Μικροπλαστικά και Εγκέφαλος : Κίνδυνοι και μέτρα πρόληψης

Τα μικροπλαστικά έχουν πλέον εντοπιστεί σχεδόν παντού στο περιβάλλον — στον αέρα, το νερό και την τροφική μας αλυσίδα. Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι αυτά τα σωματίδια, σε εξαιρετικά μικρή κλίμακα, μπορούν να διαπεράσουν βιολογικούς φραγμούς του σώματος και να φτάσουν στον εγκέφαλο. Αυτό δημιουργεί εύλογους προβληματισμούς σχετικά με τις πιθανές επιδράσεις τους στη μνήμη, τη μάθηση και την ψυχική μας υγεία.

Τι είναι τα μικροπλαστικά

Τα μικροπλαστικά είναι σωματίδια πλαστικού μικρότερα των 5 χιλιοστών. Αναγνωρίζονται ως παγκόσμιο περιβαλλonτικό πρόβλημα που επηρεάζει όχι μόνο τα οικοσυστήματα, αλλά πιθανότατα και την ανθρώπινη υγεία. Πρόσφατες επιστημονικές έρευνες αρχίζουν να αποκαλύπτουν ανησυχητικές συνδέσεις μεταξύ της έκθεσης σε μικροπλαστικά και της υγείας του εγκεφάλου.

Υποκατηγορία των μικροπλαστικών που λόγω του μεγέθους τους θεωρούνται ακόμη πιο ανησυχητικά για την ανθρώπινη υγεία, αποτελούν τα ακόμη μικρότερα νανοπλαστικά. Τα νανοπλαστικά είναι εξαιρετικά μικρά σωματίδια πλαστικού με διάσταση μικρότερη από 1 μικρόμετρο (1.000 νανόμετρα).

Η περιβαλλοντική έκθεση σε μικροπλαστικά αυξάνεται εκθετικά, με 10-40 εκατομμύρια τόνους να εκπέμπονται ετησίως. Βρίσκονται παντού – στα τρόφιμα, το νερό και τον αέρα. Λόγω των μεθόδων επεξεργασίας και συσκευασίας, τα εξαιρετικά επεξεργασμένα τρόφιμα περιέχουν μεγάλες ποσότητες μικροπλαστικών. Η έρευνα συνδέει την έκθεση σε MNPs με οξειδωτικό στρες, φλεγμονή, καρδιαγγειακά προβλήματα και νευροψυχιατρικές διαταραχές.

Διείσδυση στον Εγκέφαλο

Πώς τα Μικροπλαστικά Φτάνουν στον Εγκέφαλο;

Θεωρείται ότι τα μικροπλαστικά μπορούν να εισέλθουν στον ανθρώπινο οργανισμό μέσω της κατάποσης, της εισπνοής ή ακόμη και της δερματικής επαφής. Μόλις εισέλθουν, η μικροσκοπική τους φύση τους επιτρέπει να διαπεράσουν βιολογικούς φραγμούς, όπως ο εντερικός φραγμός και, το πιο ανησυχητικό, ο αιματοεγκεφαλικός φραγμός (ΑΕΦ).

Ο ΑΕΦ είναι ένα προστατευτικό τείχος που ρυθμίζει αυστηρά την είσοδο ουσιών στον εγκέφαλο. Ωστόσο, πρόσφατες μελέτες υποδεικνύουν ότι τα μικροπλαστικά, ειδικά τα νανοπλαστικά (ακόμη μικρότερα από τα μικροπλαστικά), είναι ικανά να διασχίσουν αυτόν τον φραγμό, φτάνοντας απευθείας στον εγκεφαλικό ιστό.

Πρόσφατη έρευνα στο Nature Medicine αποκάλυψε την παρουσία μικροπλαστικών και νανοπλαστικών (MNPs) στον ανθρώπινο εγκέφαλο σε ποσότητες ισοδύναμες με ένα κουτάλι. Ο εγκέφαλος παρουσιάζει 7-30 φορές υψηλότερες συγκεντρώσεις από άλλα όργανα, ενώ οι εγκέφαλοι ασθενών με άνοια περιέχουν 3-5 φορές περισσότερα μικροπλαστικά, κυρίως πολυαιθυλενίου μεγέθους <200 nm.

Οι έως τώρα έρευνες, κυρίως σε πειραματικά μοντέλα, αναδεικνύουν διάφορους πιθανούς μηχανισμούς με τους οποίους τα μικρο- και νανοπλαστικά μπορούν να επηρεάσουν τον εγκέφαλο.

• Ενεργοποίηση μικρογλοιακών κυττάρων – Τα μικροπλαστικά προκαλούν φλεγμονώδη απόκριση από τα ανοσολογικά κύτταρα του εγκεφάλου, οδηγώντας σε νευροφλεγμονή.
• Οξειδωτικό στρες – Αυξημένη παραγωγή ελεύθερων ριζών που μπορεί να προκαλέσει βλάβη στους νευρώνες και τις συναπτικές συνδέσεις.
• Διαταραχή νευροδιαβιβαστών – Δυνητικά επηρεάζεται η σύνθεση και λειτουργία νευροδιαβιβαστών όπως η σεροτονίνη, η ντοπαμίνη και η νοραδρεναλίνη.

Τα ευρήματα αρκετών ερευνών υπογραμμίζουν το οξειδωτικό στρες ως κρίσιμο μηχανισμό στη νευροτοξικότητα που προκαλούν τα μικρο- και νανοπλαστικά στον εγκέφαλο, γεγονός που μπορεί να συμβάλει στην εκφύλιση νευρώνων και στη δυσλειτουργία του συναπτικού δικτύου.

Έρευνες σε ποντίκια παρέχουν στοιχεία για πιθανούς μηχανισμούς μέσω των οποίων η έκθεση σε μικροπλαστικά από πολυστυρένιο βλάπτει την εξαρτώμενη από τον ιππόκαμπο μάθηση και μνήμη. Τα αποτελέσματα άλλης μελέτης υποδηλώνουν έντονα ότι οι μεταβολές του κιρκαδιανού ρυθμού του ιππόκαμπου με τη μεσολάβηση του άξονα έντερο-εγκέφαλος εμπλέκονται στη νευροτοξικότητα των PS-NPs.

Τα μικροπλαστικά στην κυκλοφορία του αίματος μπορούν να προκαλέσουν εγκεφαλική θρόμβωση προκαλώντας απόφραξη των κυττάρων και να οδηγήσουν σε νευροσυμπεριφορικές διαταραχές (Huang et al, 2025).

Μια νέα μελέτη στο Molecular and Cellular Biology (2025) επισημαίνει πέντε βασικούς τρόπους με τους οποίους τα μικροπλαστικά μπορούν να βλάψουν τον εγκέφαλο:

• φλεγμονή
• διαταραχή αιματοεγκεφαλικού φραγμού
• οξειδωτικό στρες
• μιτοχονδριακή βλάβη
• καταστροφή νευρώνων

Οι επιδράσεις αυτές προκαλούν ανησυχίες ότι μπορεί να επιδεινώσουν τις νευροεκφυλιστικές ασθένειες, καθώς αλληλεπιδρούν με γνωστούς μηχανισμούς ασθενειών, όπως η συσσώρευση β-αμυλοειδούς και ταυ πρωτεΐνης στην νόσο του Αλτσχάιμερ και η συσσωμάτωση α-συνουκλεΐνης και η βλάβη των ντοπαμινεργικών νευρώνων στην νόσο του Πάρκινσον.

Στρατηγικές Μείωσης Έκθεσης στα μικροπλαστικά

• Αντικατάσταση εμφιαλωμένου νερού με νερό βρύσης (μείωση από 90.000 σε 4.000 σωματίδια ετησίως)
• Αποφυγή θέρμανσης τροφίμων σε πλαστικά δοχεία
• Περιορισμός κονσερβοποιημένων και επεξεργασμένων τροφίμων
• Χρήση γυάλινων ή μεταλλικών δοχείων για αποθήκευση τροφίμων
• Φίλτρα HEPA για αερομεταφερόμενα σωματίδια
• Μείωση χρήσης τσαγιού σε πλαστικά σακουλάκια

Μια και υπάρχουν ελάχιστα στοιχεία σχετικά με την αποτελεσματική απομάκρυνση των μικρο- και νανοπλαστικών μετά την κατάποσή τους, υπάρχει ανάγκη για εντατική έρευνα στο αν ο οργανισμός διαθέτει μηχανισμούς απομάκρυνσης μέσω ιδρώτα, ούρων και κοπράνων. Ελπιδοφόρο στοιχείο των μέχρι σήμερα ευρημάτων είναι η έλλειψη συσχέτισης μεταξύ ηλικίας και συσσώρευσης μικροπλαστικών. Σε μοντέλα ψαριών, το 75% των μικροπλαστικών απομακρύνεται σε 70 ημέρες.

Σε κάθε περίπτωση και με την έρευνα να εξελίσσεται, η μακροπρόθεσμη μείωση εισαγωγής μικροπλαστικών στον οργανισμό είναι ένα σημαντικό μέτρο πρόληψης, είναι κάτι που μπορούμε να κάνουμε στο εδώ και τώρα.

---

Συμπεράσματα

Παρότι τα ευρήματα είναι προκαταρκτικά, η αυξανόμενη βιβλιογραφία υποδεικνύει ότι τα μικρο- και νανοπλαστικά ενδέχεται να αποτελούν νέο παράγοντα κινδύνου για την υγεία του εγκεφάλου και κατ’ επέκταση και την ψυχική μας υγεία. Η κατανόηση αυτών των μηχανισμών αποκτά ιδιαίτερη σημασία καθώς η έκθεση σε μικροπλαστικά συνεχίζει να αυξάνεται παγκοσμίως.

Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος