Τι είναι η οριακή διαταραχή προσωπικότητας
Σε μια βασική επισκόπηση η οριακή διαταραχή προσωπικότητας (borderline personality disorder, BPD) περιλαμβάνει χρόνιες δυσκολίες σε τέσσερις τομείς:
1) τα συναισθήματα τείνουν να είναι έντονα και να αλλάζουν γρήγορα.
2) οι σχέσεις τείνουν να είναι συγκρουόμενες και θυελλώδεις.
3) μπορεί να υπάρχουν παρορμητικές, αυτοκαταστροφικές ή αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές και
4) υπάρχει έλλειψη σαφούς και συνεκτικής αίσθησης ταυτότητας (αυτό το τελευταίο πρόβλημα μπορεί να αποτελεί το υπόβαθρο όλων των προηγούμενων).
Η οριακή (ή μεταιχμιακή) διαταραχή προσωπικότητας είναι μία από τις περίπου 10 διαφορετικές διαταραχές προσωπικότητας.
Διαταραχή Προσωπικότητας
Ως προσωπικότητα ορίζεται το σταθερό εκείνο πρότυπο εσωτερικών βιωμάτων, το οποίο καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο το άτομο αντιλαμβάνεται, σκέφτεται και συμπεριφέρεται προς τους άλλους και σχετίζεται με τον εαυτό του.
Η διαταραχή της προσωπικότητας μπορεί να ακούγεται αρνητικός και επικριτικός ως όρος, γι’ αυτό είναι σημαντικό να υπάρχει μια σωστή κατανόηση της έννοιας αυτής. Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν ένα μείγμα από διάφορα στοιχεία προσωπικότητας. Όταν σε ένα άτομο αναγνωρίζονται μακροχρόνια συγκεκριμένα μόνιμα και δύσκαμπτα χαρακτηριστικά, τα οποία προκαλούν ένα ορισμένο επίπεδο δυσφορίας στη συναισθηματική και διαπροσωπική ζωή του και προβλήματα στη συμπεριφορά του, τότε πληρούνται τα κριτήρια για μια διαταραχή της προσωπικότητας. Οι διαταραχές προσωπικότητας είναι μακροχρόνιοι και ανθεκτικοί τύποι προσωπικότητας που στον πυρήνα τους καθορίζονται από δυσκολίες στην υποκειμενική, εσωτερική αίσθηση ταυτότητας του ατόμου και από χρόνιες δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις του.
Χαρακτηριστικά στοιχεία-συμπτώματα οριακής προσωπικότητας :
1. Aπεγνωσμένες προσπάθειες του ατόμου να αποφύγει πραγματική ή φανταστική εγκατάλειψη
2. Εναλλαγές μεταξύ της ακραίας εξιδανίκευσης και υποτίμησης των άλλων ανθρώπων
3. Διαταραχή της ταυτότητας: έντονα και επίμονα ασταθής εικόνα του εαυτού ή της αίσθησης του εαυτού
4. Παρορμητικότητα σε τουλάχιστον δύο τομείς που είναι δυνητικά αυτοκαταστροφικοί (π.χ. ξόδεμα χρημάτων, σεξ, κατάχρηση ουσιών, απρόσεκτη οδήγηση, επεισόδια υπερφαγίας)
5. Τάση για αυτοκαταστροφικότητα, είτε με την εν γένει συνειδητή ή ασυνείδητη συμπεριφορά, είτε με απόπειρες αυτοκτονίας & αυτοτραυματισμούς
6. Συναισθηματική αστάθεια οφειλόμενη σε έντονη αντιδραστικότητα της διάθεσης (π.χ. έντονη επεισοδιακή δυσφορία, ευερεθιστότητα ή άγχος)
7. Χρόνιο αίσθημα κενού
8. Απρόσφορος, έντονος θυμός ή δυσκολία ελέγχου του θυμού (π.χ. συχνά ξεσπάσματα θυμού, συνεχής θυμός, εντάσεις και καβγάδες)
9. Παροδικός, σχετιζόμενος με στρες παρανοειδής ιδεασμός ή σοβαρά αποσυνδετικά συμπτώματα
Δεν αντιμετωπίζει κάθε άτομο με οριακή διαταραχή προσωπικότητας όλα τα παραπάνω συμπτώματα, ενώ σημαντικές διαφορές υπάρχουν στην ένταση και στην συχνότητα εμφάνισης των συμπτωμάτων. Συχνά στη διάγνωση της οριακής διαταραχής προσωπικότητας συμβάλλει ένα ειδικό τεστ με πολλές ερωτήσεις, το MMPI. Για την πραγματοποίηση αυτού του τεστ, επικοινωνήστε στο Smart CNS Center.
Τα συμπτώματα μπορεί να πυροδοτούνται από φαινομενικά καθημερινά γεγονότα. Για παράδειγμα, άτομα με οριακή διαταραχή προσωπικότητας μπορεί να θυμώσουν και να φορτιστούν πολύ συναισθηματικά λόγω μικρών αποχωρισμών, όπως ένα επαγγελματικό ταξίδι κάποιου κοντινού τους ατόμου.
Υπάρχουν διαφορετικοί υπότυποι οριακών ασθενών, καθένας με διαφορετικά σύνολα πρωτογενών ή πιο προβληματικών χαρακτηριστικών. Κάποιοι μπορεί να είναι πιο παρορμητικοί και υπερβολικά θυμωμένοι, ενώ άλλοι μπορεί να έχουν πιο λεπτές “κάτω από το ραντάρ” μεταβολές, να χαρακτηρίζονται πιο έντονα από την αίσθηση του κενού, τους φόβους της εγκατάλειψης ή τα αυτοκτονικά συναισθήματα, μια πιο αθόρυβη εξιδανίκευση ή αίσθηση υποτίμησης και απαξίωση για τους άλλους.
Το άγχος μπορεί να είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί, επειδή οι ασθενείς μπορεί να επισημάνουν τις εσωτερικές τους εμπειρίες με τη λέξη άγχος, ακόμη και όταν δεν βασίζονται πραγματικά στον φόβο. Επομένως, το “άγχος” μπορεί να χρειαστεί να επανασημανθεί με ακρίβεια, με βάση τη συγκεκριμένη εσωτερική εμπειρία του ασθενούς.
Ασθενείς με οριακή διαταραχή προσωπικότητας συχνά φοβούνται να είναι μόνοι τους ή αντίθετα να δεσμεύονται σε σχέσεις. Όταν αισθάνονται κοντά σε ένα άλλο άτομο, πανικοβάλλονται επειδή φοβούνται την καταπίεση και τον απόλυτο έλεγχο, ενώ όταν είναι μόνοι, νιώθουν τραυματικά εγκαταλειμμένοι. Αυτή είναι μια κεντρική σύγκρουση της συναισθηματικής τους εμπειρίας.
Ένα από τα πιο εντυπωσιακά χαρακτηριστικά των ατόμων με οριακή οργάνωση προσωπικότητας είναι η χρήση πρωτόγονων μηχανισμών άμυνας. Βασίζονται ως επί το πλείστον σε αρχαϊκές και παγκόσμιες λειτουργίες όπως η σχάση, η άρνηση, η προβλητική ταύτιση. Επιπλέον δυσλειτουργικοί τρόποι σκέψης όπως η διπολική σκέψη και η συναισθηματική λογική υπάρχουν σε μεγάλο βαθμό συνήθως.
Ψυχικό τραύμα λόγω κακοποίησης όλων των τύπων π.χ. σεξουαλική, σωματική βία, συναισθηματική παραμέληση κ.α. είναι πολύ συχνό στοιχείο στο ιστορικό των οριακών.
Επιδημιολογία οριακής διαταραχής
Οι διαταραχές της προσωπικότητας δεν εμφανίζονται ξαφνικά στην ενηλικίωση. Στην πραγματικότητα, τα προδρομικά σημάδια και οι διαδικασίες που προσδίδουν ευπάθεια σε μεταγενέστερη παθολογία προσωπικότητας υπάρχουν ήδη σε νεαρή ηλικία, συχνά στην εφηβεία. Στους εφήβους, τα επιδημιολογικά δεδομένα ανέφεραν επιπολασμό σημείου περίπου 0,9%, αλλά οι μελέτες σε αυτήν την ηλικιακή ομάδα εξακολουθούν να είναι σπάνιες. Τα αθροιστικά ποσοστά επιπολασμού της οριακής διαταραχής προσωπικότητας στους νέους είναι αντίστοιχα 1,4% και 3,2% στα 16 έτη και στα 22 έτη.
Αντιμετώπιση οριακής διαταραχής προσωπικότητας
Η οριακή διαταραχή προσωπικότητας εγείρει πολλές δυσκολίες στη θεραπεία. Τα ζητήματα ορίων και οι συχνές αυτοκτονικές απειλές παρουσιάζουν θεραπευτικές προκλήσεις ειδικά για τη θεραπεία ασθενών με οριακή διαταραχή προσωπικότητας. Για αυτό το λόγο είναι σημαντικό τα άτομα να λαμβάνουν εξατομικευμένη θεραπεία από έναν κατάλληλα εκπαιδευμένο θεραπευτή.
Το να ζεις με μια συνεχή συναισθηματική σύγκρουση που δεν ανταποκρίνεται άμεσα σε θεραπευτικές προσπάθειες, είναι εξαντλητικό για τους οριακούς ασθενείς, το σύντροφό τους, τους φίλους τους, τις οικογένειές τους και τους θεραπευτές τους. Είναι αναμενόμενο να υπάρχουν εντάσεις στην οικογένεια καθώς δεν υπάρχει εύκολος τρόπος διαχείρισης των έντονων συναισθηματικών και διαπροσωπικών συγκρούσεων. Είναι σημαντικό τα κοντινά άτομα του ατόμου που πάσχει από οριακή διαταραχή προσωπικότητας να λαμβάνουν και οι ίδιοι υποστήριξη, καθώς η κατάσταση αυτή μπορεί να είναι αρκετά στρεσσογόνος κι επιβαρυντική και για τους ίδιους, αλλά και να φέρονται με τρόπο μη βοηθητικό προς τον ασθενή, ενισχύοντας τα δυσλειτουργικά του σχήματα.
Διαβάστε ένα πολύ ενδιαφέρον συμβουλευτικό υλικό για συγγενείς ανθρώπων με οριακή διαταραχή.
Η ψυχοθεραπεία αποτελεί τη θεραπεία εκλογής για την εν λόγω διαταραχή, είτε ατομική, είτε και ομαδική, όπου ο θεραπευόμενος αλληλεπιδρά με άλλα άτομα και μαθαίνει να σχετίζεται αρμονικά μαζί τους. Μεταξύ των ατομικών προσεγγίσεων που επιλέγονται είναι η διαλεκτική συμπεριφορική Θεραπεία, η θεραπεία σχημάτων, ψυχοδυναμικές/ψυχαναλυτικές σχεσιακές προσεγγίσεις και η εστιασμένη στη μεταβίβαση ψυχοθεραπεία.
Η οριακή διαταραχή προσωπικότητας έχει σημαντική συννοσηρότητα με σχεδόν όλες τις διαταραχές του άξονα Ι κατά DSM V. Μια μελέτη του 2008 διαπίστωσε ότι σε κάποιο σημείο της ζωής τους, το 75% των ατόμων με BPD πληρούν τα κριτήρια για διαταραχές της διάθεσης, ιδιαίτερα τη μείζονα κατάθλιψη και τη διπολική διαταραχή τύπου Ι, και σχεδόν το 75% πληρούν τα κριτήρια για μια διαταραχή άγχους. Σχεδόν το 73% πληρεί τα κριτήρια για διαταραχή χρήσης ουσιών και περίπου 40% για PTSD. Να σημειωθεί ότι διπολική διαταραχή, ΔΕΠΥ και οριακή προσωπικότητα έχουν συχνή αλληλοεπικάλυψη.
Κανένα φάρμακο δεν έχει εγκριθεί από την FDA για τη θεραπεία της οριακής διαταραχής προσωπικότητας. Φάρμακα όπως SSRI, σταθεροποιητές της διάθεσης και αντιψυχωσικά πρέπει να χρησιμοποιηθούν όταν τα αντίστοιχα συμπτώματα είναι έντονα και έχουν δείξει σχετική αποτελεσματικότητα σε δοκιμές που στοχεύουν στον έλεγχο συμπτωμάτων όπως συναισθηματική αστάθεια, άγχος, διαταραχή του ύπνου, κατάθλιψη ή ψυχωτικά συμπτώματα.
Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος ψυχοθεραπευτής