Τι είναι η σχιζοφρένεια
Η σχιζοφρένεια είναι μία σοβαρή ψυχική διαταραχή που ανήκει στο πολύπλευρο φάσμα των ψυχωτικών διαταραχών. Εμφανίζεται με συχνότητα περίπου 1 στους 100 ανθρώπους παγκοσμίως και διαχρονικά. Η συνηθέστερη ηλικία εμφάνισης είναι μεταξύ 18 και 30 ετών, αν και δεν αποκλείεται να εμφανιστεί σε μικρότερη (εφηβεία) ή μεγαλύτερη ηλικία (όψιμη μορφή).
Συμπτώματα σχιζοφρένειας
Θετικά (παραγωγικά συμπτώματα)
Τα δύο κύρια συμπτώματα της σχιζοφρένειας που για τη διάγνωση πρέπει να υφίστανται ενεργά τουλάχιστον 6 μήνες, ονομάζονται και θετικά γιατί αποτελούν παθολογικά ενισχυμένα παράγωγα της σκέψης και της αντίληψης :
- Παραληρητικές ιδέες (παραλήρημα) : Πρόκειται για ακλόνητες πεποιθήσεις, σκέψεις και ερμηνείες γεγονότων εκτός της ισχύουσας πραγματικότητας. Για παράδειγμα ο ασθενής μπορεί να πιστεύει ότι άγνωστοι μιλάνε για αυτόν ή ότι σχεδιάζουν να τον βλάψουν.
- Διαταραχές αντίληψης : Μιλάμε κυρίως για τις ψευδαισθήσεις, δηλαδή με απλά λόγια την αντίληψη πραγμάτων που δεν υπάρχουν. Οι πιο συχνές είναι οι ακουστικές ψευδαισθήσεις, που συνήθως βιώνονται ως φωνές στο κεφάλι ή διάλογοι μεταξύ ατόμων ή του ασθενή με άλλα άτομα και οι οπτικές. Πιο σπάνια επηρεάζονται και οι υπόλοιπες αισθήσεις.
Ενημερωθείτε εκτενέστερα για τα δύο βασικά θετικά συμπτώματα της σχιζοφρένειας : παραλήρημα και ψευδαισθήσεις
Άλλα συμπτώματα σχιζοφρένειας μπορεί να είναι :
- Διαταραχή στο λόγο που εκδηλώνεται με τη διαταραχή του φυσιολογικού ειρμού της ομιλίας (ασυναρτησία, χάλαση συνειρμού), νεολογισμούς κ.α.
- Διαταραχή στο συναίσθημα με τη λεγόμενη άμβλυση/επιπέδωσή του, δηλαδή τη μείωση της ανταπόκρισης του συναισθήματος σε εξωτερικά ερεθίσματα, τη συναισθηματική δυσαρμονία κ.α.
- Διαταραχή της εναισθησίας, δηλαδή της επίγνωσης του νοσηρού, των συμπτωμάτων και των συνεπειών τους. Αυτό σε συνδυασμό με το υψηλό στίγμα δυσχεραίνει στον πιο μεγάλο βαθμό την πορεία της θεραπείας.
Αν και η βαρύτητα της συμπτωματολογίας δεν είναι η ίδια σε όλους τους πάσχοντες (κυμαίνεται από ήπια, μέτρια, βαριά), στις πιο βαριές περιπτώσεις μπορεί να έχουμε και επιπλέον συμπτώματα :
- διαταραχές συμπεριφοράς στις οποίες συμπεριλαμβάνεται και η αυτοκαταστροφικότητα καθώς και
- διαταραχές ψυχοκινητικότητας όπου η ψυχωτική συμπτωματολογία επηρεάζει τη φυσιολογική κινητική δραστηριότητα του ατόμου προκαλώντας διεγερτικές καταστάσεις.
Αρνητικά συμπτώματα σχιζοφρένειας
Τα αρνητικά συμπτώματα της σχιζοφρένειας είναι :
- Συναισθηματική επιπέδωση : Έλλειψη συναισθημάτων ή περιορισμένο εύρος συναισθημάτων, απάθεια
- Λογοπενία : Περιορισμένη ομιλία
- Ανηδονία : Μείωση ή απώλεια ευχαρίστησης
- Απόσυρση και απομόνωση από οικογένεια, φίλους και κοινωνικές δραστηριότητες
- Έλλειψη κινήτρου ή ενδιαφέροντος για δραστηριότητες, αβουλία
- Παραμέληση υγιεινής, εμφάνισης και αυτοφροντίδας
Πώς γίνεται η διάγνωση της σχιζοφρένειας;
Η διάγνωση είναι κλινική και βασίζεται στη συνέντευξη, στο ιστορικό και στην παρατήρηση συμπτωμάτων που επιμένουν για ικανό χρονικό διάστημα, με αποκλεισμό άλλων αιτιών (π.χ. οργανικών, χρήση ουσιών).
Τα παρακάτω συμπτώματα θέτουν τη διάγνωση σχιζοφρένειας χωρίς αμφιβολίες :
- Ηχώ της σκέψης
- Ακουστικές ψευδαισθήσεις επικριτικές ή σχολιασμού του ασθενή στο τρίτο πρόσωπο υπό μορφή δήλωσης και απάντησης
- Σωματικές ψευδαισθήσεις που ο ασθενής πιστεύει ότι προκαλούνται από εξωτερικές επιδράσεις
- Ανακοπή σκέψης, παρεμβολή σκέψεων
- Εκπομπή & αναμετάδοση σκέψης
Σε πιο βαριές περιπτώσεις η πραγματικότητα από τη φαντασία γίνεται δύσκολο να διαχωριστεί, κάτι που φαίνεται ότι αφορά δυσλειτουργία συγκεκριμένων νευρικών κυττάρων.
Διαταραχές γνωστικών λειτουργιών στη σχιζοφρενεια
Αλλαγές στη γνωστική λειτουργία μπορεί είναι παρούσες κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης και πριν από την εμφάνιση της ψύχωσης, παίρνοντας τη μορφή σταθερής γνωστικής δυσλειτουργίας κατά την ενηλικίωση.
Οι γνωστικές διαταραχές είναι μη εμφανείς σε σχέση με άλλα συμπτώματα και υπάρχουν και σε ήπιες μορφές. Μπορεί να παραμένουν ακόμη και όταν τα άλλα συμπτώματα βρίσκονται σε ύφεση και συμβάλλουν στην αναπηρία της νόσου. Μπορεί να αφορούν :
- Μνήμη εργασίας (ενεργός)
- Σημασιολογική μνήμη
- Προσοχή
- Συγκέντρωση
- Ικανότητα επίλυσης προβλημάτων κ.α.
Τύποι σχιζοφρένειας
Οι πιο κοινοί τύποι είναι οι παρακάτω, αν και δεν είναι ασυνήθιστο να βλέπουμε κλινικές εικόνες μεικτές, δηλαδή με συμπτώματα από όλους τους τύπους (αδιαφοροποίητη μορφή). Οι τύποι αυτοί δε θεωρούνται πλέον ως ξεχωριστές καταστάσεις στην τελευταία έκδοση του διαγνωστικού εγχειριδίου DSM V που δημοσιεύθηκε το 2013. Η σχιζοφρένεια θα περιλαμβάνεται πλέον στο αντίστοιχο φάσμα των πρωτογενών ψυχωτικών διαταραχών στην 11η αναθεώρηση της Διεθνούς Στατιστικής Ταξινόμησης Νοσημάτων και Σχετικών Προβλημάτων Υγείας ή ICD-11.
Παρανοϊκή σχιζοφρένεια
Τα συμπτώματα της παρανοϊκής σχιζοφρένειας που είναι η πιο συχνή μορφή της νόσου είναι το παραλήρημα και οι ακουστικές ψευδαισθήσεις.
Ηβηφρενική σχιζοφρένεια
Σε αυτή τη σοβαρή μορφή που συνήθως έχει πρώιμη έναρξη στην εφηβεία η πρόγνωση είναι χαμηλή και μπορεί να υπάρχει ανθεκτικότητα στις θεραπείες. Παρατηρούνται :
- Αποδιοργανωμένη ομιλία με σημαντικό βαθμό ασυναρτησίας (γλωσσική σαλάτα), λεκτικούς ιδιοτροπισμούς, αυτοματισμούς και στερεοτυπίες, ιδεοληψίες
- Αποδιοργανωμένη σκέψη
- Ακατάλληλη, απρόσφορη, ρηχή συναισθηματική απόκριση
- Παιδικόμορφη, ιδιόμορφη συμπεριφορά
- Ψυχοκινητική ανησυχία
Υπολειμματική σχιζοφρένεια
Στην υπολειμματική μορφή επικρατούν τα αρνητικά συμπτώματα δηλαδή αυτά που αφορούν λόγο, συναίσθημα και φροντίδα εαυτού, όπως περιγράφηκαν πιο πάνω.
Κατατονική σχιζοφρένεια
Πρόκειται για βαρύ σπάνιο τύπο που επηρεάζει την κίνηση (παρακινησίες) και την ομιλία. Ο ασθενής μπορεί να μένει στην ίδια θέση ακίνητος για μεγάλο διάστημα ή/και να μη μιλάει ή να επαναλαμβάνει αυτά που ακούει (ηχωλαλία) ή να μιμείται αυτά που κάνουν οι άλλοι (ηχωπραξία). Μπορεί να εμφανίζει κηρώδη ευκαμψία, δηλαδή να του μετακινούν τα άκρα και να τα διατηρεί σε κάθε νέα θέση.
Αίτια σχιζοφρένειας
Τα αίτια της σχιζοφρένειας δεν είναι σαφώς εντοπισμένα, αν και οι σύγχρονες νευροεπιστήμες σημειώνουν βήματα ως προς τη διαλεύκανση τους.
Επί του παρόντος, δεν υπάρχουν ακτινολογικές εξετάσεις ή εργαστηριακά τεστ για σχιζοφρένεια που να εφαρμόζονται στην κλινική πράξη για τη διάγνωση της νόσου.
Σε ερευνητικό επίπεδο (νευροαπεικονιστικές και νευροφυσιολογικές μελέτες) ανευρίσκονται διαφορές σε πολλές περιοχές του εγκεφάλου καθώς και στην κυτταρική αρχιτεκτονική μεταξύ ομάδων υγιών ατόμων και πασχόντων. Έχει επίσης παρατηρηθεί μειωμένος συνολικός όγκος του εγκεφάλου και μεγαλύτερη μείωση του όγκου του εγκεφάλου με την άνοδο της ηλικίας σε σχέση με υγιή άτομα.
Γενετική
Πολλά γονίδια έχουν συσχετισθεί ως τώρα με τη νόσο και φαίνεται ότι μιλάμε για πολυγονιδιακή συμμετοχή στην εμφάνισή της.
Η κληρονομικότητα έχει σημαντικό μερίδιο στα αίτια της σχιζοφρένειας (κληρονομησιμότητα ~80%), καθιστώντας την την ψυχική νόσο με την πιο ισχυρή βιολογική επιβάρυνση στην ψυχιατρική. Ο σχετικός κίνδυνος εμφάνισης σε συγγενή 1ου βαθμού είναι 10. Η αλληλεπίδραση αυτής της ισχυρής γενετικής ευαλωτότητας με διάφορους περιβαλλοντικούς παράγοντες σε διάφορα ηλικιακά στάδια είναι ο μηχανισμός που συχνότερα ευθύνεται για την εμφάνισή της.
Περιβάλλον και σχιζοφρένεια
- Κατά την εμβρυική ανάπτυξη (περιγεννητικές επιπλοκές, ιογενείς λοιμώξεις, στρες, περιγεννητική κατάθλιψη και κακή διατροφή της μητέρας), που εκδηλώνεται με ανωμαλίες ή καθυστέρηση στη νευροανάπτυξη.
- Κατά την παιδική ηλικία (κακό αναπτυξιακό περιβάλλον, κακή ανατροφή, κακοποίηση και λοιπά τραύματα), που εκδηλώνεται με ήπια ελλείμματα στις διαπροσωπικές σχέσεις, χαμηλή επίδοση στο σχολείο, ήπια γνωσιακά ελλείμματα.
- Κατά την ενηλικίωση (κατάχρηση ουσιών, μετανάστευση, αστικοποίηση, κοινωνικός αποκλεισμός και άλλα ψυχοπιεστικά γεγονότα), που εκδηλώνεται με πρόδρομα συμπτώματα σχιζοφρένειας και εξελίσσονται σε σχιζοφρένεια.
Πορεία σχιζοφρένειας
Συχνά υπάρχουν προειδοποιητικά σημάδια αρκετό καιρό πριν την εκδήλωσης των συμπτωμάτων της σχιζοφρένειας. Αναφερόμαστε στην προνοσηρή και πρόδρομη περίοδο (στο παράδειγμά μας σχολική περίοδος και ηλικία 18-20 ετών αντίστοιχα).
Πρώτα σημάδια σχιζοφρένειας (πρόδρομη φάση)
Τέτοια σημάδια είναι μια αισθητή αλλαγή συμπεριφοράς και συνηθειών, όπως η κοινωνική απόσυρση, η απώλεια ενδιαφέροντος για το σχολείο ή ενδιαφέροντα, η μειωμένη ενεργητικότητα, η παραμέληση υγιενής και καθαριότητας. Επίσης καταθλιπτικό συναίσθημα, διαταραχές ύπνου, ασυνήθιστες εκρήξεις, ψυχαναγκασμοί. Σε ορισμένους ξεκινούν σταδιακά οι διαταραχές της σκέψης και της αντίληψης χωρίς όμως να χαρακτηρίζονται στην πρόδρομη φάση ως παραλήρημα ή ψευδαισθήσεις.
Εξέλιξη νόσου
Η διαταραχή δύναται να παραβλάψει σε σημαντικό βαθμό τη φυσιολογική λειτουργικότητα του ατόμου στην οικογένεια, στο γάμο, στη δουλειά, στην κοινωνικότητα. Συνήθως παρουσιάζονται διακριτά επεισόδια, με κομβικό για τη μελλοντική εξέλιξη της διαταραχής να είναι το πρώτο. Η μη ορθή αντιμετώπισή του μπορεί να επιφέρει την εμφάνιση και άλλων επεισοδίων (υποτροπές).
Άνθρωποι με σχιζοφρένεια μπορεί να εμφανίσουν κατάθλιψη κάποια στιγμή στη ζωή τους.
Η ταχεία αναζήτηση βοήθειας από ειδικό ψυχίατρο είναι επιβεβλημένη, ενώ η νοοτροπία της αναβλητικότητας και της αναμονής μέχρι η κατάσταση να φτάσει στο απροχώρητο δυσχεραίνει τη μελλοντική πρόγνωση και τη θεραπευτική αντιμετώπιση της σχιζοφρένειας.
Η έγκαιρη διάγνωση έστω και της ήπιας συμπτωματολογίας σε αρχικό στάδιο μπορεί να είναι εύκολα εφικτή από τον ψυχίατρο και έχει ανυπολόγιστη σημασία για τη μελλοντική πορεία του ασθενή. Οι πολλές υποτροπές θα οδηγήσουν σε ολοένα και μεγαλύτερη διάρκεια και ένταση των συμπτωμάτων, σε μείωση της λειτουργικής ικανότητας του ασθενή και τεράστια ψυχολογική πίεση για το οικογενειακό περιβάλλον.
Έτσι η σχιζοφρένεια αποκτά βαριά μορφή στις περισσότερες περιπτώσεις, διάγει χρόνια πορεία και συνήθως προκαλεί υψηλό ποσοστό αναπηρίας.
Είναι δυνατή η λειτουργική ανάρρωση;
Ναι, αρκετοί άνθρωποι επιτυγχάνουν σημαντική βελτίωση και λειτουργική ανάρρωση με έγκαιρη διάγνωση, κατάλληλη θεραπεία και συνεχή υποστήριξη σε οικογενειακό/κοινωνικό πλαίσιο.
Μια εμπειρία ζωής ενός ανθρώπου με σχιζοφρένεια
Το να έχει κάποιος σχιζοφρένεια, δε σημαίνει ότι αποκλείεται να προσεγγίσει μια όσο το δυνατόν πιο φυσιολογική ζωή που να περιέχει γάμο, οικογένεια, εργασία, καριέρα, εξέλιξη. Το ακόλουθο βίντεο αποτυπώνει τη σχετική μαρτυρία.
Άρθρα με χρήσιμη ενημέρωση για τη σχιζοφρένεια
Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής