Φωνές : Μια ιστορική επιστημονική πρόκληση
Οι “φωνές που ακούνε” ασθενείς με σχιζοφρένεια και η προέλευσή τους πάντα ήταν μια πρόκληση για την ψυχιατρική με διάφορες θεωρίες να αναπτύσσονται εδώ και δεκαετίες.
Με την πρόοδο των μέσων που διαθέτουμε για τη μελέτη του εγκεφάλου η σχετική έρευνα δε θα μπορούσε παρά να εξελίσσεται.
Οι φωνές ή αλλιώς ακουστικές ψευδαισθήσεις στη σχιζοφρένεια είναι σύνθετα φαινόμενα με πολλαπλές, ενίοτε αλληλεπικαλυπτόμενες, θεωρητικές εξηγήσεις. Πρόσφατες ανασκοπήσεις υπογραμμίζουν ότι κανένα μοντέλο δεν εξηγεί πλήρως όλες τις πτυχές του φαινομένου και ότι μια πολυδιάστατη προσέγγιση κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος.
Σημαντικότερα θεωρητικά μοντέλα
- Μοντέλο εσωτερικής ομιλίας / αυτοπαρακολούθησης
- Υποστηρίζει ότι οι φωνές προκύπτουν από λανθασμένη απόδοση εσωτερικής ομιλίας λόγω μειωμένης αυτοπαρακολούθησης, με αποτέλεσμα τα άτομα να αντιλαμβάνονται τις δικές τους σκέψεις ως εξωτερικές φωνές.
- Υποστηρίζεται από συμπεριφορικά, νευροαπεικονιστικά και νευροφυσιολογικά στοιχεία, που εμπλέκουν ιδιαίτερα την αριστερή νήσο και τα γλωσσικά δίκτυα.
- Ορισμένες μελέτες σημειώνουν επίσης περιορισμούς, όπως ασυνεπή ευρήματα σχετικά με την περιοχή Broca και την ανάγκη για περισσότερη έρευνα σχετικά με την αυτοαναφορική επεξεργασία.
- Μοντέλο έλλειψης παρακολούθησης της πηγής
- Υποστηρίζει ότι τα άτομα με σχιζοφρένεια δυσκολεύονται να διακρίνουν μεταξύ των εσωτερικά και εξωτερικά παραγόμενων πληροφοριών, με αποτέλεσμα την εμφάνιση ψευδαισθήσεων.
- Αυτό το μοντέλο είναι στενά συνδεδεμένο με τη θεωρία του εσωτερικού λόγου, αλλά δίνει έμφαση σε ευρύτερες γνωστικές διεργασίες, συμπεριλαμβανομένης της μνήμης και της προσοχής.
- Παρεμβατικό γνωστικό ή μνημονικό περιεχόμενο
- Οι φωνές μπορεί να οφείλονται σε διεισδυτικές, ανεπιθύμητες σκέψεις ή αναμνήσεις που εκλαμβάνονται εσφαλμένα ως εξωτερικές φωνές.
- Η δυσλειτουργία της επεισοδιακής μνήμης και η αυξημένη επεξεργασία από πάνω προς τα κάτω εμπλέκονται.
- Πρόβλεψη και προσδοκίες
- Αυτά τα μοντέλα υποστηρίζουν ότι η μη φυσιολογική στάθμιση των προηγούμενων προσδοκιών έναντι των αισθητηριακών εισροών οδηγεί στην αντίληψη φωνών απουσία εξωτερικών ερεθισμάτων.
- Ανασταλτικός έλεγχος και εκτελεστική δυσλειτουργία
- Τα ελλείμματα στον ανασταλτικό έλεγχο και την εκτελεστική λειτουργία μπορεί να επιτρέψουν σε άσχετες ή παρεμβατικές ακουστικές πληροφορίες να εισέλθουν στη συνειδητή αντίληψη ως ψευδαισθήσεις.
- Νευρωνικά δίκτυα και αποσυνδεσιμότητα
- Έμφαση στη μη φυσιολογική συνδεσιμότητα μεταξύ των ακουστικών, γλωσσικών και μνημονικών δικτύων, που αφορούν ιδιαίτερα τον αριστερό κροταφικό λοβό, τα μετωποκροταφικά κυκλώματα και το κέλυφος.
- Αναφέρεται τόσο υπερσυνδεσιμότητα όσο και αποσύνδεση, γεγονός που υποδηλώνει μια σύνθετη δυσλειτουργία του δικτύου.
- Παρεγκεφαλίδα
- Υποστηρίζεται ότι η διαταραγμένη παρεγκεφαλιδική πρόβλεψη των αισθητηριακών συνεπειών (εμπρόσθιο μοντέλο) διαταράσσει την αυτοπαρακολούθηση, συμβάλλοντας σε ακουστικές ψευδαισθήσεις.
- Γενετικά, νευροβιολογικά και πολυδιάστατα μοντέλα
- Πρόσφατες εργασίες ενσωματώνουν γενετικά, νευροφυσιολογικά και νευροαπεικονιστικά ευρήματα, αναδεικνύοντας το ρόλο των γονιδιακών πολυμορφισμών, των μεταβολών των νευροδιαβιβαστών και των δομικών/λειτουργικών ανωμαλιών του εγκεφάλου.
- Τα πολυδιάστατα μοντέλα ενσωματώνουν γνωστικούς, συναισθηματικούς και νευρικούς παράγοντες, δίνοντας έμφαση στην αλληλεπίδραση πολλαπλών μηχανισμών.
- Φάσμα ψύχωσης και διαγνωστικά μοντέλα
- Οι φωνές δεν είναι μοναδικές στη σχιζοφρένεια και μπορούν να εμφανιστούν σε μη κλινικούς πληθυσμούς, υποστηρίζοντας ένα συνεχές μοντέλο της ψύχωσης.
- Συναισθηματική διάσταση και προσοχή
- Οι συναισθηματικοί παράγοντες και η παρεκκλίνουσα απόδοση προσοχής διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην ερμηνεία και το άγχος που συνδέεται με τις ψευδαισθήσεις
Ενημερωθείτε εκτενέστερα για τις ψευδαισθήσεις
Εσωτερική ομιλία
Η εσωτερική ομιλία είναι η σκέψη με τη μορφή ήχου — η σιωπηλή έκφραση των συνειδητών ή ασυνείδητων μας σκέψεων με μια συνεκτική γλωσσική μορφή.
Τελευταία έρευνα στο Schizophrenia Bulletin “προσθέτει πόντους” στη θεωρία ότι η φυσιολογική μείωση της δραστηριότητας του ακουστικού φλοιού κατά τη διάρκεια της αυτοπαραγόμενης ομιλίας είναι μειωμένη ή απουσιάζει στη σχιζοφρένεια, ειδικά σε άτομα με ψευδαισθήσεις. Αυτή η δυσλειτουργία σημαίνει ότι η εσωτερική ομιλία δεν αναγνωρίζεται ως αυτοπαραγόμενη, οδηγώντας σε εσφαλμένη αντίληψη ως εξωτερική.
Βλέπουμε ακόμη ένα φαινόμενο όπου ο τρόπος που ερμηνεύουμε εσωτερικά ή εξωτερικά ερεθίσματα διαδραματίζει κομβικό ρόλο στην ψυχική μας κατάσταση.
Όσον αφορά τις φωνές, οι παρερμηνείες δεν αφορούν μόνο το αν είναι εξωτερικές ή εσωτερικές, αλλά από ποιον προέρχονται και το ίδιο το περιεχόμενο τους.
Σε αυτό πρέπει να προσθέσουμε ότι οι περισσότεροι είναι ακλόνητα πεπεισμένοι για τις ερμηνείες που αποδίδουν στις αντιλήψεις αυτές.
Φωνές δεν ακούνε μόνο οι ασθενείς
Υπάρχουν όλο και περισσότερες ενδείξεις ότι η εμπειρία των ακουστικών ψευδαισθήσεων δεν είναι ασυνήθιστη σε υγιή άτομα και δεν αποτελεί απαραίτητα ένδειξη ψυχοπαθολογίας. Συνήθως, τα ακουστικά αυτά βιώματα εμφανίζονται ως παροδικές εμπειρίες, για παράδειγμα κατά την παιδική ηλικία και την εφηβεία, σε περιόδους πένθους ή με τη μορφή υπνοπομπικών ή υπναγωγικών ψευδαισθήσεων, δηλαδή κατά την έλευση του ύπνου ή το ξύπνημα.
Το περιεχόμενο των φωνών σε υγιείς με σχετικές εμπειρίες φαίνεται να διαφέρει σε σχέση με τους ασθενείς. Από 14 μελέτες που συνέκριναν τους δύο αυτούς πληθυσμούς, όλες ανέφεραν χαμηλότερα επίπεδα αρνητικού περιεχομένου και συναισθηματικής αξίας στους υγιείς.
Διαφορές σημειώθηκαν επίσης στη συχνότητα, την ταυτότητα, την επίδραση και αξιολόγηση της φωνής, τις πεποιθήσεις για τις φωνές, συνοδά ψυχωτικά φαινόμενα, γνωστικές προκαταλήψεις.
Ενημερωθείτε εκτενέστερα για τη σχιζοφρένεια και τις ψυχώσεις
Επίλογος
Παρά την εντυπωσιακή πρόοδο της νευροεπιστήμης, οι ακουστικές ψευδαισθήσεις παραμένουν ένα από τα πιο βασανιστικά και αινιγματικά συμπτώματα της ψύχωσης. Για πολλούς ανθρώπους, οι «φωνές» δεν είναι απλώς αντιληπτικά σφάλματα, αλλά επίμονες, φορτισμένες και συχνά απειλητικές εμπειρίες που διαβρώνουν την αίσθηση ελέγχου, ασφάλειας και ταυτότητας. Η κατανόησή τους απαιτεί μια σύνθεση βιολογικών, γνωσιακών και συναισθηματικών παραγόντων — και η θεραπευτική αντιμετώπιση χρειάζεται αντίστοιχα πολυεπίπεδη προσέγγιση.
Την ίδια στιγμή γνωρίζουμε ότι φωνές μπορεί να βιώσουν και υγιή άτομα — συχνά παροδικά και χωρίς κλινική σημασία. Αυτό που φαίνεται να καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τον αντίκτυπο των φωνών δεν είναι μόνο η παρουσία τους, αλλά ο τρόπος που τις ερμηνεύουμε: το νόημα που τους αποδίδουμε, η προέλευσή τους, η απειλητικότητα ή η καλοήθειά τους.
Καθώς η έρευνα συνεχίζει να φωτίζει τους μηχανισμούς που τις γεννούν, η κλινική πράξη υπενθυμίζει ότι πίσω από κάθε θεωρία υπάρχει ένας άνθρωπος που υποφέρει· και είναι αυτή ακριβώς η ανθρώπινη εμπειρία που καθιστά επιτακτική την ανάγκη για βαθύτερη γνώση, αποτελεσματικότερες παρεμβάσεις και μεγαλύτερη κατανόηση.
Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος