Τι είναι η Eco-anxiety
Στο πλαίσιο της επικαιρότητας έχει προκύψει η έννοια eco-anxiety. Η σύνθετη αυτή λέξη θα μπορούσε να μεταφραστεί αδρά ως οικολογικό ή περιβαλλοντικό άγχος. Αυτό μαζί με όλη την συζήτηση για την κλιματική αλλαγή και το περιβάλλον δίνει λαβή σε διάφορες προεκτάσεις που χρήζουν σχολιασμού και διευκρινήσεων προς αποσαφήνιση διαφόρων παρερμηνειών.
Η eco-anxiety δεν είναι μια καινούρια ασθένεια που ανακάλυψαν οι ψυχίατροι ή κάποια νέα πρωτοφανής ψυχική διαταραχή. Η γνώση του μηχανισμού του άγχους μας βοηθά ώστε να τεκμηριώσουμε τη θέση αυτή. Η βασική αρχή που πρέπει να έχουμε κατά νου είναι ότι άγχος και αγχώδης διαταραχή μπορεί να προκληθούν από πολλές αιτίες και όχι μόνο μία.
Επομένως η eco-anxiety είναι άγχος και ανησυχία για τις επιπτώσεις της περιβαλλοντικής καταστροφής και μπορεί να αποδωθεί στα ελληνικά ως κλιματικό ή οικολογικό άγχος.
Η κατάσταση, την οποία η Αμερικανική Ψυχολογική Ένωση (APA) περιγράφει ως «χρόνιο φόβο περιβαλλοντικής καταστροφής», είναι ευρέως διαδεδομένη. Μια πρόσφατη δημοσκόπηση, που πραγματοποιήθηκε επίσης από το APA, διαπίστωσε ότι το 68 % των ενηλίκων των ΗΠΑ λένε ότι έχουν τουλάχιστον λίγο οικολογικό άγχος-και περίπου οι μισοί μεταξύ των ηλικιών 18 και 34 ετών λένε ότι το άγχος τους γύρω από την κλιματική αλλαγή επηρεάζει την καθημερινότητά τους.
Solastalgia
Άλλος όρος που χρησιμοποιείται εναλλακτικά για να αποδώσει το συναισθηματικό βάρος από τις κλιματικές μεταβολές είναι η solastalgia. Ο όρος αυτός αποδίδει περισσότερο το αίσθημα απώλειας, θλίψης και αδυναμίας του ατόμου να ελέγξει τις αλλαγές που συμβαίνουν στον τόπο που διαβιεί.
Επιδράσεις στην ψυχική υγεία
Το οικολογικό άγχος αποτελεί σημαντικό ερευνητικό πεδίο, επειδή οι επιπτώσεις του δεν περιορίζονται μόνο στα άτομα που βιώνουν άμεσα τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, αλλά μπορεί να εμφανίζεται ως μια ακαθόριστη μορφή ανησυχίας για το μέλλον του πλανήτη, όχι απαραίτητα συνειδητή.
Η APA προσθέτει ότι το οικολογικό άγχος, μπορεί να προκαλέσει τόσο οξείες επιδράσεις, συνήθως αμέσως μετά από μια φυσική καταστροφή όσο και χρόνιες επιπτώσεις στην ψυχική υγεία, που προκύπτουν από τη σταδιακή κλιματική αλλαγή. Αυτά μπορεί να εκδηλωθούν ως:
- Τραύμα και σοκ
- Διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD)
- Ένταση στις κοινωνικές σχέσεις
- Κατάθλιψη
- Ανησυχία
- Αυτοκτονία
- Κατάχρηση ουσιών
- Επιθετικότητα και βία
- Απώλεια προσωπικά σημαντικών θέσεων
- Απώλεια αυτονομίας και ελέγχου
- Απώλεια της προσωπικής και επαγγελματικής ταυτότητας
- Αισθήματα απελπισίας, φόβου ή μοιρολατρίας
Η άρνηση κλιματικής αλλαγής ως μηχανισμός άμυνας απέναντι στο οικολογικό άγχος
Περιβαλλοντικά και φυσικά φαινόμενα όπως οι πλημμύρες, οι ξηρασίες, οι πυρκαγιές, οι τυφώνες, το τσουνάμι, οι σεισμοί κ.α. αναμένεται να προκαλέσουν ψυχικό στρες. Πόσο μάλλον σε εκείνους τους ανθρώπους που τα έχουν βιώσει, που έχουν χάσει δικούς τους, έχουν καταστραφεί οι περιουσίες τους. Σε μια λίγο πιο προχωρημένη ανάλυση η αδυναμία ελέγχου της φύσης πάντα προκαλούσε και ακόμη προκαλεί ενδεχομένως ποικίλου βαθμού υπαρξιακό φόβο στον άνθρωπο. Αυτό έχει πολλές και διάφορες σοβαρές προεκτάσεις, όμως εξηγεί εν μέρει εδώ την ανθρώπινη τάση αποφυγής και άρνησης των ενδείξεων που σηματοδοτούν μια σοβαρή κλιματική αλλαγή.
Η τάση για ανίχνευση απειλής στο περιβάλλον είναι έμφυτη στην ανθρώπινη φύση και εξελικτικά αναγκαία. Η εκτίμηση της απειλής είναι κομβικό στοιχείο ως προαναφέρθηκε με την πιθανότητα της υπερεκτίμησης από τη μια και της υποβάθμισης από την άλλη.
Μιλώντας για eco-anxiety οπωσδήποτε είμαστε στην πρώτη περίπτωση, όμως είναι κατάλληλη μια φυσιολογική ανησυχία για την πορεία της περιβαλλοντικής/κλιματικής κατάστασης της γης; Δεν αποτελούν διάφορα γεγονότα ενδείξεις ανησυχητικές; Δε θα τα απαριθμήσω εδώ υπάρχουν αμέτρητες πηγές σοβαρού επιπέδου ώστε να προβληματίζεται κανείς. Είναι σίγουρο ότι ο πλανήτης οδηγείται στην καταστροφή και άμεσα, ή ισχύει ότι δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα να το αποτρέψουμε;
Μια τελευταία έκθεση του ΟΗΕ λέει ότι μπορούμε αν και ήδη έχουμε χάσει πολύ χρόνο.
Υπάρχει αντίληψη από τους ισχυρούς που λαμβάνουν αποφάσεις διεθνώς ότι χρειάζονται μέτρα δραστικά πλέον και ότι δε θα πρέπει το οικονομικό κόστος να αποτελεί τροχοπέδη προς αυτή τη δράση; Είναι ίσως προκατειλημμένη μια απόλυτα αρνητική απάντηση, όμως τέτοια μέτρα δε φαίνονται να υπάρχουν προς το παρόν. Θα ζητούσε κανείς πιο ώριμες και προσεκτικές πολιτικές στο θέμα από αυτό που ως τώρα διαφαίνεται.
Επισημαίνεται η τάση της ανθρώπινης φύσης προς το άμεσο κέρδος σε βάρος του μακροπρόθεσμου, αλλά και την τάση για αποφυγή του δυσάρεστου και αναβολής ως την τελευταία στιγμή που η αμεσότητα του κινδύνου θα δώσει επιτέλους το σχετικό κίνητρο για δράση.
Από τη μία λοιπόν το κλιματικό άγχος μπορεί να λειτουργήσει κινητοποιητικά ως μια απάντηση στην αναγνώριση των πιθανών αρνητικώνν εξελίξεων, από την άλλη όμως έχουμε το στρουθοκαμηλισμό που έχει ως στόχο να κρύψει τη δυσφορία από τον ψυχισμό.
Επισημαίνονται διάφορα εγγενή μειονεκτήματα του υπάρχοντος οικονομικού συστήματος (χωρίς να καταδικάζεται εξ’ ολοκλήρου αυτό) που ακριβώς επειδή είναι μόνο οικονομικό σύστημα αποτυγχάνει να λογαριάσει άλλους παράγοντες που θέλουμε δε θέλουμε το υπερβαίνουν, όπως είναι η ίδια η ανθρώπινη ζωή.
Η καταστροφική επίδραση του ανθρώπου στο φυσικό περιβάλλον δεν μπορεί να αγνοείται πλέον.
Ο τρόπος που μεταφράζεται η έννοια απειλή σε επίπεδο πλανήτη αλλάζει. Εννοώ ότι 20 30 40 50 100 χρόνια για έναν πλανήτη δεν είναι πολύς χρόνος. Για τον άνθρωπο βέβαια είναι πάρα πολύς και αυτό ίσως μπερδεύει δημιουργώντας εντύπωση ότι δε χρειάζεται να γίνει κάτι άμεσα. Η κλιματική αλλαγή είναι μακροπρόθεσμη απειλή με το ανθρώπινο κριτήριο και γι’ αυτό οφείλουμε να αποκτήσουμε οπτική σε επίπεδο πλανήτη, με την έννοια του πόσου χρόνου θα χρειαστεί ώστε οι σχετικές δράσεις να πιάσουν τόπο.
Θα ήθελα να κλείσω με μια μικρή αναλογία. Όταν ένας άνθρωπος καπνίζει δεκαετίες, είναι παχύσαρκος, πίνει συχνά αλκοόλ, έχει χοληστερίνη, τριγλυκερίδια, σάκχαρο, υπέρταση λέμε ότι κινδυνεύει πολύ περισσότερο από το μέσο όρο να πάθει σοβαρό καρδιαγγειακό νόσημα. Είναι μια απειλή κατά της ζωής του και κατά της ποιότητας αυτής στην καλύτερη περίπτωση. Θα πάθει σίγουρα ο άνθρωπος αυτός καρδιαγγειακό νόσημα; Όχι. Μικρές πιθανότητες αλλά μπορεί και να μην πάθει.
Πρέπει ο άνθρωπος αυτός να λάβει μέτρα ώστε να αποτρέψει την απειλή αυτή; Ναι λέει μια αυθόρμητη απάντηση. Έλα όμως που ουκ ολίγοι «κάτοχοι των ανωτέρω παραγόντων κινδύνου» συνάνθρωποί μας δε λειτουργούν έτσι και επιμένουν σε μια σχεδόν ξέφρενη απόλαυση του τσιγάρου, του φαγητού, του ποτού κ.λ.π., με ή χωρίς επίγνωση (συχνά μάλιστα περήφανοι για τη στάση τους αυτή).
Πώς θα σας φαινόταν μια παρόμοια στάση όσον αφορά ένα παγκόσμιας κλίμακας απειλητικό για τη φύση φαινόμενο όπως η κλιματική αλλαγή;
Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής
Υποθέτω ότι αυτό που ονομάζετε “eco-anxiety” είναι μια εκδήλωση της γενικευμένης αγχώδους διαταραχής. Όμως, με αφορμή τα δεδομένα που προέκυψαν τους επόμενους μήνες από την εποχή σύνταξης του άρθρου, δεν πρόκειται για μια μεμονωμένη φοβία, αλλά για μια απειλή. Η περιβαλλοντική κατάσταση – σύμφωνα με αρκετούς ερευνητές – έχει μεγάλη σύνδεση με την ανάπτυξη ιών και βακτηρίων, τον λεγόμενο “ευτροφισμό” που όντως συνιστά μια σοβαρή απειλή. Ο φόβος για μια απειλή είναι εγγενής στον άνθρωπο, η φοβία είναι αποτέλεσμα της έκθεσης σε ένα φοβικό αντικείμενο που προκάλεσε ψυχικό τραύμα (PTS).