ΔΕΠΥ | Τι είναι, Συμπτώματα, Τύποι, Αντιμετώπιση σε Ενήλικες

ΔΕΠΥ ενηλίκων

ΔΕΠΥ ενηλίκων είναι η ΔΕΠΥ που εκδηλώνεται στον ενήλικο πληθυσμό ως συνέχεια από την παιδική και εφηβική ηλικία. Τα τελευταία χρόνια έχει σημειωθεί αυξημένη εγρήγορση στην παγκόσμια ψυχιατρική κοινότητα για την αναγνώριση της διαταραχής. Έχει συμπεριληφθεί και ως επίσημη διάγνωση στο πιο πρόσφατο εγχειρίδιο κατάταξης των ψυχιατρικών διαταραχών της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας (DSM-V).

Παρά την προαναφερθείσα εγρήγορση η ΔΕΠΥ σε ενήλικες είναι ίσως από τις λιγότερο αναγνωριζόμενες παγκοσμίως διαταραχές, ενώ ο επιπολασμός της φτάνει εώς και 5% στο γενικό πληθυσμό, ποσοστό ιδιαίτερα υψηλό, εάν αναλογιστεί κανείς για παράδειγμα ότι οι διάφοροι τύποι αγχωδών διαταραχών ξεχωριστά έχουν παρόμοια ποσοστά εμφάνισης. Η ΔΕΠΥ δείχνει σαφή προτίμηση στο αντρικό φύλο σε αναλογία τουλάχιστον  3>1.

ΔΕΠΥ στα παιδιά

Η δεπυ στην παιδική και εφηβική ηλικία δημιουργεί διάφορα προβλήματα στην σχολική και κοινωνική λειτουργικότητα των παιδιών λόγω της δυσκολίας συγκέντρωσης και συχνά παρουσιάζει συννοσηρότητα και με άλλες οντότητες όπως διαταραχές άγχους, διάθεσης, συμπεριφοράς (διαταραχή διαγωγής, εναντιωματική προκλητική διαταραχή) και χρήσης ουσιών. Σε πάνω από το 60% των περιπτώσεων η διαταραχή συνεχίζεται έστω και με μερική ύφεση στην ενήλικη ζωή. Οι παράγοντες κινδύνου συνέχισης της διαταραχής είναι το οικογενειακό ιστορικό, η ένταση των συμπτωμάτων, ο συνδυασμένος τύπος (βλέπε παρακάτω), η συννοσηρότητα και οι επιβαρυντικοί περιβαλλοντικοί παράγοντες.

---

Συμπτώματα ΔΕΠΥ

Τρία είναι τα πυρηνικά συμπτώματα της ΔΕΠΥ :

• διάσπαση προσοχής
• υπερκινητικότητα
• παρορμητικότητα

Κλινικά υπάρχουν 3 τύποι στον καθένα από τους οποίους προεξάρχει η ελλειμματική προσοχή, η υπερκινητικότητα/παρορμητικότητα ή και τα δύο (συνδυασμένος τύπος). Εξυπακούεται ότι τα συμπτώματα πρέπει να έχουν μεγάλη διάρκεια τουλάχιστον 6 μηνών. Αυτό είναι σημαντικό γιατί ενίοτε σε όλους μας μπορεί να εμφανιστούν κάποια από τα συμπτώματα της διαταραχής π.χ. σε περιόδους έντονου στρες ή κόπωσης. Επιπλέον τα συμπτώματα θα πρέπει να έχουν ξεκινήσει στην παιδική ή εφηβική ηλικία ασχέτως εάν αναγνωρίστηκαν τότε ή όχι.

Επίσης σημαντικό είναι ότι τα συμπτώματα πρέπει να προκαλούν αισθητή διαταραχή στη λειτουργικότητα του παιδιού ή του ενήλικα.

1.Διάσπαση προσοχής (ελλειμματική προσοχή)

Η προσοχή αποτελεί μια ανώτερη ψυχική λειτουργία μέσω της οποίας επιτυγχάνεται ενεργητική ή παθητική εστίαση σε αισθητηριακά δεδομένα ή σε άλλες ανώτερες λειτουργίες.

Στη ΔΕΠΥ πυρηνικό σύμπτωμα είναι η διάσπαση προσοχής, το οποίο κάνει δύσκολη την εστίαση στις διάφορες ασχολίες και υποχρεώσεις της καθημερινότητας. Η προσοχή διασπάται εύκολα από εξωτερικά (ή εσωτερικά όπως σκέψεις) ερεθίσματα.

Συμπτώματα διάσπασης προσοχής

Μπορεί να εκφραστούν με δυσλειτουργία σε μία ή περισσότερες από τις παρακάτω ιδιότητες της λειτουργίας της προσοχής :

• Διατήρηση της προσοχής
• Μετατόπιση της προσοχής από ένα ερέθισμα σε άλλο
• Ιεράρχηση προτεραιότητας εστίασης της προσοχής, δηλαδή πιο απλά να επιλέξει τι είναι σημαντικό να προσέξει ανά πάσα στιγμή.
• Αναστολή της προσοχής σε ερεθίσματα που δεν έχουν προτεραιότητα
• Μνήμη εργασίας, δηλαδή την άμεση και βραχείας διάρκειας διατήρηση πληροφοριών στη μνήμη

Τα παραπάνω μεταφράζονται τελικά σε δυσκολία συγκέντρωσης, σε άλλους μικρή και σε άλλους μεγαλύτερη.

🔸Στις εκδηλώσεις της διάσπασης εντάσσεται η αφηρημάδα που παρατηρείται σε μεγαλύτερο βαθμό και συχνότητα στα άτομα με ΔΕΠΥ. Χαρακτηριστικά το άτομο βιώνει συχνά ακούσιους αποσυντονισμούς από την άμεση πραγματικότητα, με τάση για ονειροπόληση ή να χάνεται στις σκέψεις του. Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό είναι ότι συχνά μοιάζει να μην ακούει τι του λένε σε μια συζήτηση και να χρειάζεται επανάληψη.

🔸Το άτομο πάσχει από έλλειψη τάξης και οργάνωσης, χάνει πράγματα, ξεχνά πράγματα, δυσκολεύεται να ολοκληρώσει καθήκοντα που απαιτούν επαναλαμβανόμενη νοητική προσπάθεια όπως μια εργασία στο πανεπιστήμιο ή στον επαγγελματικό του χώρο και του ξεφεύγουν λεπτομέρειες.

🔸Συχνά υπάρχει δυσκολία στο multitasking, δηλαδή στην ενασχόληση με περισσότερα από ένα πράγματα ταυτόχρονα.

🔸Σε ορισμένες περιπτώσεις μαθαίνεται από νωρίς ένα τρυκ : η εστίαση της προσοχής μέσω της ύπαρξης δευτερογενής ερεθίσματος που λειτουργεί ως ένα είδος άγκυρας ή ενισχυτή. Παράδειγμα διάβασμα μόνο όταν παίζει μουσική στο παρασκήνιο. Σύμφωνα με κάποιους η εξήγηση είναι ότι ένας υποπληθυσμός ατόμων με ΔΕΠΥ ξεκινούν από χαμηλότερη ποσοτικά εγρήγορση και το δεύτερο ερέθισμα συμβάλλει στην ενίσχυσή της ώστε να επιτευχθεί η ενεργοποίηση της προσοχής.

2.Υπερκινητικότητα

Η υπερκινητικότητα εκδηλώνεται με συνεχείς άσκοπες κινήσεις π.χ. του ποδιού (fidgeting) ή περπάτημα πέρα δώθε, δυσκολία παραμονής στην ίδια θέση (τάση για συνεχή κίνηση), υποκειμενικό αίσθημα ανυπομονησίας και έντασης, πολυλογία, εύκολη εναλλαγή θεμάτων και διακοπή των άλλων όταν μιλάνε.

🔸Όταν δεν υπάρχει άμεσο ερέθισμα εστίασης, αυτή η έμφυτη έλλειψη ηρεμίας επικρατεί, προκαλώντας ενίοτε “παράσιτα” στην εγκεφαλική λειτουργία και σύγχυση. Κατ’ επέκταση αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ανικανότητα ανοχής σε καταστάσεις αδράνειας ή με άλλα λόγια μια μεγαλύτερη από το μέσο όρο αποστροφή στην πλήξη.

“Πάντα νιώθω ότι κάτι πρέπει να κάνω, αλλά δεν ξέρω τι”.

🔸Σε αρκετούς η υπερκινητικότητα εκδηλώνεται στις σκέψεις, δηλαδή ως πρόβλημα όπου πολλές και διάφορες σκέψεις συσσωρεύονται χωρίς επαρκή οργάνωση και ιεράρχηση μέσα στο μυαλό, δημιουργώντας σύγχυση και δυσλειτουργία.

🔸Μερικές φορές υπάρχουν προβλήματα στον κινητικό συντονισμό, με αποτέλεσμα την αδέξια συμπεριφορά (η οποία μπορεί να συμβάλει σε χαμηλή αυτοεκτίμηση).

🔸Από την άλλη πλευρά να πούμε ότι σε αρκετά άτομα με τη διαταραχή παρατηρείται ιδιαίτερη κλίση σε εργασίες/δραστηριότητες που συχνά καθορίζει και τον επαγγελματικό προσανατολισμό τους, όπως :

3.Παρορμητικότητα

Η παρορμητικότητα εκδηλώνεται με πράξεις εν απουσία σκέψης, ανυπομονησία και μπορεί να έχει δυσάρεστα αποτελέσματα στην καθημερινή ζωή όπως συχνοί καυγάδες, προβληματική οδήγηση με πολλές κλήσεις ή ατυχήματα, παραβατική συμπεριφορά, υπερβολικές σπατάλες χρημάτων, εύκολη εναλλαγή συντρόφων, αδυναμία σταθεροποίησης σε εργασιακό επίπεδο και σε επίπεδο σχέσεων. Τέλος ένα σημαντικό ζήτημα είναι και ο εθισμός σε ουσίες με συχνότερο το αλκοόλ, κατάσταση που δυσκολεύει και επιπλέκει τη θεραπευτική προσέγγιση.

Μάθετε περισσότερα στο ειδικό άρθρο για την παρορμητικότητα

---

Τι άλλα χαρακτηριστικά συμπτώματα υπάρχουν;

Το συναίσθημα στη διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας

Η ρύθμιση συναισθημάτων ορίζεται ως η ικανότητα ενός ατόμου να τροποποιεί μια συναισθηματική κατάσταση έτσι ώστε να προωθεί προσαρμοστικές στοχοκατευθυνόμενες συμπεριφορές. Έχει από καιρό αναγνωριστεί ότι η απορρυθμισμένη συναισθηματική λειτουργία είναι συχνή σε άτομα με νευροαναπτυξιακές διαταραχές, συμπεριλαμβανομένης της ΔΕΠΥ σε ποσοστό ως και 70%. Σχετικές εκδηλώσεις μπορεί να είναι μια έντονη συναισθηματική ευμεταβλητότητα, επιθετικότητα, ευερεθιστότητα και εκρήξεις θυμού.

Κίνητρο

Η δεπυ ενηλίκων είναι μια κατάσταση που το κίνητρο μπορεί να υπολείπεται. Ως προς την έλλειψη κινήτρου υπάρχει φαινομενικά ομοιότητα με την κατάθλιψη. Είναι συχνό στοιχείο των ατόμων με ΔΕΠΥ ενώ θέλουν να κάνουν πράγματα να μην μπορούν να ξεκινήσουν. Η κινητοποίηση δεν έρχεται με χαμηλής έντασης ερεθίσματα, αλλά συνήθως με κλιμάκωση του άγχους ή λόγω μάθησης συμπεριφορών που υποκειμενικά δίνουν πιο άμεση ανταμοιβή.

Συχνά εμφανίζεται αναποφασιστικότητα ακόμα και για ήσσονος σημασία θέματα.

Αναβλητικότητα

Άτομα με ΔΕΠΥ εμφανίζουν πολύ συχνότερα αναβλητικότητα σε σχέση με το γενικό πληθυσμό. Η αναβλητικότητα έχει πολυπαραγοντική αιτιολογία και μπορεί να οφείλεται σε μειωμένο ενδιαφέρον, αυξημένη παρορμητικότητα, χρονική αποσύνδεση, προτίμηση σε άμεση ανταμοιβή, ελλείμματα στην προοπτική μνήμη.

Μάθετε περισσότερα στο ειδικό άρθρο για την αναβλητικότητα στη ΔΕΠΥ και τις αιτίες της.

Ανταμοιβή

Κατά την εξέλιξη της ωρίμανσης του παιδιού (συχνά και μετά τα 18 έτη της ηλικίας) εγκαθίσταται η ιδιότητα που λέγεται καθυστερημένη ικανοποίηση (delayed gratification). Με λίγα λόγια αυτό σημαίνει την ικανότητα να καταβάλλουμε προσπάθεια και να ενεργούμε χωρίς να αναμένουμε άμεση αλλά πιο μακροπρόθεσμη ανταμοιβή γι’ αυτό. Σχετικές έρευνες δείχνουν ότι άτομα με δεπυ έχουν ποικίλου βαθμού έλλειμμα στην ανάπτυξη αυτής της ικανότητας. 

Εντέλει οτιδήποτε δεν επιφέρει άμεση ικανοποίηση/ευχαρίστηση δεν αποτελεί επαρκές ερέθισμα για να ενεργοποιήσει την προσοχή. Η εστίαση της προσοχής σε πιο ουδέτερα/αδιάφορα/αρνητικού ενδιαφέροντος ερεθίσματα είναι ιδιαίτερα δυσχερής σε άτομα με ΔΕΠΥ ασχέτως αν τα ερεθίσματα αυτά μπορεί να έχουν μεγάλη σημασία σε μακροπρόθεσμο πλάνο.

Στην πραγματικότητα όλοι οι άνθρωποι θα συγκεντρωθούν περισσότερο σε αυτά που τους αρέσουν. Δηλαδή αυτό δε συμβαίνει αποκλειστικά στα άτομα με ΔΕΠΥ, αλλά σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό σε αυτά. Ουσιαστικά αυτό έχει να κάνει με το σύστημα άμεσης ανταμοιβής του εγκεφάλου. Εφόσον λαμβάνουμε άμεση ανταμοιβή (ευχαρίστηση) κάνοντας αυτό που μας αρέσει, επιλέγουμε να το κάνουμε συχνότερα και αφοσιωνόμαστε σε αυτό.

---

Hyperfocus – Υπερβολική συγκέντρωση

Θέμα που χρήζει ιδιαίτερης διευκρίνησης είναι το δεδομένο ότι πολλά παιδιά ή ενήλικες με συμπτώματα ΔΕΠΥ μπορούν να συγκεντρωθούν και μάλιστα σε υψηλό βαθμό σε πράγματα που τους αρέσουν. Σχετικό με αυτό είναι το φαινόμενο “hyperfocus“, δηλαδή η “υπερσυγκέντρωση” σε κάτι. Θεωρείται ότι μπορεί να αποτελεί ένα είδος αντιρροπιστικού μηχανισμού στη διάσπαση της προσοχής.

Αυτό δημιουργεί συχνά σύγχυση στην αντίληψη του κόσμου περί της διαταραχής με διάφορους τρόπους. Είτε ότι εφόσον υπάρχει μια δυνατότητα συγκέντρωσης, δεν υπάρχει ΔΕΠΥ, είτε ότι το άτομο είναι καλομαθημένο ή δεν έχει θέληση για προσπάθεια και συγκεντρώνεται αποκλειστικά σε αυτά που εκείνο θέλει.

Γενικά η ΔΕΠΥ δε θεωρείται πρόβλημα θέλησης/βούλησης αλλά δυσλειτουργίας στην εκτέλεση και στο σύστημα ανταμοιβής.

---

Πώς γίνεται η διάγνωση της δεπυ;

Η διάγνωση γίνεται μέσω κλινικής εξέτασης από ψυχίατρο, ενώ επικουρικά μπορούν να χρησιμοποιηθούν ειδικά γραπτά τεστ ερωτήσεων. Δεν υπάρχουν βιολογικοί δείκτες ή άλλες εξετάσεις διαγνωστικές της ΔΕΠΥ μέχρι στιγμής.

Για να τεθεί διάγνωση, οι εκδηλώσεις απροσεξίας ή/και υπερκινητικότητας-παρορμητικότητας πρέπει να είναι εμφανείς σε πολλαπλές καταστάσεις ή περιβάλλοντα (π.χ. σπίτι, σχολείο, εργασία, με φίλους ή συγγενείς).

Σημαντικό είναι να σημειώσουμε ότι η ΔΕΠΥ δεν είναι μια κατάσταση “ή την έχεις ή δεν την έχεις”. Φαίνεται δηλαδή ότι υπάρχει διακύμανση στην ένταση των συμπτωμάτων από άτομο σε άτομο. Υπάρχουν άνθρωποι που βιώνουν τα συμπτώματα σε έντονο βαθμό. Υπάρχουν όμως και άνθρωποι για τους οποίους διάσπαση και υπερκινητικότητα είναι διαχειρίσιμα.

Η πιστοποίηση της διάγνωσης για ενήλικες είναι δυνατή από ιδιώτη ψυχίατρο. Η διάγνωση έχει την ίδια ισχύ με τη διάγνωση από δημόσιο φορέα (Αιγινήτειο, αλλά υπάρχει τεράστια αναμονή). Η σχετική γνωμάτευση μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε πανεπιστήμια και ιδιωτικές σχολές. Το πόσο διαφορά θα κάνει στις διαδικασίες που αφορούν την εκπαιδευτική αξιολόγηση του φοιτητή εξαρτάται από την πολιτική του κάθε φορέα.

Διαταραχές που δύναται να συνυπάρχουν

Κανένα χαρακτηριστικό της διαταραχής δεν είναι τόσο μοναδικό ώστε να μην μπορεί να βρεθεί σε διάφορους βαθμούς στα περισσότερα άτομα χωρίς ΔΕΠΥ.

Για παράδειγμα κάτω από υψηλό στρες, η δυνατότητα συγκέντρωσης του ατόμου μπορεί να περιοριστεί.

Τα προβλήματα προσοχής, συγκέντρωσης και υπερκινητικότητας είναι χαρακτηριστικά που περιστασιακά ή πιο συχνά μπορούν να εντοπιστούν σε άτομα με άλλες διαγνωσμένες διαταραχές.

Η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής έχει κοινά γνωρίσματα με διαταραχές όπως π.χ. η διπολική διαταραχή και η οριακή διαταραχή προσωπικότητας.

Ο ειδικός ψυχίατρος θα ελέγξει κατά πόσο :

• οφείλονται στη ΔΕΠΥ ή
• αποτελούν συμπτώματα άλλης διαταραχής ή
• οφείλονται σε συνοσηρότητα

Τα παραπάνω είναι και λόγοι που τροφοδοτούν αμφισβήτηση για τη συγκεκριμένη διάγνωση. Πολλή γόνιμη συζήτηση με σημαντικές προεκτάσεις για το μέλλον γίνεται σχετικά με :

• το κατά πόσο πρέπει να αντιμετωπίζεται ως διαταραχή
• μήπως πρόκειται για τύπο προσωπικότητας
• για το πόσο θέματα κουλτούρας π.χ. εργασιακής αντιμετωπίζουν ως πρόβλημα τη διαφορετικότητα των ανθρώπων με ΔΕΠΥ, ενώ ταυτόχρονα υποτιμούνται άλλες θετικές τους πλευρές

Πάντως, στον ενήλικο πληθυσμό η εικόνα μπορεί να μην είναι εμφανής και να ξεφύγει της διάγνωσης λόγω της συνύπαρξης σε υψηλά ποσοστά με αγχώδη διαταραχή, διαταραχές διάθεσης και χρήσης ουσιών. Στην ουσία είναι συχνότερες οι εικόνες συννοσηρότητας παρά αποκλειστικά μια αμιγής εικόνα διάσπασης προσοχής. Για παράδειγμα δεπυ και άγχος διατηρούν στενές σχέσεις μεταξύ τους.

Πρέπει να σημειωθεί ότι στην αμιγή ΔΕΠΥ δεν υπάρχει νοητική υστέρηση.

Άτομα με ΔΕΠΥ μπορεί ταυτόχρονα να βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού (π.χ. αυτισμός υψηλής λειτουργικότητας, πρώην Asperger).

Επίσης συμπτώματα διάσπασης προσοχής και υπερκινητικότητας εμφανίζονται δευτερογενώς στο πλαίσιο υπότυπων της διαταραχής αυτιστικού φάσματος (ΔΑΦ) και άλλων νευροαναπτυξιακών διαταραχών.

Για να είμαστε σαφείς: χωρίς διάγνωση και αντιμετώπιση, η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής & υπερκινητικότητας μπορεί να επηρεάσει την αποδοτικότητα, να επιφέρει συνέπειες στη ζωή του ατόμου, ακόμα και να συμβάλλει στην εγκατάσταση άλλων διαταραχών όπως η κατάθλιψη & οι εξαρτήσεις που να επιδεινώσουν ακόμη πιο πολύ τα πράγματα.

---

Ο μη νευροτυπικός εγκέφαλος

Εδώ θα αναφερθούν ορισμένα στοιχεία από την ως τώρα επιστημονική έρευνα που εντοπίζουν διαφορές σε λειτουργίες του μη νευροτυπικού εγκεφάλου ανθρώπων με ΔΕΠΥ.

• Μια μεγάλη διαχρονική μελέτη διαπίστωσε ότι για τις περισσότερες περιοχές του φλοιού, τα παιδιά με διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας φτάνουν στο μέγιστο φλοιικό πάχος αρκετά χρόνια αργότερα από τα παιδιά τυπικής ανάπτυξης, γεγονός που ενισχύει την παρουσία αναπτυξιακής καθυστέρησης.
• Το δίκτυο προεπιλεγμένης/βασικής λειτουργίας (Default Mode Network) φαίνεται να είναι υπερενεργό. Πρόκειται για δίκτυο εγκεφαλικών δομών (κατώτερος βρεγματικος φλοιός, μέσος προμετωπιαίος φλοιός, οπίσθιος φλοιός προσαγωγίου) που είναι ενεργές σε “κατάσταση ηρεμίας”, όταν δεν κάνουμε μια συγκεκριμένη εργασία ή όταν μπαίνουμε σε διαδικασίες ρουτίνας χωρίς να εστιάζουμε ενεργά σε εξωτερικά ερεθίσματα. Το δίκτυο αυτό είτε δεν απενεργοποιείται επαρκώς κατά τα ενεργά tasks, είτε ενεργοποιείται περισσότερο παρεμβαίνοντας σε αυτά (Cortese et al, 2012). Η υπόθεση είναι ότι η ασυνέπεια που χαρακτηρίζει πολλά άτομα με ΔΕΠΥ προκύπτει από ελαττωματική αλληλεπίδραση μεταξύ του προεπιλεγμένου δικτύου και των θετικών για την εργασία κυκλωμάτων.
• Υποενεργοποίηση του μετωποβρεγματικού δικτύου (περιλαμβάνει τον πλάγιο μετωπιαίο πόλο, το ραχιαίο πρόσθιο φλοιό του προσαγωγίου, τον ραχιαίο πλάγιο πρόσθιο προμετωπιαίο φλοιό, την πλάγια παρεγκεφαλίδα, την πρόσθια νήσο και τον κατώτερο βρεγματικό λοβό) παρατηρείται σε παιδιά, αλλά κυρίως στη ΔΕΠΥ ενηλίκων. Εμπλέκεται στην εκτελεστική δυσλειτουργία, ιεράρχηση, λήψη αποφάσεων, αίσθηση χρόνου.
• Το ραχιαίο δίκτυο προσοχής υποστηρίζει την επιλογή αισθητηριακών ερεθισμάτων με βάση εσωτερικούς στόχους ή προσωπικές προσδοκίες, ενώ το κοιλιακό δίκτυο προσοχής υποστηρίζει τον αναπροσανατολισμό της προσοχής σε εμφανή και συναφή με τη συμπεριφορά εξωτερικά ερεθίσματα. Το κοιλιακό δίκτυο μπορεί να είναι λιγότερο ενεργό στη ΔΕΠΥ ή ενίοτε υπερενεργό, υπεύθυνο για την περισπασιμότητα της προσοχής.
• Έλλειμμα στην προοπτική μνήμη δηλαδή τη μνήμη που αφορά το να θυμόμαστε τι έχουμε να κάνουμε στο άμεσο μέλλον.
• Υποενεργοποίηση στο σωματοκινητικό δίκτυο παρατηρείται σε ένα ποσοστό παιδών, αφορώντας τον υπερκινητικό τύπο της διαταραχής.
• Υπερενεργοποίηση σε οπτικά κυκλώματα ως αντισταθμιστικός μηχανισμός.

Θα πρέπει να σημειώσουμε εδώ ότι τα παραπάνω αναφέρονται ενδεικτικά και όπως πάντα ότι χρειάζεται πολύ περισσότερη έρευνα σε πολλαπλά πεδία για να αποκτήσουμε μεγαλύτερη κατανόηση της διαταραχής. Υπάρχουν πολλά ενδιαφέροντα ερωτήματα που μένει να απαντηθούν και αφορούν :

• Αν η διαταραχή αφορά δυσλειτουργία από πάνω προς τα κάτω (top-down, λανθασμένες οδηγίες από φλοιώδεις δομές) ή από κάτω προς τα πάνω (down-top, λανθασμένη αντίδραση και ανατροφοδότηση από υποφλοιώδεις συναισθηματικές δομές). Στη δεύτερη περίπτωση φαίνεται να εμπλέκονται προβλήματα με τη συναισθηματική απορρύθμιση. Ο συνδυασμός των δύο φαίνεται ο πιθανότερος.
• Τις διαφορές της ενήλικης με την παιδική ΔΕΠΥ και γιατί ορισμένα συμπτώματα υποχωρούν κατά την ενηλικίωση (πιθανώς σχετίζεται με τη σταδιακή ωρίμανση του προμετωπιαίου φλοιού), αλλά και γιατί άλλα όπως το φαινόμενο της εκτελεστικής δυσλειτουργίας εμφανίζεται σοβαρά επιδεινωμένο σε αρκετούς ενήλικες.
• Την ενδιαφέρουσα πιθανότητα ότι κάποιο παθολογικές αλλαγές μπορεί να μην είναι μόνο νευροαναπτυξιακής προέλευσης αλλά να συμβάλλει η πορεία της διαταραχής στο χρόνο, με βάση την αλληλεπίδραση του ατόμου με το περιβάλλον του.

---

Μύθοι για τη ΔΕΠΥ

Τα συμπτώματα της ΔΕΠΥ αλλά και τα αίτια της γίνονται συχνά αντικείμενο παρερμηνείας. Άλλωστε υπάρχουν ορισμένοι που εσφαλμένα την αμφισβητούν και γενικά ως διαταραχή. Ο όγκος και η εγκυρότητα των επιστημονικών άρθρων για τη διαταραχή ελλειμματικής προσοχής δεν αφήνουν περιθώρια αμφιβολίας.

Γενικά ισχύει ότι ο εγκέφαλος των ανθρώπων με δεπυ έχει κάποιες διαφορές από νευροβιολογικής άποψης. Κάποιοι μύθοι που αφορούν την όλο και συχνότερα αναγνωριζόμενη αυτή κατάσταση είναι :

• Δεν είναι αποτέλεσμα ανεπαρκούς/κακής γονεϊκής μέριμνας, όμως μπορεί να επηρεαστεί θετικά ή αρνητικά.
• Δεν είναι τεμπελιά όπως το σχετικό στίγμα υποδηλώνει.
• Η διάσπαση προσοχής στη ΔΕΠΥ δεν αποτελεί εσκεμμένη συμπεριφορά.
• Δεν αφορά έλλειμμα κατανόησης ή νοημοσύνης, αν και μπορεί να φαίνεται έτσι στο μη εξοικειωμένο παρατηρητή.
• Τα συμπτώματα δεν έχουν σκαμπανεβάσματα, αλλά είναι σχετικά σταθερά.
• Τα συμπτώματα δεν επηρεάζουν οπωσδήποτε όλους τους τομείς της ζωής του ατόμου.
• Η βαρύτητα των συμπτωμάτων δεν είναι σε όλους ίδια, αλλά κυμαίνεται από ήπια, μέτρια ως σοβαρή.
• Κατά την εξέλιξη της διαταραχής ελλειμματικής προσοχής και κυρίως στην ενήλικη ζωή, η υπερκινητικότητα μπορεί να μειωθεί.
• Η λειτουργικότητα στη διαταραχή ελλειμματικής προσοχή & υπερκινητικότητας δύναται σε κάποιους να είναι στα φυσιολογικά επίπεδα. Όχι μόνο αυτό, αλλά είναι πιθανό άνθρωποι με διάσπαση προσοχής να είναι πολύ χαρισματικοί και ιδιαίτερα επιτυχημένοι στον τομέα τους.
• Δεν είναι εφικτό να πιέσουμε άτομο με συμπτώματα διαταραχής ελλειμματικής προσοχής & υπερκινητικότητας να συγκεντρωθεί με παρόμοιο τρόπο που δε γίνεται να πιέσουμε άτομο να σηκώσει παραπάνω βάρος από όσο αντέχουν οι μυς του. Βέβαια σε ορισμένες περιπτώσεις το άτομο υιοθετεί σταδιακά μηχανισμούς αντιρρόπισης των συμπτωμάτων καθώς μεγαλώνει.
• Η ΔΕΠΥ δεν προκαλείται από υπερβολική κατανάλωση ζάχαρης, αναψυκτικών, υπερβολική ενασχόληση με βιντεοπαιχνίδια, social media, τηλεόραση, ωστόσο αυτοί οι παράγοντες μπορεί να επιδεινώνουν τα συμπτώματα.

---

Αντιμετώπιση & θεραπεία της ΔΕΠΥ

Η ΔΕΠΥ χρειάζεται αντιμετώπιση όταν προκαλεί αισθητή δυσφορία και δυσλειτουργία στη ζωή του ατόμου.

Το βέλτιστο θεραπευτικό αποτέλεσμα περνάει μέσα από τους εξής πυλώνες :

• Φαρμακευτική αγωγή : η βασική θεραπευτική προσέγγιση για τη ΔΕΠΥ
• Αντιμετώπιση συννοσηρών διαταραχών
• Ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις:
  • Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT)
  • Ψυχοεκπαίδευση
  • Συμβουλευτική (Δομημένες παρεμβάσεις οργάνωσης χρόνου/στόχων)
• Άσκηση : συχνά σημαντική για τη διαχείριση των συμπτωμάτων
• Υγιεινή ύπνου : συμβάλλει στη βελτίωση της συγκέντρωσης και της λειτουργικότητας

Φάρμακα για δεπυ

Η αντιμετώπιση της ΔΕΠΥ με φάρμακα έχει στις περισσότερες περιπτώσεις πολύ καλά αποτελέσματα. Τα φάρμακα δρουν πρωτίστως στη διάσπαση προσοχής & τη συγκέντρωση.

Επιπλέον δύναται να έχουν κάποια δράση και σε συνοδά συμπτώματα όπως η υπερκινητικότητα της σκέψης, η συναισθηματική απορρύθμιση και η εκτελεστική λειτουργία.

🔸Η φαρμακευτική αγωγή περιλαμβάνει τη μεθυλφαινιδάτη, ουσία που ανήκει στα διεγερτικά φάρμακα του ΚΝΣ. Η δράση της εκδηλώνεται μέσω αναστολής της αντλίας επαναπρόσληψης των βιογενών μονοαμινών ντοπαμίνη & νοραδρεναλίνη αυξάνοντας τη συγκέντρωσή τους στη συναπτική σχισμή μεταξύ των νευρώνων. Κυκλοφορεί σε δύο μορφές στην Ελλάδα

• άμεσης αποδέσμευσης & μικρότερης διάρκειας δράσης (Ritalin) και
• παρατεταμένης αποδέσμευσης & μεγαλύτερης διάρκειας δράσης (Concerta)

Εξαιτίας της σημαντικής ντοπαμινεργικής και νοραδρενεργικής εννεύρωσης του προμετωπιαίου φλοιού (περιοχή του εγκεφάλου κατεξοχήν ρυθμιστική της προσοχής, της κινητικής δραστηριότητας και της παρορμητικότητας, αλλά και άλλων όπως της λήψης αποφάσεων και επίλυσης προβλημάτων), η επίδραση αυτή της μεθυλφαινιδάτης έχει θεραπευτικό αποτέλεσμα.

🔸Με παρόμοιο τρόπο, αλλά με τη διαφορά ότι επιδρά μόνο στη νοραδρενεργική νευροδιαβίβαση, δρα η ατομοξετίνη (strattera), φάρμακο με επίσημη ένδειξη για τη διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (στην Ελλάδα υπήρχε, αλλά σταμάτησε να έρχεται).

🔸Άλλα φάρμακα που μπορεί να χρησιμοποιηθούν ως 2^ης επιλογής θεραπεία είναι η μοδαφινίλη (modiodal/aspendos) και διεγερτικά αντικαταθλιπτικά όπως η βουπροπιόνη (wellbutrin) & η βενλαφαξίνη (effexor).

Τα φάρμακα πρέπει να χορηγούνται υπό την επίβλεψη ψυχιάτρου, κυρίως για τη ρύθμιση της αγωγής. Επίσης υπάρχει μικρός, αλλά υπαρκτός κίνδυνος εθισμού στη μεθυλφαινιδάτη (σε περίπτωση αλόγιστης χρήσης). Χρειάζεται έλεγχος πιθανών ανεπιθύμητων ενεργειών και αλληλεπιδράσεων με άλλους φαρμακευτικούς παράγοντες. Χρειάζεται αντιμετώπιση των συννοσηρών καταστάσεων αναλόγως το ποια κλινική εικόνα προεξάρχει.

Για παράδειγμα σε περίπτωση κατάχρησης αλκοόλ θα πρέπει αρχικά να γίνει η θεραπεία αποτοξίνωσης και σε δεύτερο χρόνο η φάση της θεραπευτικής αντιμετώπισης της διάσπασης.

Ενημερωθείτε περαιτέρω για τα Διεγερτικά του ΚΝΣ, φάρμακα που χρησιμοποιούνται στη θεραπεία της ΔΕΠΥ

Άσκηση & ΔΕΠΥ

Τα οφέλη της συχνής σωματικής άσκησης είναι πασίγνωστα για μια μεγάλη γκάμα διαταραχών ψυχικών και μη. Μελέτες δείχνουν ότι η σωματική άσκηση επιφέρει θετική επίδραση στη βελτίωση της προσοχής μέσω της έκλυσης ενδορφινών και της έμμεσης ενίσχυσης των επιπέδων ντοπαμίνης και νοραδρεναλίνης. Επιπλέον οι ασκήσεις συμβάλλουν στη μείωση της έντασης και της τάσης για υπερκινητικότητα. Η άσκηση συνίσταται ως συμπληρωματική προσέγγιση στη μείωση των συμπτωμάτων της διαταραχής ελλειμματικής προσοχής αν και για μικρό ποσοστό έχει επαρκή αποτελέσματα και ως κύρια αντιμετώπιση.

---

Η διαδικτυακή κοινότητα για τη ΔΕΠΥ  http://www.adhdforum.gr είναι ένας πολύ ενδιαφέρον ιστότοπος (απρόσμενα χρήσιμος για τα ελληνικά δεδομένα) για άτομα με τη διαταραχή και όχι μόνο. Στο φόρουμ συζητούνται αρκετά εξειδικευμένα ζητήματα που αφορούν τη διαταραχή (για παράδειγμα οι δυσκολίες που φέρνει η πανδημία σε άτομα με διάσπαση προσοχής), ενώ έχουν δημιουργηθεί και ομάδες αυτοβοήθειας.

---

Βιβλίο

Συνιστάται ανεπιφύλακτα ένα εξαιρετικό βιβλίο για τη ΔΕΠΥ ονόματι “Scattered Minds” από τον Gabor Maté, το οποίο προσφέρει πολυδιάστατες πτυχές και γνώσεις για την διαταραχή.

Βίντεο

👉Μια τηλεοπτική παρουσίαση της ΔΕΠΥ, με αναφορές στα χαρακτηριστικά της, πως την καταλαβαίνουμε, τη συνέχισή της από τα παιδιά στους ενήλικες, πότε χρήζει θεραπείας, ορισμένα θετικά γνωρίσματα ατόμων που την έχουν.

---

👉Ένα ενδιαφέρον βίντεο ενίσχυσης της ενημερότητας του κοινού για τη ΔΕΠΥ

---

Η αναγνώριση της ΔΕΠΥ σε ανθρώπους, ενήλικες, εφήβους ή παιδιά θα πρέπει να είναι ένας τρόπος καλύτερης κατανόησης και υποστήριξης τους, όχι μια κρίση ότι υπάρχει κάτι ανεπανόρθωτα λάθος ή μια ταμπέλα που χαρακτηρίζει ολόκληρη την ύπαρξή τους.

---

Συχνές ερωτήσεις για τη ΔΕΠΥ (FAQ)

Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής