Τι είναι η ζάλη και τι ο ίλιγγος
Η ζάλη είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια σειρά από αισθήσεις, όπως αίσθημα λιποθυμίας, αδυναμίας, διαταραχής της ισορροπίας, ατονίας, ναυτίας ή αστάθειας. Η ζάλη που δημιουργεί την ψευδή αίσθηση ότι εσείς ή το περιβάλλον σας περιστρέφεστε ή κινείστε ή γέρνετε προς κάποια πλευρά ονομάζεται ίλιγγος (vertigo).
Η ζάλη και ο ίλιγγος δεν είναι ασθένειες, αλλά συμπτώματα διαφόρων διαταραχών.
- Οι περιστασιακές ζαλάδες δεν είναι οπωσδήποτε κάτι ανησυχητικό. Ωστόσο, θα πρέπει να καλέσετε αμέσως το γιατρό σας εάν αντιμετωπίζετε επαναλαμβανόμενα επεισόδια ζάλης χωρίς προφανή λόγο ή για παρατεταμένη περίοδο.
Η ζάλη (dizziness) μπορεί να προκληθεί από πολλαπλά υποκείμενα προβλήματα, συνηθέστερα όμως αιθουσαία, προσυγκοπτικά, νευρολογικά (ημικρανίες, κεφαλαλγία, δυσαυτονομία) ή ψυχιατρικά προβλήματα.
Η ζαλάδα είναι ένα από τα πιο συχνά γενικά ιατρικά συμπτώματα που εμφανίζονται σε νοσοκομειακά και ιατρικά πλαίσια. Μετά τους πονοκεφάλους, είναι το πιο συχνά εμφανιζόμενο κύριο σύμπτωμα στη νευρολογία (Brandt, 1996). Στο 20-50% όλων των συμπτωμάτων ζαλάδας, οι ψυχιατρικές διαταραχές φαίνεται να ασκούν σημαντική επίδραση στην πορεία της πάθησης.
Ψυχογενής ζάλη & ψυχογενής ίλιγγος
Ψυχογενής ζάλη είναι ο παλιός όρος που περιγράφει τις περιπτώσεις εκείνων της ζάλης στις οποίες δεν ανευρίσκεται κάποια παθολογικό αίτιο και στο σύμπτωμα εμπλέκεται κάποια ψυχική διαταραχή ή ψυχολογική δυσκολία.
Εδώ είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι η μη ανεύρεση αιτίου στις εξετάσεις δε σημαίνει οπωσδήποτε ότι η αιτιολογία είναι ψυχιατρικής ή ψυχολογικής φύσης. Αδιάγνωστο δε σημαίνει ψυχολογικό, σημαίνει ότι η διάγνωση δεν είναι εφικτή. ‘Ελλειψη απόδειξης δε σημαίνει απόδειξη έλλειψης.
Αντίστοιχα ψυχογενής είναι ο ίλιγγος που προκαλείται από ψυχολογική διαταραχή.
Υπάρχει μια πολύπλευρη διασύνδεση μεταξύ του ιλίγγου και της ψυχολογικής δυσφορίας. Σε ορισμένα άτομα, ο ίλιγγος μπορεί να οδηγήσει σε ψυχολογική δυσφορία, ενώ σε άλλους φαίνεται να ισχύει το αντίστροφο, καθώς η ψυχολογική τους δυσφορία εκδηλώνεται ως ίλιγγος.
Σε σημαντικό ποσοστό των ανθρώπων που παραπονούνται ότι ζαλίζονται δεν ανευρίσκεται οργανικό παθολογικό αίτιο μετά από αντίστοιχες νευρολογικές και ΩΡΛ εξετάσεις.
Οι ασθενείς με ζαλη θα μπορούσαν να συγκαταλέγονται σε τέσσερις κύριες υποομάδες:
- ασθενείς με οργανική βλάβη χωρίς ψυχική διαταραχή
- ασθενείς με οργανική βλάβη και οξεία ψυχική διαταραχή
- ασθενείς με ψυχογενή ζάλη δηλαδή με οξεία ψυχική διαταραχή χωρίς ανεύρεση οργανικής βλάβης,
- ιδιοπαθής ομάδα στην οποία δεν ανευρίσκονται ούτε οργανικές ούτε ψυχοπαθολογικές ανωμαλίες
Στην περίπτωση 2 ψυχική διαταραχή μπορεί να προϋπάρχει ή να πυροδοτηθεί μετά την εμφάνιση της διάγνωσης της ζαλαδας ή του ιλίγγου.
Σε αυτή την περίπτωση είναι πιθανό η μια κατάσταση να κάνει φαύλο κύκλο επιδεινώνοντας την άλλη.
Σε σχετική μελέτη, αξιολογήθηκαν 202 ασθενείς με ζάλη, χρησιμοποιώντας νευροωτολογικές εξετάσεις και ελέγχους, καθώς και ψυχιατρικές εξετάσεις. Βρέθηκε ότι στο 28% των ασθενών το σύμπτωμα ήταν οργανικής προέλευσης, στο 55,3% ήταν ψυχογενούς προέλευσης και στο 16,8% διαπιστώθηκε συννοσηρότητα με ψυχιατρικές διαταραχές. Στο 5,3% δεν βρέθηκαν βιολογικοί ούτε ψυχιατρικοί παράγοντες. Οι ασθενείς με ψυχιατρικές διαταραχές παρουσίαζαν υψηλότερα σκορ όσον αφορά τη σωματοποίηση, ατονία, έντονη συναισθηματική δυσφορία (άγχος, κατάθλιψη) και είχαν περισσότερες ψυχολογικές δυσκολίες (Eckhardt-Henn et al., 2003).
Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι οι αγχώδεις διαταραχές κατά κύριο λόγο και δευτερευόντως κατάθλιψη και διαταραχές σωματικών συμπτωμάτων θα πρέπει να περιλαμβάνονται στη διαφορική διάγνωση σε ασθενείς με μεγάλης διάρκειας αισθήματα ζαλαδας.
Χρόνια υποκειμενική ζάλη
Τα τελευταία χρόνια έχουν δημιουργηθεί άλλοι όροι για να περιγράψουν τις συχνές αυτές περιπτώσεις. Χρόνια υποκειμενική ζάλη (chronic subjective dizziness) είναι ένας τέτοιος όρος και οι μελέτες δείχνουν ότι στη συντριπτική πλειοψηφία των ασθενών που πληρούν τα κριτήρια της διάγνωσης αυτής εμπλέκεται ψυχική διαταραχή κυρίως τύπου άγχους.
Η διάγνωση μπορεί να είναι δύσκολη καθώς δεν υπάρχει ειδική εξέταση για την πάθηση, αλλά μια σειρά εξετάσεων αποκλεισμού άλλων αιθουσαίων αιτιών. Εάν όλα τα τεστ αποκλεισμού είναι φυσιολογικά και τα συμπτώματα ταιριάζουν, είναι δυνατή η διάγνωση της και στα συμπτώματα περιλαμβάνονται:
- Επίμονη αίσθηση αστάθειας που είναι συνεχώς παρούσα (≥3 μήνες), αν και η σοβαρότητα μπορεί να παρουσιάζει διακυμάνσεις
- Η ανισορροπία είναι παρούσα τις περισσότερες ημέρες σε διάστημα τουλάχιστον 3 μηνών
- Τα συμπτώματα είναι πιο σοβαρά όταν το άτομο περπατά ή στέκεται, και συνήθως απουσιάζουν ή δεν είναι τόσο έντονα όταν ξαπλώνει και είναι ακίνητο
- Τα συμπτώματα επιδεινώνονται από την κίνηση, την έκθεση σε κινούμενα οπτικά ερεθίσματα ή την εκτέλεση οπτικών δραστηριοτήτων που απαιτούν ακρίβεια
- απουσία οποιασδήποτε σωματικής νευροωτολογικής ασθένειας, ιατρικής κατάστασης ή φαρμακευτικής αγωγής που να ευθύνεται (αν και θα μπορούσε να υπάρχει στο προηγούμενο ιστορικό αρκεί να έχει επιλυθεί)
Μηχανισμός αλληλεπίδρασης ζάλης & άγχους
Το αιθουσαίο σύστημα βρίσκεται στο έσω αυτί και η σωστή λειτουργία του είναι κρίσιμη για τον έλεγχο της στάσης, τη διατήρηση της ισορροπίας και της χωρικής επίγνωσης. Η τρέχουσα βιβλιογραφία για το άγχος και την αιθουσαία λειτουργία δείχνει ότι μπορεί να υπάρχει σχέση μεταξύ τους.
Όλες οι αγχώδεις διαταραχές έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: επιπτώσεις στις καθημερινές δραστηριότητες. Το άγχος επηρεάζει την ικανότητα συγκέντρωσης, ύπνου και εκτέλεσης συνηθισμένων εργασιών, ενώ πολυάριθμες μελέτες έχουν επιβεβαιώσει ότι το άγχος και η ζάλη είναι αλληλένδετα. Εάν κάποιος αισθάνεται άγχος, μπορεί να ζαλίζεται. Από την άλλη, όταν κάποιος ζαλίζεται συχνά, μπορεί να νιώσει άγχος.
Πιο συγκεκριμένα :
1. Μια ψυχική διαταραχή να προκαλεί συμπτώματα ζάλης. Ο μηχανισμός που συσχετίζει την ψυχολογική δυσφορία και τα συμπτώματα της ζάλης ή του ιλίγγου παραμένει αβέβαιος, αλλά πολλές έρευνες έχουν υποστηρίξει ότι συνδέεται με την ουσιαστική επικάλυψη μεταξύ των νευροανατομικών περιοχών και των νευροδιαβιβαστών που αφορούν το αιθουσαίο σύστημα και των οδών που εμπλέκονται στις συναισθηματικές καταστάσεις. Έτσι ο υπεραερισμός και η υπερεγρήγορση που συμβαίνουν σε μια αγχώδη διαταραχή θα μπορούσαν να οδηγούν σε αιθουσαία ευαισθητοποίηση.
Κορυφαίο παράδειγμα πιθανής ύπαρξης του ανωτέρω μηχανισμού είναι η διαταραχή πανικού, μια αγχώδης διαταραχή στην οποία οι κρίσεις πανικού είναι το κύριο χαρακτηριστικό. Το ξαφνικό αίσθημα ζάλης αποτελεί πιθανό σωματικό σύμπτωμα μιας κρίσης πανικού.
Ακόμη ένα σχετικό παράδειγμα είναι η ζάλη που μπορεί να φτάσει ως τη λιποθυμία στη θέαση φοβικών ερεθισμάτων π.χ. αίματος ή βελόνας. Σε αυτή την περίπτωση η φοβία πυροδοτεί την οξεία ενεργοποίηση του παρασυμπαθητικού συστήματος, η οποία προκαλεί έντονο αίσθημα ζάλης.
2. Ο ίλιγγος ως σύμπτωμα, αλλά και ως διάγνωση να προκαλέσει άγχος στον πάσχοντα, ακόμη και αγχώδη διαταραχή (ανάλογα και με το υπόβαθρο). Μια χρόνια ζάλη που δεν έχει αντιμετωπιστεί επαρκώς επίσης μπορεί να κάνει το ίδιο. Επιπλέον ο ασθενής μπορεί να καταστροφοποιεί την κατάστασή του μέσω δυσλειτουργικών ερμηνειών. Έτσι το σχετικό άγχος μέσω ενός σύνθετου βιολογικού/ψυχολογικού φαύλου κύκλου αλληλεπιδρά και επιδεινώνει τα συμπτώματα ζάλης.
Στρες, ζαλάδα & ίλιγγος
Η ζάλη και ο ίλιγγος φαίνεται να συνδέονται εξάλλου με την ενεργοποίηση μηχανισμών του στρες. Στοιχεία από μελέτες σε ζώα δείχνουν ότι τα αιθουσαία συμπτώματα είναι αποτελεσματικά στην ενεργοποίηση του άξονα του στρες και ότι η οξεία αντίδραση στρες είναι σημαντική για την προώθηση αντισταθμιστικής συναπτικής και νευρωνικής πλαστικότητας στο αιθουσαίο σύστημα και την παρεγκεφαλίδα.
Αντιμετώπιση
Πολλές φορές, η παράλληλη αντιμετώπιση άγχους και ζάλης είναι απαραίτητη ως προς την επίτευξη βέλτιστου αποτελέσματος, εφόσον το άγχος φαίνεται να είναι ένα σύνηθες πρόβλημα σε ασθενείς με οξείες και χρόνιες διαταραχές του αιθουσαίου συστήματος.
Οι νευρολόγοι και οι ωτορινολαρυγγολόγοι είναι πιο πιθανό να συναντήσουν ασθενείς με αιθουσαία συμπτώματα λόγω άγχους ή διαταραχής πανικού.
Η μεγαλύτερη πρόκληση είναι να παραμεριστεί η αποκλειστική έμφαση σε παθολογικές αιτιολογίες προς όφελος μιας ευρύτερης προσέγγισης που αξιολογεί δομικές, λειτουργικές και ψυχιατρικές διαταραχές ταυτόχρονα.
Χρειάζεται μια ισορροπημένη προσέγγιση στην οποία αφενώς δεν υποβαθμίζονται οι ψυχιατρικοί/ψυχολογικοί παράγοντες, αφετέρου όμως δεν υπάρχει βιασύνη να χαρακτηριστεί ψυχογενής μια κατάσταση που δεν τυγχάνει επιβεβαιωμένης διάγνωσης.
Μία ολοκληρωμένη διεπιστημονική αξιολόγηση της ζάλης μπορεί να εγγυηθεί σε μεγάλο βαθμό και μία πιο επιτυχημένη διάγνωση και θεραπεία.
Η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία, η αιθουσαία αποκατάσταση και πιθανώς η φαρμακευτική θεραπεία με SSRIs είναι επίσης απαραίτητες, ιδιαίτερα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής του ατόμου.
Ελπιδοφόρα αποτελέσματα βρέθηκαν επίσης με τη χρήση διακρανιακής διέγερσης συνεχούς ρεύματος (tDCS) σε συνδυασμό με την αιθουσαία αποκατάσταση, με σημαντική βελτίωση των συμπτωμάτων ασθενών, σε μια διερευνητική μελέτη (Koganemaru et al., 2017).
Συγγραφή : Φρατζέσκα Παρλιάρου Ψυχολόγος
Συγγραφή & επιμέλεια : Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής
Βιβλιογραφία
- Psychogenic Dizziness: An Important but Overlooked Differential Diagnosis in the Workup of the Dizzy Patient 2018
- Ödman, M., & Maire, R. (2008). Chronic subjective dizziness. Acta Oto-Laryngologica, 128(10), 1085–1088. https://doi.org/10.1080/00016480701805455
- Felipe, L. (2017). Anxiety and Vestibular Disorders. Journal of Otolaryngology-ENT Research, 8(3). https://doi.org/10.15406/joentr.2017.08.00246
- Eckhardt-Henn, A., Breuer, P., Thomalske, C., Hoffmann, S. O., & Hopf, H. C. (2003). Anxiety disorders and other psychiatric subgroups in patients complaining of dizziness. Journal of Anxiety Disorders, 17(4), 369–388. https://doi.org/10.1016/s0887-6185(02)00226-8
- Staab, J. P., Eckhardt-Henn, A., Horii, A., Jacob, R., Strupp, M., Brandt, T., & Bronstein, A. (2017). Diagnostic criteria for persistent postural-perceptual dizziness (PPPD): Consensus document of the committee for the Classification of Vestibular Disorders of the Bárány Society. Journal of Vestibular Research, 27(4), 191–208. https://doi.org/10.3233/ves-170622
- Expanding the Differential Diagnosis of Chronic Dizziness 2007