξεις εγκεκριμένες από τον FDA για τους σταθεροποιητές διάθεσης
- Το λίθιο έχει έγκριση ως μονοθεραπεία ή συνδυαστική θεραπεία για οξεία μανιακά επεισόδια και ως θεραπεία συντήρησης.
- Το βαλπροϊκό έχει εγκριθεί για θεραπεία σε κάποιες μορφές επιληψίας και μονοθεραπεία ή συνδυαστική θεραπεία για οξεία μανιακά επεισόδια.
- Η καρβαμαζεπίνη έχει έγκριση για μονοθεραπεία και συνδυαστική θεραπεία για οξεία μανιακά και μικτά επεισόδια σε διπολική διαταραχή και μπορεί επιπλέον να αποτελέσει θεραπεία για διαταραχές επιληπτικών κρίσεων και νευραλγία τριδύμου.
- Η οξκαρβαζεπίνη έχει εγκριθεί από τον FDA για μερικές επιληπτικές κρίσεις σε ενήλικες ή σε παιδιά με επιληψία ηλικίας 4 έως 16 ετών.
- Η λαμοτριγίνη είναι εγκεκριμένη για θεραπεία συντήρησης στη διπολικη διαταραχη και επίσης ως αντιεπιληπτικό φάρμακο.
- Η τοπιραμάτη ενδείκνυται για τη διαχείριση της επιληψίας και των ημικρανιών και έχει επίσης εγκριθεί για τη χρόνια διαχείριση του βάρους σε άτομα με δείκτη μάζας σώματος μεγαλύτερο από 30 kg/m2.
- Η γκαμπαπεντίνη είναι ένα αντισπασωδικό και μυοχαλαρωτικό φάρμακο. Ενδείκνυται επίσημα για τη μεθερπητική νευραλγία, το σύνδρομο ανήσυχων ποδιών και την εστιακή επιληψία.
‘Αλλες ενδείξεις σταθεροποιητών
Όλοι οι σταθεροποιητές διάθεσης χρησιμοποιούνται off label και για άλλες ιατρικές καταστάσεις. Η χρήση εκτός ετικέτας (off label) σημαίνει χρήση φαρμακευτικών προϊόντων για μη εγκεκριμένες ενδείξεις ή σε μη εγκεκριμένες ηλικιακές ομάδες, δοσολογίες ή οδούς χορήγησης. Η χρήση εκτός ετικέτας είναι γενικά νόμιμη, εκτός εάν παραβαίνει τις οδηγίες δεοντολογίας ή τους κανονισμούς ασφαλείας. Γενικά αποτελεί κοινή πρακτική παγκοσμίως. Ακολουθεί αναφορά στις συνήθεις χρήσεις τους.
Το λίθιο χρησιμοποιείται για τη θεραπεία της μείζονος καταθλιπτικής διαταραχής ως συμπληρωματική θεραπεία, τη διαχείριση της διπολικής διαταραχής χωρίς ιστορικό μανίας και σε κεφαλαλγίες.
Το βαλπροϊκό βρίσκει επίσης χρησιμότητα σε αρκετές off-label εφαρμογές, όπως προφύλαξη από ημικρανίες, διαβητική περιφερική νευροπάθεια, μεθερπητική νευραλγία, συμπτώματα υψηλής παρορμητικότητας, διέγερσης και επιθετικότητας.
Η καρβαμαζεπίνη χρησιμοποιείται εκτός ένδειξης για την ανθεκτική σχιζοφρένεια, το νευροπαθητικό πόνο, ινομυαλγία και μέτριο έως σοβαρό σύνδρομο στέρησης αλκοόλ.
Η οξκαρβαζεπίνη αποτελεί επιλογή για τη διπολική διαταραχή και τη νευραλγία τριδύμου.
Η λαμοτριγίνη χρησιμοποιείται στη θεραπεία της διπολικής κατάθλιψης, την προφύλαξη για τη βασική ημικρανία με αύρα, τη διαταραχή πανικού, τη διαταραχή επεισοδιακής υπερφαγίας και τη νευραλγία τριδύμου.
Η τοπιραμάτη έχει πολυάριθμες εφαρμογές εκτός επίσημης ένδειξης, συμπεριλαμβανομένου του νευροπαθητικού πόνου, της επαγόμενης από ψυχιατρικά φάρμακα αύξησης του σωματικού βάρους, της εξάρτησης από το αλκοόλ και τον καπνό, της πρόληψης της αθροιστικής κεφαλαλγίας, της νευρικής βουλιμίας και της παχυσαρκίας με υπέρταση. Η τοπιραμάτη χρησιμοποιείται επίσης για την πρόληψη νευραλγικών κρίσεων, τη συμπληρωματική θεραπεία στη διπολική διαταραχή και μονοπολική κατάθλιψη, την οριακή διαταραχή προσωπικότητας, την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, το σύνδρομο Tourette, το σύνδρομο Prader-Willi κ.α.
Η γκαμπαπεντίνη χρησιμοποιείται εκτός επίσημης ένδειξης για ινομυαλγία, διπολική διαταραχή, αγχώδεις διαταραχές, ανθεκτική κατάθλιψη, διαταραχές της διάθεσης, σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου, στέρηση αλκοόλ κ.α.
Ανεπιθύμητες ενέργειες σταθεροποιητών διάθεσης
Λίθιο: Το λίθιο μπορεί να προκαλέσει τρόμο, αύξηση βάρους ή να οδηγήσει σε υποθυρεοειδισμό. Λόγω της απέκκρισης του λιθίου μέσω των νεφρών, οι ανεπιθύμητες ενέργειες εκδηλώνονται με τη μορφή νεφρογενούς άποιου διαβήτη και, σπανιότερα, χρόνιας διάμεσης νεφρίτιδας. Περίπου 20 έως 40% των ασθενών που λαμβάνουν χρόνια λίθιο αναπτύσσουν πολυουρία και πολυδιψία. Ευτυχώς, ο διαβήτης που εμφανίζεται λόγω θεραπείας με λίθιο αντιμετωπίζεται με παρόμοιο τρόπο με θειαζιδικά διουρητικά, ΜΣΑΦ και δίαιτα χαμηλού αλατιού.
Βαλπροϊκό οξύ: Οι ανεπιθύμητες ενέργειες του βαλπροϊκού οξέος περιλαμβάνουν αύξηση βάρους και γαστρεντερικές διαταραχές όπως ναυτία και έμετο, καθώς και αλωπεκία, τρόμο και μώλωπες, πιθανότατα λόγω θρομβοπενίας. Περίπου το 5 έως 10% των ασθενών που τοποθετούνται σε μακροχρόνιο σχήμα βαλπροϊκού οξέος αναπτύσσουν αύξηση των τρανσαμινασών, αν και σημαντικός αριθμός περιπτώσεων επιλύονται από μόνοι τους χωρίς να απαιτείται διακοπή του σχήματος. Άλλες μη συχνές, πιο σοβαρές μορφές τοξικότητας βαλπροϊκού οξέος μπορεί να είναι εγκεφαλοπάθεια, ηπατοτοξικότητα και οξεία παγκρεατίτιδα. Απαγορεύεται στην εγκυμοσύνη.
Καρβαμαζεπίνη: Η καρβαμαζεπίνη μπορεί να επιφέρει ναυτία, έμετο, διάρροια και υπονατριαιμία, κνησμό και εξάνθημα. Οι νευρολογικού τύπου παρενέργειες που σχετίζονται με τη θεραπεία με καρβαμαζεπίνη περιλαμβάνουν πονοκέφαλο, ζάλη, αλλαγές στην όραση (θολή ή διπλωπία), λήθαργο και υπνηλία. Η καρβαμαζεπίνη λόγω επαγωγής αρκετών ενζυμικών συστημάτων ενδέχεται να μειώνει τη δράση άλλων φαρμάκων.
Οξκαρβαζεπίνη : Ορισμένες παρενέργειες του trileptal μπορεί να είναι καταστολή, η ζάλη, ο πονοκέφαλος, η αταξία, η κόπωση, η σύγχυση, η ναυτία, ο έμετος, ο κοιλιακός πόνος, εξάνθημα και η υπονατριαιμία.
Λαμοτριγίνη: Η θεραπεία με λαμοτριγίνη έχει παρόμοιο προφίλ ανεπιθύμητων ενεργειών με την καρβαμαζεπίνη, καθώς περιλαμβάνει εξάνθημα και ναυτία ως εξέχουσες παρενέργειες. Οι νευρολογικές παρενέργειες περιλαμβάνουν διπλωπία, ζάλη και τρόμο.
Τοπιραμάτη : Οι πιο συχνές ανεπιθύμητες ενέργειες του topamac σε μελέτες επιληψίας περιελάμβαναν τη συμμετοχή του κεντρικού νευρικού συστήματος (παραισθησία, κόπωση, γνωστικά προβλήματα, ζάλη, υπνηλία, ψυχοκινητική επιβράδυνση, δυσκολίες μνήμης/συγκέντρωσης, νευρικότητα, σύγχυση), ενδοκρινικά/μεταβολικά προβλήματα (απώλεια βάρους, ανορεξία), αναπνευστικά προβλήματα (λοίμωξη) και διάφορες επιδράσεις (πυρετός, έξαψη).
Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής