Τι είναι η διαγνωστική επισκίαση
Διαγνωστική επισκίαση (diagnostic overshadowing) είναι η τάση των επαγγελματιών υγείας να αποδίδουν τα σωματικά συμπτώματα ενός ατόμου σε ψυχική διαταραχή ή ψυχοσωματική πάθηση παραβλέποντας πιθανές νέες ή συνυπάρχουσες “οργανικές” παθήσεις. Το φαινόμενο αυτό έχει τεκμηριωθεί σε διάφορους πληθυσμούς, συμπεριλαμβανομένων των ατόμων με ψυχικές ασθένειες, νοητικές αναπηρίες και χρόνιες ιατρικές παθήσεις.
Συνέπειες της διαγνωστικής επισκίασης
- Καθυστερημένες ή λάθος διαγνώσεις : Ειδικά σε άτομα με ψυχικές ασθένειες ή νευροαναπτυξιακές διαταραχές.
- Μειωμένη αναζήτηση βοήθειας : Οι ασθενείς μπορεί να αποφεύγουν να αναζητήσουν φροντίδα λόγω του φόβου ότι δεν θα τους πάρουν στα σοβαρά, επιδεινώνοντας περαιτέρω τις ανισότητες στην υγεία.
- Ακατάλληλη ή ανεπαρκής θεραπεία : Οι ασθενείς ενδέχεται να λάβουν θεραπεία για λάθος πάθηση ή να μην λάβουν καμία θεραπεία για το νέο πρόβλημα. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε επιδείνωση της ιατρικής κατάστασης, προκαλώντας περιττό πόνο.
- Επιδείνωση των υφιστάμενων καταστάσεων: Η αποτυχία αντιμετώπισης ενός νέου, υποκείμενου σωματικού προβλήματος μπορεί να επιδεινώσει την ψυχική κατάσταση ενός ατόμου, καθώς το νέο πρόβλημα προκαλεί επιπλέον άγχος και σωματική επιβάρυνση.
Παραδείγματα : Στον συστηματικό ερυθηματώδη λύκο (ΣΕΛ), τα συμπτώματα συχνά αποδίδονται λανθασμένα σε αγχώδη ή ψυχοσωματικά αίτια, καθυστερώντας τη σωστή διάγνωση. Στον αυτισμό, οι κινητικές εκδηλώσεις/συμπτώματα μπορεί να απορριφθούν ως θέματα συμπεριφοράς.
Διαγνωστική επισκίαση : ένα κλινικό παράδειγμα
Η Ιστορία της Άννας : H Άννα, μια 50χρονη γυναίκα από τη Ρώμη, με κύριο παράπονο την έντονη δυσκολία στην κατάποση (δυσφαγία) που της προκαλούσε έντονη δυσφορία και στρες, είχε πάρει τη διάγνωση της κατάθλιψης και το σύμπτωμα της δυσφαγίας θεωρήθηκε ψυχοσωματικό.
Η πραγματικότητα, ωστόσο, αποκαλύφθηκε πρόσφατα στο νοσοκομείο Sant’Andrea, όταν ένας νέος γαστρεντερολόγος αποφάσισε να κοιτάξει πέρα από την προφανή ψυχιατρική διάγνωση. Οι βιοψίες έδειξαν ηωσινοφιλική οισοφαγίτιδα, μια χρόνια φλεγμονώδη νόσο, που προκαλείται κυρίως από μια παθολογική διήθηση ηωσινοφίλων κυττάρων στο βλεννογόνο του οισοφάγου. Η διαταραχή αυτή θεωρείτο μέχρι πρότινως σπάνια, αλλά νέα δεδομένα δείχνουν ότι τελικά είναι συχνότερη από όσο νομίζαμε.
Η Άννα δεν φανταζόταν τα συμπτώματα. Το σώμα της αντιδρούσε, απλώς κανείς δεν είχε ψάξει περισσότερο.
Που βρίσκεται η αλήθεια
Η παγίδα της «εύκολης» ψυχιατρικής διάγνωσης : Η περίπτωση της Άννας αναδεικνύει ένα συχνό φαινόμενο στην κλινική πράξη. Όταν τα σωματικά συμπτώματα επιμένουν χωρίς προφανή εργαστηριακά ευρήματα στις συνήθεις εξετάσεις, η διάγνωση της «ψυχοσωματικής διαταραχής» ή της «σωματοποίησης του άγχους» δίνεται συχνά ως διάγνωση αποκλεισμού.
Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ιατρική αμέλεια. Ούτε σημαίνει ότι δεν υπάρχουν οι ψυχοσωματικές νόσοι. Σημαίνει συχνά ότι η επιστήμη βρίσκεται αντιμέτωπη με σπάνιες ή άτυπες εκδηλώσεις ασθενειών που δεν εξηγούνται ή μοιάζουν με συμπτώματα ψυχικών παθήσεων. Στην προκειμένη περίπτωση, η δυσφαγία (δυσκολία κατάποσης) μπορεί να εμφανιστεί ως σύμπτωμα άγχους, αλλά είναι και κλασικό σύμπτωμα οισοφαγίτιδας.
Επί άγχους, ο ασθενής νιώθει συχνά ή συνέχεια έναν «κόμπο» στο λαιμό και αρχίζει να φοβάται να καταπιεί (φοβία κατάποσης) χωρίς να εντοπίζεται οργανικό εμπόδιο.
Η αμφίδρομη σχέση & το στρες της νόσου : Εδώ όμως πρέπει να σταθούμε σε μια σημαντική παρατήρηση: Το ένα δεν αποκλείει το άλλο. Ακόμα και αν η αιτία είναι καθαρά οργανική (όπως η φλεγμονή), η χρόνια ταλαιπωρία, ο πόνος, η αβεβαιότητα και η αίσθηση ότι «κανείς δεν με πιστεύει» μπορούν εύκολα να οδηγήσουν σε δευτερογενή κατάθλιψη ή αγχώδη διαταραχή. Η Άννα μπορεί όντως να είχε συμπτώματα κατάθλιψης, αλλά αυτά ήταν το αποτέλεσμα και όχι η αιτία της πάθησής της.
Η πρόκληση της αβεβαιότητας
Το πιο σημαντικό μάθημα από αυτή την ιστορία αφορά τη δυσκολία διαχείρισης της ιατρικής αβεβαιότητας για αρκετούς ασθενείς. Πολλοί έχουν ανάγκη να ακούσουν μια διάγνωση, καθώς αυτό τους είναι πιο διαχειρίσιμο, από μια παρατεινόμενη αβεβαιότητα λόγω χρονοβόρας και μη σίγουρης διάγνωσης. Αν και ο όρος «ιατρικά ανεξήγητο» είναι επιστημονικά ουδέτερος, μπορεί να πυροδοτήσει αρνητικούς συνειρμούς για τους ασθενείς. Έτσι, ενώ η επικοινωνία της ιατρικής αβεβαιότητας αποτελεί σημαντική πρόκληση, μπορεί να οδηγήσει σε διαγνωστική επισκίαση.
Συχνά, επίμονα σωματικά συμπτώματα για τα οποία δεν ανευρίσκεται αιτιολογία μπορεί να λάβουν την ταμπέλα των ψυχοσωματικών λόγω απουσίας καλύτερης εξήγησης.
- Κάποιες φορές είναι, αλλά όχι πάντα.
- Αυτό μπορεί να μην είναι απαραίτητα ιατρική παράλειψη, αλλά αδυναμία διάγνωσης λόγω της σπανιότητας μιας νόσου.
- Κάποιοι μηχανισμοί αιτιοπαθογένειας νόσου μπορεί να είναι πολύπλοκοι και να περιλαμβάνουν και ψυχογενείς παράγοντες.
Η ψυχοσωματική προέλευση κάποιων συμπτωμάτων είναι αξιόπιστη όταν βασίζεται σε σαφή ψυχολογικά ή ψυχιατρικά ευρήματα και όχι αποκλειστικά στην απουσία οργανικής νόσου.
Ενημερωθείτε έγκυρα για ψυχοσωματικά συμπτώματα και διαταραχές
Διαγνωστική επισκίαση : Κύριες αιτίες
Η διαγνωστική επισκίαση προκαλείται από ένα συνδυασμό προκαταλήψεων των επαγγελματιών υγείας, συστημικών προβλημάτων υγειονομικής περίθαλψης, εμποδίων στην επικοινωνία και στίγματος.
- Χρονική πίεση και φόρτος εργασίας : Ο υψηλός φόρτος εργασίας, οι χρονικοί περιορισμοί και τα στρεσσογόνα κλινικά περιβάλλοντα (π.χ. τμήματα επειγόντων περιστατικών) αυξάνουν την πιθανότητα διαγνωστικών παραλείψεων και σφαλμάτων.
- Ανεπαρκής ενοποίηση των υπηρεσιών ψυχικής και σωματικής υγείας : Κενά στην αξιολόγηση και την παρακολούθηση.
- Στίγμα και αρνητικές στάσεις: Οι επαγγελματίες του τομέα της υγείας ενδέχεται να έχουν στιγματιστικές πεποιθήσεις σχετικά με τα άτομα με ψυχικές ασθένειες ή διανοητικές αναπηρίες, γεγονός που οδηγεί σε εσφαλμένη απόδοση σωματικών συμπτωμάτων σε ψυχικές διαταραχές.
- Γνωστικές προκαταλήψεις και στερεότυπα : Επί ύπαρξης μιας ψυχιατρικής διάγνωσης, οι κλινικοί γιατροί ενδέχεται να παραβλέψουν ή να υποτιμήσουν ασυνείδητα νέα σωματικά συμπτώματα, αποδίδοντάς τα στην υπάρχουσα διάγνωση.
- Σύνθετες κλινικές εικόνες : Πολλαπλά άτυπα ή σύνθετα συμπτώματα που δύναται να αποτελούν συμπτώματα πολλών διαφορετικών διαταραχών, καθιστούν τη διάγνωση πιο δύσκολη ως αδύνατη.
Διαβάστε περισσότερα για την ψυχιατρική διάγνωση
Συμπέρασμα
Το βασικό είναι ότι δεν μπορούμε εύκολα να ξέρουμε με βεβαιότητα και η διαχείριση αυτής της αβεβαιότητας μπορεί από μόνη της να μην είναι εύκολη ούτε για τον θεραπευτή, ούτε για τον θεραπευόμενο.
Περιπτώσεις όπως της Άννας είναι δυστυχώς πάρα πολλές και μας υπενθυμίζουν την ανάγκη για :
- Επαγρύπνηση: Να μην επαναπαυόμαστε σε μια ψυχιατρική διάγνωση όταν τα σωματικά συμπτώματα αλλάζουν ή επιμένουν.
- Συνεργασία: Ο ψυχίατρος και οι ιατροί άλλων ειδικοτήτων πρέπει να συνομιλούν.
- Ενσυναίσθηση: Το να ακούμε τον ασθενή όταν λέει «κάτι δεν πάει καλά», ακόμη κι αν οι εξετάσεις είναι αρχικά καθαρές.
Η πρόληψη της διαγνωστικής επισκίασης απαιτεί μια πολυδιάστατη προσέγγιση τόσο ατομικά από τους επαγγελματίες υγείας με αύξηση της επίγνωσης, όσο και σε επίπεδο συστημάτων υγείας, καθώς όπως είδαμε οι παθογένειές τους συμβάλλουν σε περισσότερα διαγνωστικά λάθη.
Αυτά τα μέτρα είναι απαραίτητα για να εξασφαλιστεί ισότιμη, υψηλής ποιότητας φροντίδα για όλους τους πάσχοντες εξίσου για την ψυχική και τη σωματική τους υγεία, οι οποίες δεν παύουν να είναι άρρηκτα συδεδεμένες.
Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος
Παράδειγμα: εντονότατη ξηροστομια την οποία οι γιατροί απέδιδαν σε παρενέργειες ψυχιατρικών φαρμάκων. Τελικά πάσχω από σύνδρομο sjogren….
Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα διαγνωστικής επισκίασης. Πράγματι θέλει καλό χρονολογικό ιστορικό, θέλει χρόνο για κάθε ζήτημα που προκύπτει, θέλει χρονοβόρες, κοστοβόρες εξετάσεις και δυστυχώς, αναπόφευκτα και το λέω αυτό βάσει της ρεαλιστικής πραγματικότητας σήμερα, δεν είναι εφικτό όλα πάντα να αποδίδονται σωστά.