Διακοπή Συνομιλίας
Η διακοπή των ανθρώπων όταν μιλάνε αποτελεί ένα συχνό φαινόμενο της ανθρώπινης επικοινωνίας. Πρόκειται για μια συμπεριφορά που επηρεάζει όχι μόνο την ποιότητα της συνομιλίας, αλλά και τις διαπροσωπικές σχέσεις και την ψυχολογική κατάσταση των εμπλεκομένων. Στο άρθρο που ακολουθεί θα προσπαθήσουμε να εντρυφήσουμε σε ορισμένες πτυχές του φαινομένου και να δούμε τρόπους βελτίωσης της επικοινωνίας μας όταν αυτό συμβαίνει σε μας ή από εμάς.
Πότε η διακοπή του άλλου δεν είναι καταχρηστική
Καταρχήν θα πρέπει να διαχωρίσουμε εκείνες τις περιπτώσεις όπου ο λόγος του ομιλούντος είναι καταφανώς
- ειρωνικός,
- προσβλητικός,
- στιγματιστικός ή
- υβριστικός
προς το συνομιλητή ή προς μια κοινωνική ομάδα. Το «καταφανώς» εδώ δεν αποτελεί ζήτημα ερμηνείας αλλά ορίζεται βάσει κοινώς αποδεκτών κοινωνικών κανόνων και κοινής λογικής. Στις περισσότερες από αυτές τις περιπτώσεις η διακοπή του άλλου δεν αποτελεί έλλειψη σεβασμού και συχνά είναι επιβεβλημένη.
Επίσης να διευκρινίσουμε ότι κάπου κάπου όλοι ερχόμαστε σε επικοινωνία με κάποιον που πλατειάζει ή επιθυμεί να μιλάει συνέχεια. Αυτές οι περιπτώσεις είναι ιδιαίτερες και ενδεχομένως να αποτελούν ένδειξη ότι ο ομιλών επιζητά να είναι διαρκώς τι επίκεντρο χωρίς να σέβεται το δικαίωμα των άλλων να εκφραστούν. Εδώ λοιπόν κάποια στιγμή η διακοπή συνομιλίας είναι αναγκαία ώστε να δοθεί το περιθώριο να μιλήσουν όλοι. Η διεκδίκηση του λόγου μπορεί να γίνει ευγενικά τύπου «με συγχωρείς, αν μου επιτρέπεις» κ.λ.π.
Για ποιους λόγους διακόπτουν οι άνθρωποι το ένας τον άλλο όταν μιλάνε
Εδώ θα μας απασχολήσουν οι διακοπές της ροής του λόγου στις περιπτώσεις μιας κανονικής συζήτησης ακόμα και αν γίνεται σε υψηλούς τόνους, χωρίς όμως προσβολές.
Ας διακρίνουμε τη διακοπή συνομιλίας σε δύο τύπους :
Συνεργατική διακοπή
1. Οι «συνεργατικές» διακοπές είναι συνήθως πολύ σύντομες σε διάρκεια, έχουν θετική πρόθεση και κατά κανόνα δεν αποτελούν αντικείμενο ενόχλησης. Αυτές μπορεί να αφορούν :
- Επιβράβευση,
- Συμφωνία,
- Ενθάρρυνση
- Βοήθεια (μια λέξη που δεν έρχεται άμεσα στο ομιλητή)
- Διευκρίνιση
- Επανάληψη
- Καλοπροαίρετη διόρθωση
Παρεμβατική/ανταγωνιστική διακοπή
2. Οι παρεμβατικές και ανταγωνιστικές διακοπές συνήθως είναι αρνητικές και ενοχλητικές. Σε αυτές τις περιπτώσεις η πρόθεση είναι συνήθως η αφαίρεση του λόγου του ομιλητή με επιβολή. Αυτές μπορεί να αφορούν :
- Διαφωνία
- Υποβάθμιση του άλλου όταν κάποιος νομίζει ότι αυτό που έχει να πει είναι πιο σημαντικό,
- Αλλαγή θέματος όταν βαριέται ή νιώθει άβολα,
- Περίληψη όταν ανυπομονεί ή νομίζει ότι μπορεί να εκφράσει καλύτερα τη θέση του
Ισοτιμία έκφρασης vs δικαίωμα στην έκφραση
Θα πρέπει να τονίσουμε ότι η έκφραση απόψεων σε μια συνομιλία διέπονται από την αρχή της ισοτιμίας. Ακόμη και αν κάποιος σφάλλει ή δε βλέπει τη συνολική εικόνα δικαιούται να εκφράζει άποψη χωρίς να τον διακόπτουν.
Ας δούμε κάποιες ειδικές περιπτώσεις που μπορεί να μοιάζουν αθώες εκ πρώτης όψεως αλλά όμως η ισοτιμία υπερισχύει:
1.Σε κάποιες περιπτώσεις ορισμένοι εκφράζουν απόψεις για θέματα που δε γνωρίζουν ή που δεν είναι το επαγγελματικό τους αντικείμενο. Μπορεί να το κάνουν και με τρόπο που να μη δείχνει ότι έχουν αυτή την επίγνωση. Με απλά λόγια μιλούν επί παντός επιστητού πεπεισμένοι ότι τα ξέρουν όλα. Η τάση για διακοπή σε αυτές τις περιπτώσεις μπορεί να είναι έντονη ειδικά όταν ο συνομιλητής είναι πιο «γνώστης» ή «ειδικός».
Θα πρέπει να οπλιστεί με υπομονή και να εκφραστεί με τη σειρά του.
Σε αυτή την περίπτωση περιλαμβάνεται και η επικοινωνία με υπέρμαχους θεωριών συνωμοσίας, μια κατηγορία ανθρώπων όχι ακριβώς ασυνήθιστη στις μέρες μας. Σίγουρα η υπομονή κάποιων συνομιλητών μπορεί να είναι περιορισμένη απέναντι σε αυτό το φαινόμενο των τραβηγμένων θεωριών χωρίς επαρκή στοιχειοθέτηση. Πάντως όσο ακλόνητος και αν μοιάζει, είναι πιο πιθανό κάποιος συνωμοσιολόγος να αναλογιστεί περισσότερο μια άλλη θέση αν αυτή εκφραστεί με υπομονή και ηρεμία, παρά αν λάβει άμεση διακοπή, απόρριψη και υποτίμηση.
2.Πολύ συχνά η επικοινωνία των ανθρώπων έχει έντονα συναισθηματικό περιεχόμενο. Το συναίσθημα μπορεί να λειτουργήσει ως εφαλτήριο, ως ένα ερέθισμα που να δίνει την εντύπωση σε κάποιον ότι μπορεί να διακόψει τον άλλο την ώρα που μιλάει. Η ρύθμιση του συναισθήματος μπορεί να μην είναι εύκολη για όλους, ειδικά για τους πιο παρορμητικούς συνανθρώπους μας.
Το συναίσθημα όμως δεν αποτελεί λόγο διακοπής του άλλου. Ο ενθουσιασμός για ένα ζήτημα, μια έντονη ταύτιση, μια προσωπική εμπειρία ή μια ισχυρή διαφωνία μπορεί να δημιουργούν μια υποκειμενικά επείγουσα ανάγκη για έκφραση. Η κατ’ επανάληψη όμως διακοπή του άλλου σε αυτό το πλαίσιο συνιστά ασέβεια.
3. Το άγχος να χάσουμε την κατάλληλη στιγμή να μιλήσουμε. Εδώ έχουμε μια υποτιμημένη αιτία τάσης να διακόπτουμε, ειδικά σε περιπτώσεις ομαδικών συνομιλιών με πολλά άτομα (group meetings, chats). Όσο πιο πολλά άτομα συμμετέχουν τόσο πιο δύσκολο μπορεί να είναι για το κάθε άτομο να λάβει τη σειρά του. Σε κάποιες περιπτώσεις πιο επαγγελματικών ή θεραπευτικών ομάδων η σειρά καθορίζεται ήδη εξαρχής με κάποιους κανόνες που γνωστοποιούνται σε όλους τους συμμετέχοντες.
Στις υπόλοιπες περιπτώσεις πρόκειται για μια συχνά δύσκολη κατάσταση. Χρήσιμο θα ήταν να επικοινωνηθεί ανοιχτά το συγκεκριμένο ζήτημα από όσους το βιώνουν και να ζητηθεί η κατανόηση αν μια μεμονωμένη διακοπή προκύψει για αυτό το λόγο. Όμως και εδώ όταν το άγχος αυτό αποτελεί συστηματικό λόγο διακοπών, δεν μπορεί να δικαιολογείται.
Διαφορές φύλου και κοινωνικού στάτους
Μια από τις πιο σημαντικές διαστάσεις της διακοπής είναι η σχέση της με το φύλο. Μετα-αναλύσεις δείχνουν ότι οι άνδρες είναι σημαντικά πιο πιθανοί από τις γυναίκες να χρησιμοποιούν διακοπές, αν και η διαφορά αυτή συνδέεται με ένα σχετικά μικρό μέγεθος επίδρασης.
Ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι ότι οι άνδρες ακροατές ήταν πιο πιθανό να θεωρούν τις γυναίκες που διέκοπταν άλλον ομιλητή πιο αγενείς, λιγότερο φιλικές και λιγότερο έξυπνες από τους άνδρες που διέκοπταν. Αυτό αποκαλύπτει τα στερεότυπα που επικρατούν στην αντίληψη του φαινομένου.
Ερευνητικά αποτελέσματα αποκάλυψαν ότι στο πλαίσιο όπου η γυναίκα έχει υψηλότερο ή ίσο στάτους με έναν άνδρα, ο άνδρας διέκοπτε τη συνομιλία πιο συχνά από τον συνομιλητή του. Αυτό υποδηλώνει ότι η διακοπή συνομιλίας μπορεί να χρησιμοποιείται ως εργαλείο διατήρησης κοινωνικής εξουσίας.
Προσωπικότητα, νευροβιολογία και διακοπή του άλλου
Οι περισσότεροι άνθρωποι διαφέρουμε μεταξύ μας. Οι διαφορές στα χαρακτηριστικά συνιστούν συνήθως ένα φάσμα που περιλαμβάνει τα άκρα και τις ενδιάμεσες περιπτώσεις. Ας δούμε κάποια παραδείγματα :
- Κάποιοι σκέφτονται γρήγορα και κάποιοι αργά.
- Κάποιοι συγκεντρώνονται εύκολα και σε κάποιους διασπάται εύκολα η προσοχή.
- Κάποιοι έχουν υψηλή μνήμη εργασίας, δηλαδή χρόνο που να κρατούν στη μνήμη τους πληροφορίες και κάποιοι χαμηλότερο.
- Κάποιοι είναι πιο έξυπνοι από κάποιους άλλους.
- Κάποιοι διαθέτουν ιώβεια υπομονή και κάποιοι καθόλου.
- Κάποιοι είναι ιδιαίτερα μορφωμένοι και κάποιοι όχι.
- Κάποιοι θέλουν να είναι στο επίκεντρο και κάποιοι επιθυμούν να μη φαίνονται.
- Κάποιοι είναι υπερβολικά ναρκισσιστές και κάποιοι έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση.
- Κάποιοι είναι εξωστρεφείς και κάποιοι ντροπαλοί.
- Κάποιοι θέλουν να επιβάλλονται ενώ κάποιοι είναι υποβόλιμοι.
Η ύπαρξη αυτών των διαφορών είναι κάτι φυσιολογικό. Στον τομέα της επικοινωνίας η τάση για διακοπή των άλλων μπορεί να είναι πιο έντονη σε άτομα με αυτά τα χαρακτηριστικά.
Πώς να μην διακόπτετε τους άλλους
Είναι σημαντικό να δείχνουμε σεβασμό στον συνομιλητή μας και να δημιουργούμε ένα περιβάλλον όπου όλοι αισθάνονται άνετα να εκφραστούν. Ακολουθούν τρόποι για να αποφύγετε να διακόπτετε:
- Ενεργητική ακρόαση: Εστιάστε πλήρως σε αυτό που λέει ο άλλος. Αντί να σκέφτεστε τι θα πείτε μετά, προσπαθήστε να κατανοήσετε το μήνυμά του.
- Περιμένετε τη σειρά σας: Αφήστε τον ομιλητή να ολοκληρώσει τη σκέψη του. Συχνά, μια παύση σημαίνει ότι σκέφτεται ή ετοιμάζεται να πει κάτι ακόμα, όχι ότι έχει τελειώσει.
- Παρατηρήστε τη μη λεκτική επικοινωνία: Δώστε προσοχή στη γλώσσα του σώματος, την έκφραση του προσώπου και τον τόνο της φωνής. Αυτά μπορούν να σας δώσουν ενδείξεις για το αν ο άλλος έχει τελειώσει ή όχι.
- Επικεντρωθείτε στην κατανόηση: Ο στόχος μιας συζήτησης είναι η ανταλλαγή ιδεών και η κατανόηση, όχι η ταχύτητα απάντησης.
- Σκεφτείτε πριν μιλήσετε: Πριν αρχίσετε να μιλάτε, κάντε μια μικρή παύση για να βεβαιωθείτε ότι ο άλλος έχει ολοκληρώσει την πρότασή του.
- Αποφύγετε τις προκαταλήψεις: Μην υποθέτετε ότι ξέρετε τι πρόκειται να πει ο άλλος και μην συμπληρώνετε τις προτάσεις του.
Πώς να το αντιμετωπίζετε όταν σας διακόπτουν
Το να σας διακόπτουν μπορεί να είναι εκνευριστικό και να δυσκολεύει την επικοινωνία. Δείτε πώς μπορείτε να το διαχειριστείτε:
- Ήρεμη επανάληψη: Μπορείτε να πείτε κάτι σαν: “Συγγνώμη που σε διακόπτω, αλλά θα ήθελα να ολοκληρώσω την σκέψη μου.” ή “Να τελειώσω αυτό που έλεγα, και μετά μπορείς να πεις τη δική σου άποψη.”
- Χρησιμοποιήστε τη μη λεκτική επικοινωνία: Σηκώστε ελαφρά το χέρι σας (σαν να ζητάτε να συνεχίσετε) ή διατηρήστε οπτική επαφή για να δείξετε ότι δεν έχετε τελειώσει.
- Αναγνωρίστε την παρέμβαση και επανέλθετε: Αν η διακοπή είναι μικρή, μπορείτε να πείτε “Ναι, καταλαβαίνω, αλλά όπως έλεγα…” και να συνεχίσετε από εκεί που σταματήσατε.
- Ζητήστε επεξήγηση (αν χρειάζεται): Αν η διακοπή είναι επίμονη, μπορείτε να ρωτήσετε: “Υπάρχει κάτι συγκεκριμένο που θέλεις να πεις αυτή τη στιγμή; Γιατί με διακόπτεις;”
- Θέστε όρια: Σε επαναλαμβανόμενες περιπτώσεις, μπορείτε να πείτε στον συνομιλητή σας: “Παρατηρώ ότι με διακόπτεις συχνά. Θα ήθελα να μου επιτρέπεις να ολοκληρώνω τις σκέψεις μου.”
- Αλλάξτε το πρότυπο: Αν κάποιος σας διακόπτει συστηματικά, μπορεί να χρειαστεί να αλλάξετε τον τρόπο που επικοινωνείτε μαζί του, ίσως επιλέγοντας πιο δομημένες συζητήσεις.
Θυμηθείτε, η αποτελεσματική επικοινωνία είναι αμφίδρομη και απαιτεί σεβασμό και υπομονή και από τις δύο πλευρές.
Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος